استانها

۰۹:۴۹ ۱۳۹۲-۱۲-۱۷

جنگل‌های ارسباران بهشت گمشده ایران‌زمین

ارسباران و درختانی با دستان رو به آسمان/ بهاران در ارسباران + تصاویر دل‌انگیز

سفر به ارسباران بهانه نمی‌خواهد، کمی همت و بیشتر از آن جرأت و یک راهنمای خوب می‌خواهد تا به قدر زمانی که در اختیار داری، از دیدنی‌های این منطقه وسیع دیدن و در میان رنگ‌های بی‌کران و دست نخورده‌اش، بهاران را با تمام وجود لمس کنی.

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، هیجان گشت و گذار در طبیعتی بکر و دست نخورده، شوق دیدن درختانی که شاید نمونه آنها را در هیچ جای دیگر کشور نتوان یافت و یا حتی دیدن پرندگانی که تنها زیستگاهشان همین جنگل‌های تودرتو است، همسفر تمام مسافران ارسباران است.

کافیست سر بلند کنید تا خود را نقطه‌ای ناپیدا در میان هزاران هکتار وسعتی ببینید که از کوه و رود و قلعه و درخت و دشت، همه را در دل خود پنهان دارد و شما را وامی دارد تا کوله‌تان را محکم‌تر ببندید و برای چشیدن طعم شاتوت‌های سرخ میان بوته‌های سبز و زرد شده، راهی شوید. اینجا دل جنگل‌های ارسباران است، ذخیره‌گاه طبیعی و ژنتیکی صدها گونه درخت و جانوران اهلی و وحشی که شاید فقط نامشان را در کتاب‌ها شنیده باشید.

ارسباران منطقه‌ای سرسبز است در شمال استان آذربایجان‌شرقی و در محدوده چندین شهر استان که دیدنی‌های فراوانی برای هر فصل سال در دل دارد. ارسباران دامن سبزی دارد با بیش از 70 هزار هکتار وسعت که نوار چین واچین و نامنظم و رنگارنگی را در جنوب رودخانه مرزی ارس ساخته و هزاران نوع درخت و صدها پرنده و چهارپا و حشره را در دل خود پناه داده است.

***

ارسباران برای علاقمندان طبیعت نامی ناآشنا نیست، اینجا یکی از 9 ذخیره گاه بیوسفر ایران و بخشی از برنامه انسان و کره مسکون یا اندوختگاه‌های زیست سپهر یونسکو بخش وسیعی از استان شمال استان آذربایجان شرقی را در برگرفته و چند شهر و شهرستان را تحت تاثیر ویژگی‌های خود قرار داده است.

برای دیدن تمام منطقه وسیع ارسباران اما به هفته ها زمان نیاز هست، بسته به اینکه کدام نقطه این جنگل انبوه مقصد سفر است کمپ‌های قلعه درسی، مکیدی درسی، آینالو یا چند نقطه امن دیگر در کلیبر، چیچکلو در ورزقان و یا جاهای ناشناخته‌تر می‌توانند مقصد یک سفر هیجان‌انگیز باشند.

این روزها اما آینالو مقصد هیجان انگیز و بهاری مناسبی است.

اگر این منطقه خاص را برای گذراندن یک روز متنوع انتخاب کرده‌اید، باید بدانید اینجا در گرم ترین روزهای سال هم خنک است و شبهایش بدون آتش و پتو صبح نمی‌شود، چه برسد به روزهای آغاز بهار که بی‌شک خنکی و نمناکی منحصر به فردش را به رخ شما خواهد کشید.

اگر تاکنون به بخش‌های مختلف ارسباران سفر کرده‌اید، می‌دانید که طبیعتی منسجم و در هم تنیده دارد اما این بخش ویژه کمی سردتر و نمناک‌تر از دیگر بخش‌هاست، شاید به علت موقعیت فیزیکی و مکانی‌اش و ارتفاعی که دارد، شاید به علت پوشش گیاهی‌اش و شاید به علت مجموعه‌ای از تمام این دلایل.

در سفر به آینالو باید کوله‌بارتان را با دقت بچینید؛ سبک و حساب شده. شاید هیچ چیز به اندازه پتوهای نازک مسافرتی و کاپشن‌های سبک و خرما و ادوات درست کردن چای در این سفر به کارتان نیاید.

باید کوله را بسته و آماده کنید و صبح خیلی زود، ساعت 4 یا 5 صبح راه بیفتید. مسیر تبریز تا ارسباران و منطقه آینالو، جاده‌ای متغیر است؛ دقایقی دو طرف جاده را کوه‌های زرد و خاکستری رنگ فرا می‌گیرند و گاهی دشت‌های رو به سبزی که هنوز یادگاران پاییز و زمستان را در دل خود دارد، مقابلتان ظاهر می‌شوند. این تنوع، خستگی را از تن هر کسی دور می‌کند، به ویژه برای کسانی که با مسیر ناآشنا هستند.

تا وسط‌‌های جاده تبریز به اهر می‌توانید خستگی صبحگاهی را از تن بیرون کنید تا به جاده‌ای فرعی در کنار آبگیری کوچک برسید که محل صرف صبحانه تمام گروه‌های کوهنوردی است که برای رسیدن به دهها مقصد متنوع در انتهای این مسیر به دل جاده زده‌اند.

خوردن صبحانه سبک و مقوی در هوای خنک و نمناک صبح در کنار درختان کم تعداد و دشت سراسر گل‌های وحشی حس و حال یک طبیعت نوردی بی‌نظیر را در دلتان زنده خواهد کرد.

ادامه مسیر به سمت ارسباران و آینالی هم ویژگی‌های بسیاری دارد. در این مسیر به علت بافت خاص کوهستانی، قلعه‌های زیادی وجود دارد و در همین مسیر جاده‌های منتهی به «قلعه ملک» و «قلعه جیغ» با تابلوهایی مشخص شده‌اند. در همین حوالی «قلعه جوشین» هم به انتظار نشسته است، بلندبالا و دست نیافتنی، با حوضچه‌هایی برای جمع آوری آب باران و راهی پر پیچ و خم در دل کوه؛ گویا تمام قلعه‌های ارسباران چنین قصه‌ای را در دل خود دارند. قلعه بلندآوازه بابک که این روزها چیزی جز پایه‌های بازسازی شده‌اش از آن به جا نمانده هم یادگار مردمان دلیر همین منطقه است.

پس از حرکت از تبریز تا رسیدن به اهر چیزی در حدود 110 کیلومتر را طی خواهید کرد، در جاده‌ای که گذر از آن احتیاط خاصی را طلب می‌کند. جاده ای که در آن در حال حرکت هستید تقریبا تا وسط شهر اهر می‌رود و پس از آن بعد از عبور از کنار قبرستان شهر، وارد جاده اهر به سمت کلیبر خواهید شد. از اینجا به بعد طبیعت و مناظر اطراف هم در حال تغییر کردن هستند، فضای خشک اطراف رفته رفته زنده‌تر می شود و حتی رنگ کوه‌های اطراف هم تیره‌تر می‌نماید.

در ادامه مسیر محیط پر نقش و نگار جنگلی و همزمانی وجود کوه‌های رنگارنگ که از دور با دره‌های آکنده از درختان تنومند خودنمایی می‌کنند، عجیب و جالب توجه است. ده‌ها رودخانه پرطراوت و آبشارهای کوچک یادگارهای زمین در این نقطه ویژه طبیعت هستند. یادگارهایی که نگاه تحسین برانگیز گردشگران را به همراه دارند و صفحات دنیای مجازی سرشار از عکس‌هایی است که به رسم سوغات از این طبیعت گردی گرفته شده.

جاده پر پیچ و خم کلیبر تا حوالی روستای پیغام را که طی کنید، به روستای کوچکی به اسم نوجه‌ده می‌رسید. اینجا بافت طبیعی و پردار و درخت اطراف خودنمایی بیشتری می‌کند و بوی خاک باران خورده همه جا حس می شود. روستای زیبا و دست نخورده دیگری به اسم عاشق‌لو هم در مسیر قرار دارد، روستایی در فاصله تقریبی یک و نیم ساعتی تا دل آینالو...

از اینجا به بعد باید اطراف را با دقتی بسیار بیشتر نگاه کنید تا ببینید هیچ چیز حتی گرد و خاک بلند شده از حرکت مینی بوس بر این جاده کوتاه خاکی هم نمی تواند شکوه دیدن منظره رنگارنگ بیرون را تحت تاثیر قرار دهد؛ و بالاخره بعد از طی حدود 170 کیلومتر در آینالو هستید، سفری در دل جاده های رنگارنگ.

آینالو اما فقط یک نقطه خاص نیست، آینالو بخشی از منطقه وسیع و چند هزار متر مربعی ارسباران است که به عنوان ذخیره طبیعی بین‌المللی در حافظه جهان ثبت شده است.

کافیست در منطقه آماده شده برای اسکان گردشگران توقف کنید و با کوله‌ای سبک حرکت را آغاز کنید تا درختان و برگ‌های بسیار متنوع و جالبی را ببینید که تعدادشان بیشتر از هزار نوع می‌باشد؛ اگر جنگل‌های مختلف و مناطق طبیعی زیادی را دیده باشید می‌دانید که هزار گونه گیاهی عددی بیش از حد تصور محسوب می‌شود.

هوای اطراف‌تان بیشتر نمناک خواهد بود و کمتر اثری از باران خواهید دید. این هم از دیگر ویژگی‌های ارسباران است؛ این همان حالتی است که به آن مه باران یا مه بارش می‌گویند و باعث حفظ این جنگل‌های کهن با وجود کمبود بارندگی منطقه شده است. این ویژگی به دلیل نوع پوشش گیاهی و در هم تنیدگی درختان تشدید شده و هر سال بخش قابل توجهی از آب درختان از همین راه تامین می‌شود. همچنین اقلیم خاص منطقه باعث به وجود آمدن درختان و گیاهانی شده که از تولد بعضی‌هاشان صدها سال می‌گذرد.

باید اقرار کرد اینکه این منطقه پیشوند «حفاظت شده» را به همراه دارد بسیار خوشحال کننده است، معلوم نیست اگر این منطقه حفاظت شده نبود چه اتفاقی برای گونه های گیاهی بی نظیر و جانوان کمیاب آن می افتاد. البته پست های متعدد نگهبانی و جنگلبانی مانند محیط بانی عباس آباد با محیط بانانی با لباس فرم و مسلح به وسایل مختلف اطمینان خاطر بیشتر به علاقمندان طبیعت هم می‌دهد.

عبور از جاده شگفت‌انگیز جنگلی در میان درختان تناور، با برگهایی که رو به تازگی می روند و با پس زمینه گل‌های ریز وحشی که مثل نقطه‌های کوچکی زمینه قهوه‌ای و سبز جنگل را متنوع کرده‌اند، چند ساعتی طول خواهد کشید.

قسمت ویژه این جنگل پیمایی، رسیدن به بخشی از جنگل است که آن را با نوعی حصار از دسترس عابران و احتمالا حیوانات مصون نگه داشته‌اند. اگر در این مکان اندکی توقف کنید و بی‌صدا باشید حرکت موجوداتی گوزن مانند با پوستی قرمز و کهربایی رنگ توجه‌تان را جلب خواهد کرد. اینها همان «مارال»های آذربایجان هستند که از دهها سال‌ قبل در وصف زیبایی شان شعرها سروده‌اند و بارها معشوق را در زیبایی و دلربایی به مارال شبیه دانسته‌اند.

مارال بزرگترین گونه گوزن ساکن ایران است؛ پوستش زرد پررنگ است و سایه روشن‌های زیبایی هم دارد. و شاخها؛ شاخهای پیچ در پیچ و نامنظم که مانند ریشه های درختی بر سر مارال روییده است. چشمان کشیده و پر نور مارال آدم را یاد انیمیشن‌های دوران کودکی می‌اندازد که در آن گوزن‌ها به عنوان موجوداتی ظریف و زیبا و خیره کننده به تصویر کشیده شده‌اند. البته با گشت و گذار در نقاط مختلف جنگل شانس دیدن مارال‌ها از فاصله‌ای نزدیک‌تر هم وجود دارد، اما اغلب آنها ترجیح می‌دهند در فضایی دور از آدم‌ها زندگی کنند.

تمام این گشت و گذار می‌تواند آنقدر طول بکشد که ناگهان سرخی غروب از لابلای درختان ارسباران نمایان شود. اگر قصد شب ماندن در منطقه را دارید بهتر است هرچه زودتر به محل استقرار اولیه برگردید و مقدمات استراحتی شبانه در دل جنگل را فراهم آورید. روشن کردن آتش در منطقه سنگ چین مشخص شده می تواند لذت چشیدن طعم چای روی آتش را برایتان به ارمغان بیاورد.

شب و سکوت و جنگل‌های ارسباران، به سادگی اشعار «ابوالقاسم نباتی» و «عمادالدین نسیمی» و دیگر شاعران بلند آوازه منطقه را طلب می‌کند؛ شاید هوای بی مانند این جنگل‌ها، چیزی جز کلمات نباتی، شاعر خفته در روستای اشتبین را طلب نکند: یاره هر ساعت سلام اولسون، سلام

عیشرت و عیشی مدام اولسون، مدام

یار سیز صحبت حرام اولسون، حرام

یاره بو معنی تمام اولسون، تمام...

شاید در این شب خاص و زیر آسمانی شفاف با صدها هزار ستاره ریز و درشت که در پشت برگهای کوچک نوک درختان سر به فلک کشیده پنهان شده‌اند و عبور یک شهاب پرنور نگذارد خواب به چشمانتان بیاید، اما این شب بیداری و دیدن آسمان ارسباران هم به تحمل مشکلاتش می‌ارزد.

***

خوشبختانه وجود روستاهای کوچک و آرام منطقه هم تاثیر شدید و ناگواری بر بکر بودن و دست نخوردگی محیط جنگل‌های ارسباران نگذاشته است، این را وقتی بیشتر متوجه می‌شوید که صبح هنگام صدای آغاز فعالیت روزانه روستاییان منطقه را می‌شنوید.

بهترین پیشنهاد برای برنامه روز دوم، صرف صبحانه‌ای که بر روی آتش آماده شده، رفتن تا عمارت تومانیانس و البته مناطقی است که امکان دیدن گونه‌های خاص جانوری منطقه مانند کل و بز وحشی، خرس، گاومیش، سیاه خروس و البته نوعی کرم خاکی دو رنگ را فراهم می کند. هر چند دیدن تمام این گونه‌ها در یک روز تقریبا ناممکن است و هر کدامشان در بخش ویژه‌ای از منطقه بزرگ ارسباران زندگی می‌کنند.

در این میان روستای وینق میزبان یکصد ساله عمارت تومانیانس، مکان بی‌نظیری برای عکاسی است. پس از عبور از درختان متراکم، فضای باز نه چندان بزرگی پیش رویتان پدیدار می‌شود که در میان آن، باقی مانده عمارتی بزرگ و مجلل به چشم می‌خورد. این بنا که به نام سازنده آن، عمارت تومانیانس خطاب می‌شود در بخش‌هایی دو طبقه و در قسمت کوچکی بقایای طبقه سوم را هم دارد و آدم را یاد محوطه تاریخی استون‌هنج در انگلیس می‌اندازد!

هرچند آسیب‌هایی که گذر زمان و رطوبت منطقه، حالتی مابین رویا و واقعیت به این بنای قاجاری که به نام عمارت آینالو هم مشهور است داده، اما استفاده از پس زمینه این بنا برای گرفتن عکس‌هایی به یادگار سفر ارسباران و آینالو یادگاری بسیار زیبا و ارزشمندی برایتان خواهد بود.

مسیر برگشت تا کمپ را با مزه کردن میوه‌های جنگلی البته بعد از اطمینان یافتن از قابل خوردن بودن آنها سپری کنید. گلابی های وحشی با طعم ترش و شیرین همزمانشان، نوعی انار با دانه های زرد رنگ و خیلی ترش و البته زرشک و تمشک از جمله خوردنی های بی نظیر این منطقه هستند هرچند در اوایل بهار بسیاری از آنها را نخواهید یافت! گیاهان با مصرف دارویی ارسباران هم از جمله دیدنی ها و چیدنی های دیگر این منطقه است که با راهنمایی افراد محلی می‌توانید از آنها بهره ببرید.

وقتی برای بازگشت آماده شدید، حساسیت ویژه‌ای در خصوص زباله‌ها و آتش داشته باشید؛ به عنوان یک طبیعت گرد علاقمند به حیات طبیعی ایران زمین، باید این زیبایی و شکوه را به سلامت به نسل‌های بعد برسانیم و به همین جهت لازم است رد پایی از زباله‌ها یا باقی مانده آتش را از نظر دور نگه ندارید.

متاسفانه سالی نیست که رفت و آمد افرادی که علاقمند دیدن طبیعت هستند و بی احتیاطی شان، بخشی از ارسباران را دچار آسیب نکند. اینجا هم مانند تمام نقاط طبیعی دیگر، وسیع و آسیب پذیر است و اگر آدمها احتیاط بیشتری به خرج بدهند، جنگل مانند هزاران سال گذشته از خود به خوبی در مقابل کم آبی و بارش سیل آسا و سرما و امثال آن مراقبت خواهد کرد.

سفری بی نظیر و تکرار نشدنی به گوشه‌ای از جنگل‌های کهنسال ارسباران، خاطره خوب نوروزی متفاوت و همراه با طبیعت دوستی را به همراه دارد؛ در مسیر برگشت، ترنم کلمات شهریار شیرین سخن زیبایی این خاطره را برایتان دو چندان خواهد نمود:

حیدربابا ، قورى گؤلون قازلارى

گدیکلرین سازاخ چالان سازلارى

کَت کؤشنین پاییزلارى، یازلارى

بیر سینما پرده سى دیر گؤزوْمده

تک اوتوروب، سئیر ائده رم اؤزومده

(حیدربابا ، قورى گول و پروازِ غازها / در سینه‌ات به گردنه‌ها سوزِ سازها / پاییزِ تو، بهارِ تو، در دشتِ نازها / چون پرده اى به چشمِ دلم نقش بسته است / وین شهریارِ تست که تنها نشسته است)

بهاری رنگین با طراوت و تازگی برگهای نورسته بر درختان بلند بالا و سرشار از یاد و خاطره ارسباران و آینالی، هدیه‌ای ‌است برای تمام طبیعت دوستان ...