به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، تاتی جزو کهن‌ترین زبان‌های مردمان ایران زمین است که زمانی دامنه آن از جمهوری آذربایجان تا شمال خراسان را در بر می‌گرفته و حتی ساکنان منطقه آذربایجان ایران نیز که از ترک زبانان اصیل کشور به شمار می‌روند، روزگاری به تاتی سخن می‌گفته‌اند.
امروز اما گستره این زبان به جزایر کوچکی در برخی مناطق کشور همچون قزوین، گیلان، مرکزی، اشتهارد از توابع استان البرز و آذربایجان شرقی و غربی تبدیل شده است که در این میان استان قزوین با دارا بودن مناطق تات‌‌نشینی از جمله تاکستان، بلوک زهرا، الموت، طارم و روستاهای اطراف شهر قزوین مانند اردبیلک، الولک و نظایر آن لقب ام‌القرای زبان تاتی را به خود اختصاص داده است.
از آنجا که این زبان به گفته کارشناسان یکی از کامل‌ترین و کهن‌ترین زبان‌ها محسوب می‌شود و مجموعه‌ای غنی از فرهنگ، رسوم، حماسه‌ها و زندگانی مردمان تات را به همراه دارد، ضرورت حفظ آن از نابودی و همچنین تلاش برای گسترش زبان و فرهنگ تاتی احساس می‌شود.
*تاریخچه زبان تاتی
عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) به خبرنگار فارس در قزوین می‌گوید: تاتی مانند زبان‌های ترکی، لری، کردی، گیلکی، پشتو، تالشی و فارسی از زمان انقراض حکومت ساسانیان تا به امروز وجود داشته است.
حمید طاهری با بیان اینکه این زبان با زبان‌های دوره میانه و باستان خویشاوندی دارد و هم‌خانواده با کردی و لکی است، می‌افزاید: شواهدی مبنی بر اینکه زبان تاتی بازمانده زبان مادی و در نتیجه جزو زبان‌های دوره باستان است، وجود دارد که یکی از این دلایل منطقه جغرافیایی و قرار داشتن تاکستان و قزوین در محدوده ماد سفلی است.
این مدرس زبان فارسی ادامه می‌دهد: در سالیان دور ساکنان جمهوری آذربایجان، آذربایجان ایران تا شمال خراسان تات زبان بوده‌اند و در حال حاضر مناطق تات نشین به صورت جزایری درآمده که استان قزوین قطب آن است.
طاهری در خصوص عقاید برخی افراد که تاتی را زبانی به شدت ناخالص، غیراصیل و بیشتر واژگان آن را قرض گرفته از زبان‌های گوناگون می‌دانند، عنوان می‌کند: بر خلاف این عقاید، مشترک بودن واژه‌های زبان تاتی با دیگر زبان‌ها دلیل بر قرض گرفتن واژه از این زبان‌ها یا تلقی کردن تاتی به عنوان شاخه‌ای از شاخه‌های آن‌ها نیست؛ بلکه علت آن، وجود مشترکاتی میان این زبان‌هاست.
وی ادامه می‌دهد: این زبان ظرافت‌ها و ویژگی‌هایی دارد که شاید در زبان‌های دیگر موجود نباشد؛ به عنوان نمونه در برخی انواع تاتی مؤنث و مذکر بودن فاعل در شناسه فعل مشخص است؛ در حالی که در زبان فارسی زمانی که از سوم شخص «او» سخن به میان می‌آید، جنسیت کننده کار معلوم نیست.
*تاتی رو به میرایی می‌رود
عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین معتقد است امروزه زبان تاتی رو به میرایی می‌رود.
وی با تأکید بر اینکه زبان، میراث فرهنگی یک قوم است و حفظ آن منجر به افزایش غنای فرهنگی جامعه می‌شود، تصریح می‌کند: با آسیب دیدن یا زوال هر گویش یا زبان، فرهنگ غنی و تجربیات، زمزمه‌ها، بیان ما فی‌‌الضمیرها، حماسه‌ها و شعرهای غنایی که در بطن آن نهفته است و سینه به سینه به نسل‌های آتی منتقل می‌شود، نیز آسیب می‌بیند.
طاهری می‌افزاید: زبان تاتی نیز سرشار از ترانه‌ها، حماسه‌ها و دوبیتی‌های ناب است که حفظ آن همت همگانی مردم، خانواده‌ها و مسئولان را می‌طلبد.
این مدرس زبان فارسی اظهار می‌کند: در مجموع امروزه این زبان گویش‌وران زیادی ندارد و مانند بسیاری دیگر از زبان‌ها خطر نابودی، آن را تهدید می‌کند که از علل عمده آن تأثیرات محیط و برخوردهای آن با زبان فارسی است.
وی ادامه می‌دهد: تاکستان قزوین نیز به علت مهاجرپذیری و نیمه‌صنعتی و کشاورزی بودن به شدت تحت تأثیر و تحولات سریع قرار می‌گیرد و واژه‌های ترکی و فارسی به فراوانی در آن دخیل شده است؛ اما تأثیر زبان‌های همجوار بر تاتی شهر شال در شهرستان بویین زهرا کمتر از تاکستان است و اشتهارد نیز از آنجا که بر سر چنین مسیری قرار ندارد، دستخوش تحولات کمتر شده و توانسته است، کهن‌ترین صورت زبان تاتی را حفظ کند.
این در حالی است که یک کارشناس ارشد مردم‌شناسی، تاتی را زبانی کاملاً زنده می‌داند و اظهار می‌کند: این زبان حتی یک زبان در معرض خطر هم محسوب نمی‌شود؛ چراکه بسیاری از افراد مناطق تات‌نشین هنوز هم با این زبان آشنا هستند و به وسیله آن با یکدیگر گفت‌و‌گو می‌کنند.
مجتبی عباسی با اشاره به اینکه تعریف مشخصی از زبان تاتی در استان وجود ندارد، می‌افزاید: کمتر پیش می‌آید که دو نوع تات در استان یکسان باشد؛ به عنوان نمونه زبان تاتی الموت، تاکستان، بویین زهرا و دیگر مناطق تات‌نشین استان با یکدیگر اختلاف دارد و این اختلاف حتی در میان تاتی روستاهای مختلف نیز دیده می‌شود؛ اما در مجموع همه آن‌ها جزو تاتی به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه تاتی روستای اردبیلک واقع در هشت کیلومتری شهر قزوین متفاوت از تمام روستاهای تات‌نشین استان و حتی روستاهای مجاور است، ادامه می‌دهد: به همین دلیل باید یک بازنگری کلی در شناسایی و تقسیم انواع تاتی و محدوده جغرافیایی آن‌ها انجام داد و مراکز فعال در این عرصه مانند پژوهشکده تات‌شناسی و دیگر مراکز را با یکدیگر مرتبط کرد.
عباسی با اشاره به اینکه زمان آن رسیده که برنامه‌ریزی جدی برای شناساندن و حفظ زبان تاتی صورت گیرد، تصریح می‌کند: در هنگام انجام پژوهش‌ها و اقدامات مربوط به حفاظت از این زبان باید مواظب بود مطالب به گونه‌ای مطرح نشود که فراوانی انواع زبان تاتی در استان ایجاد تعصب‌های قومی را به دنبال آورد.
*گسترش تاتی در فرهنگ عامه/ جایگزینی ادبیات مکتوب به جای شفاهی
این کارشناس ارشد مردم‌شناسی تأکید دارد که بهترین راه برای حفظ زبان تاتی آوردن آن به بطن جامعه و فرهنگ عامه است.
عباسی با بیان اینکه قرار داشتن جامعه در دوره گذار فرهنگی را آفتی در مسیر حفظ این زبان می‌داند و ادامه می‌دهد: ویژگی این دوره، بی‌توجهی به آداب و سنت‌ها و توجه به مدرنیسم است و همین موجب می‌شود تا افراد از پرداختن به میراثی همچون زبان تاتی خودداری کنند.
وی با بیان اینکه حفظ تمام میراث فرهنگی از جمله این زبان در گرو عزم ملی و عمومی است، اذعان می‌کند: اداره کل آموزش و پرورش می‌تواند مدت و درس مشخصی را به آموزش این زبان به دانش‌آموزان اختصاص دهد و متولیان امر مانند دستگاه‌های فرهنگی و رسانه‌ها، خانواده‌ها را برای سخن گفتن به زبان تاتی و یاددهی آن به فرزندان تشویق کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین نیز خانواده‌ها را در حفظ این زبان مسئول و تأثیرگذار می‌داند و یادآور می‌شود: معمولاً مشکلات فرهنگی و برخورد فضل‌فروشانه با یک زبان سبب می‌شود که افراد با هم‌زبانان خود حتی در خانواده نیز به جای تاتی، به زبان فارسی صحبت کنند.
طاهری یکی از عوامل تحول زبان را صاحبان آن عنوان و تصریح می‌کند: شاعران، نویسندگان و عوام همواره روی زبان تأثیرگذار هستند و در این میان صاحبان قلم و هنرمندان مهم‌ترین عوامل متحول‌کننده زبان به شمار می‌روند؛ اما از آنجا که در زبان تاتی قزوین بیش از ادبیات مکتوب، به ادبیات شفاهی پرداخته شده، این زبان به سمت میرایی رفته است.
وی با بیان اینکه بهترین راه حفظ این زبان، آوردن آن به عرصه هنر، فرهنگ و ادبیات بومی است، اضافه می‌کند: تهیه برنامه‌هایی به زبان تاتی در سیمای استانی و اختصاص ساعات مشخصی از روز به پخش آن می‌تواند به حفظ این زبان و فرهنگ تاتی کمک کند؛ همان طور که شبکه‌های استانی لرستان، کرمانشاه و گیلان به زبان مردم خود برنامه پخش می‌کنند.
این مدرس زبان فارسی اجرای تعزیه‌ها و انتشار اشعار و سرودها به زبان تاتی را نیز از دیگر راه‌های حفظ این زبان می‌داند و عنوان می‌کند: مجموعه «حیدربابا» استاد شهریار به تنهایی برای حفظ زبان ترکی کافی است؛ در حالی که شاعران تاکستان همچون محمدحسین طاهری و آقای پدرام که برای حفظ این زبان تلاش می‌کنند، در چاپ آثار تاتی خود مشکلات زیادی داشتند.
طاهری یادآور می‌شود: نخستین همایش بین‌المللی زبان تاتی که سال 78 در تاکستان برگزار شد، اقدام مثبتی در راستای حفظ این زبان بود؛ اما دستاوردها و مقالات آن به چاپ نرسید؛ در صورتی که تأثیر چاپ این آثار در تقویت زبان تاتی به وضوح پیداست.
وی با اشاره به نقش حمایتی فرهنگستان زبان فارسی نسبت به گویش‌هایی نظیر تاتی بیان می‌کند: در این راستا فرهنگستان می‌تواند به هنگام معادل‌سازی واژگان بیگانه، در صورت نبود معادل در زبان فارسی، از واژه‌های موجود در گویش‌های گوناگون مانند تاتی، لری و ترکی استفاده کند.
*وجود مشکلات آیین نامه ای برای ثبت زبان تاتی
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین نیز نبود تعریف جامعی از زبان تاتی را یکی از مشکلات موجود در مسیر برنامه‌ریزی برای حفظ این زبان می‌داند و می‌گوید: زبان‌شناسان باید برای رفع مشکل نبود تعریف جامع از زبان تاتی تلاش کنند و اداره کل میراث فرهنگی نیز در نظر دارد با اجرای طرحی برای گردآوری نتایج پژوهش‌های انجام شده در این حوزه، به یک تعریف جامع دست یابد.
حمیدرضا قاسمی خاطرنشان می‌کند: این نهاد به تنهایی و بدون برخورداری از امکانات کافی نمی‌تواند موجب حفظ و زنده نگه داشتن این زبان شود؛ بلکه می‌تواند واژه‌ها را ثبت، آوانگاری و نگهداری کند و ضمن گوشزد کردن اهمیت موضوع حفظ زبان تاتی؛ کارشناسان، توانمندی‌ها و اطلاعات خود را برای بهره‌برداری دیگر دستگاه‌های مرتبط و اجرایی شدن راهکارها، در اختیار آنان قرار دهد.
قاسمی در خصوص ثبت زبان تاتی در فهرست آثار ناملموس ملی بیان می‌کند: از آنجا که بنا بر آیین‌نامه‌های موجود در سازمان میراث فرهنگی، زبان به تنهایی قابل ثبت کردن نیست، امکان ثبت زبان تاتی وجود نداشت و به همین دلیل اداره کل قزوین نسبت به ثبت برخی مؤلفه‌های فرهنگ تاتی مانند بازی‌ها و رسوم اقدام کرد.
وی عنوان می‌کند: بازی بریفتfont> بریفت، کشتی هوزما، مراسم «سیا ببو، سفید ببو» مخصوص فرارسیدن نوروز و مربوط به تات‌نشینان الموت و مراسم جشن فندق در فرهنگ تاتی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که خواندن اشعار تاتی در حین اجرای هر یک از این مراسم، می‌تواند به حفظ خود زبان تاتی کمک کند.
این مسئول تأکید می‌کند: با توجه به اینکه قزوین ام‌القرای زبان تاتی در کشور است، در صورت حل مشکلات آیین‌نامه‌ای برای ثبت زبان‌ها، ثبت زبان تاتی نسبت به دیگر زبان‌ها و گویش‌های موجود در استان در اولویت است.
قاسمی ادامه می‌دهد: در خصوص زبان تاتی قزوین تاکنون پژوهش‌ها و پیمایش‌های میدانی از سوی پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی کشور انجام شده و اطلس گویشی و زبان تاتی نیز در مرکز اسناد میراث فرهنگی قزوین واقع در مدرسه امید نگهداری می‌شود.
وی با بیان اینکه در حال حاضر نیز چندین طرح تحقیقاتی در مورد زبان تاتی با سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی در دست انجام است، می‌افزاید: این اداره کل از پژوهشگران استان در حوزه زبان برای انجام کارهای پژوهشی و تهیه و انتشار دستاوردهای آنان حمایت می‌کند که از این جمله می‌توان به حمایت از کتاب «فرهنگ تات» نوشته رضا رحمانی مدرس دانشگاه تاکستان و نیز کتاب «سرای من» در خصوص معرفی روستای اردبیلک و زبان و فرهنگ تاتی آن اشاره کرد.
وقتی قزوین ام‌القرای زبان تاتی لقب می‌گیرد، باید بتواند با پیش قراول شدن در عرصه مقابله با مدرنیسم و دیگر تهدیدات پیش روی این فرهنگ غنی ایرانی، علاوه بر حفظ این زبان در محدوده معنوی و جغرافیایی خود، دیگر مناطق تات‌نشین را نیز در طول این مسیر راهبری کند و این همه نیازمند داشتن طرح‌های قوی، جامع و مدونی است که حضور و همدلی همه مسئولان و متولیان عرصه فرهنگ این استان را به دور از انحصار چارچوب‌های اداری و دستگاهی می‌طلبد.
=============
گزارش از میترا بهرامی
=============
انتهای پیام/77011/خ40/پو3002
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
