نظری بر نظام آموزشی ازبکستان

به گزارش خبرنگار دفتر منطقه‌ای فارس در بیشکک، آموزش و پرورش در ازبکستان به عنوان یکی از بخش‌های مهم در این کشور محسوب می‌شود.

استقلال ازبکستان در رشد نظام آموزش و پرورش در این کشور تأثیر مثبتی را برجای گذاشته به طوریکه قانون در مورد آموزش و پرورش در این کشور که در تاریخ 2 ژانویه سال 1992 به تصویب رسید، سندی تعیین‌ کننده را در مسیر فعالیت رویکرد آموزش عمومی ارائه داده است.

در این قانون، حفظ موفقیت‌های قبلی در آموزش و پرورش ازبکستان و همچنین روشن شدن معایب نظام گذشته از اهمیت زیادی برخوردار است و توسط این قانون نکات مثبت گذشته حفظ می‌شود ضمن آنکه برای اصلاح معایب و عبور از نظام گذشته به نظام جدید مانند پلی عمل می‌کند.

قانون سال 1992 در مورد آموزش و پرورش گرچه در زمان خود مهم بود، اما در عمل نتوانست برخی مشکلات در زمینه اصلاح روش آموزشی، ارتباط کارکنان آموزش و پرورش با سایر بخش‌ها و همچنین ساختار و مراحل جریانات آموزشی را حل‌وفصل کند.

استدلال‌های غیرعلمی انتقال به روش آموزش عمومی 11 ساله، گواه بر تفکر فوق است.

آموزش متوسط عمومی ازبکستان از لحاظ ساختار به 3 مرحله تقسیم شده که شامل کلاس‌های ابتدایی (کلاس‌های 1- 4)، راهنمایی (5- 9) و دبیرستان (10- 11) می‌شود.

این مسأله درحالی است که در آموزش 11 ساله، روش آموزش و در نظر گرفتن سن دانش‌آموزان مهم نبود و علاوه بر این، افزایش مدت ادامه آموزش متوسط عمومی از 10 سال به 11 سال مناسب نبوده و همچنین تعداد علوم اجباری آموزشی بسیار زیاد شده بود ضمن آنکه از لحاظ علمی نیز استدلالی برای آنها ارائه نگردیده بود.

همچنین در برنامه‌ آموزشی فوق به علوم اخلاق، علوم اجتماعی، اقتصادی و حقوقی و آموزش زبان‌های خارجی به طور کافی پرداخته نشده بود ضمن اینکه سرنوشت فارغ‌التحصیلان کلاس نهم نادیده گرفته شده است.

بنابراین با هدف از بین بردن این نواقص‌ و مشکلات، در تاریخ 29 اوت سال 1997 قانون جدید ازبکستان در خصوص آموزش و همچنین دستور ملی آموزش کادرها تصویب شد.

در حال حاضر آموزش عمومی جمهوری ازبکستان براساس ایده‌های ملی و نظریه‌های انسانی رشد می‌کند ضمن اینکه آموزش عمومی ازبکستان شامل بخش‌های ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، آموزش تخصصی، آموزش عالی، آموزش عالی تخصصی، آموزش مهارت کادرها و بازآموزی آنها و آموزش خارج از مدرسه است.

آموزش پیش‌دبستانی و ابتدایی برای آمادگی نونهالان و شکل‌گیری تمایل به آموزش در بین آنها انجام می‌شود و انواع مؤسسات آموزش ابتدایی به شرح ذیل است: «یسلی» (کودکستان برای سنین 1- 3 سال)، «باغچه» (برای سنین 3- 7 سال) و آموزش ابتدایی (در سنین 6-7 سال) که در مراکز دولتی و یا غیردولتی ثبت‌نام صورت می‌گیرد.

آموزش راهنمایی حلقه اصلی در آموزش و پرورش ازبکستان محسوب می‌شود و سطح گسترده‌ای از آموزش‌ها همچون استعداد تفکر مستقل، خلاقیت و مهارت‌های عملی را رشد داده که در وهله نخست برای سوق دادن به سمت حرفه‌ای مناسب جهت‌گیری شده و در مرحله بعدی، آموزش در راه رسیدن به موقعیت مورد نظر است. 

قبل از اجرای طرح جدید آموزشی در ازبکستان مراحل آموزشی از ابتدایی (کلاس‌های1-4)، راهنمایی (کلاس‌های 5- 9) و دبیرستان (کلاس‌های 10- 11) تشکیل می‌شد که در این شیوه آموزشی هدف تنها به آموزش خواندن و نوشتن، کسب دانش و تجربیات معطوف شده بود و کودکان برای کلاس اول مدرسه از سن 6- 7 سال پذیرفته می‌شدند.

در حال حاضر در ازبکستان بیش از 9 هزار و 748 باب مدرسه وجود دارد که در آنها بیش از پنج میلیون و 926 هزار و 860 نفر دانش آموز مشغول تحصیل هستند ضمن آنکه 451 هزار و 567 نفر نیز به عنوان آموزگار در این مدارس فعالیت می‌کنند. 

علاوه بر این، در مدارس راهنمایی ازبکستان آموزش به هفت زبان از جمله به زبان‌های «ازبکی»، «قره‌قلپاقی»، «روسی»، «تاجیکی»، «ترکمنی»، «قزاقی» و «قرقیزی» تدریس می‌شود.

همچنین با هدف ایجاد شرایط مناسب برای رشد همه‌جانبه دانش‌آموزان مدارس راهنمایی به شکل روزانه و آموزشگاه‌های شبانه‌روزی عمومی تشکیل شده است.

بچه‌های یتیم و در کل افرادی که از قیومیت پدر و مادر محروم هستند، در آموزشگاه‌های شبانه‌روزی عمومی درس می‌خوانند و از طرف دولت مورد تأمین مالی قرار می‌گیرند.

زمانی که دانش‌آموزان دوره راهنمایی را به اتمام می‌رسانند به آنها از طرف دولت گواهی‌نامه (دیپلم) داده می‌شود.

همچنین در ازبکستان از تاریخ 29 اوت سال 1997 دستور ملی آموزش کادرها در کلاس‌های 1 – 9 مدرسه تدوین شده است و به کار بردن استانداردهای آموزش دولتی در مسیر تأمین کیفیت آموزش راهنمایی به عنوان یکی از اساسی‌ترین وظایف مطرح شده است.

تأمین کتاب‌های درسی مدارس آموزش متوسط عمومی در افزایش کارایی آموزشی نقش کلیدی ایفا می‌کند و در سال‌های تحصیلی 2012 -2013  برای مدارس آموزش متوسط عمومی 16 میلیون و 800 هزار نسخه کتاب درسی و مطالب آموزشی با 463 عنوان چاپ شده است.

این در حالی است که از کار آموزگاران آموزش متوسط عمومی به نحو شایسته‌ای قدردانی می‌شود و از سال 1997 هر ساله اول اکتبر به عنوان روز آموزگار و مربی جشن گرفته می‌شود و این روز تعطیل اعلام شده است.

در ضمن، عنوان‌های افتخاری همچون «آموزگار خلق جمهوری ازبکستان»، «کارمند ممتاز آموزش عمومی جمهوری ازبکستان»، «مربی شایسته جوانان جمهوری ازبکستان»، «استاد شایسته ورزش جمهوری ازبکستان» نیز به آموزگاران برتر اهداء می‌شود.

در سال‌های پس از استقلال جمهوری ازبکستان به 2 هزار و 785 آموزگار و مربی جوایز دولتی مذکور اهدا شده است.

آموزش خارج از مدرسه نیز یکی از انواع آموزش‌های پیوسته در ازبکستان برای ارضای نیازمندی‌های آموزشی نونهالان و نوجوانان و پرکردن اوقات فراغت و استراحت آنها محسوب می‌شود و ارگان‌های دولتی، سازمان‌های اجتماعی و همچنین مؤسسات آموزشی دولتی و غیردولتی خارج از مدرسه‌ها در زمینه‌های فرهنگی، علمی، فنی، ورزشی و غیره فعالیت می‌کنند.

در آموزش و پرورش ازبکستان آموزش متوسط تخصصی (هنرستان‌ها) نیز یکی از بخش‌های مستقل مهم و خاص محسوب می‌شود و هنرستان‌ها در سیستم آموزش متوسطه تخصصی برای بخش‌های اقتصادی این جمهوری متخصصین نوجوان حرفه‌ای را آموزش می‌دهند.

پس از استقلال ازبکستان برای آموزش بهتر و کارآیی متخصصین دارای تحصیلات متوسطه، کالج‌ها و پیش‌دانشگاهی‌هایی را در این کشور تأسیس کردند و براساس آن هیأت دولت در تاریخ 13 می سال 1998 آئین‌نامه‌ای را در مورد آموزش متوسطه تخصصی تصویب کرد ضمن آنکه کالج‌ها و پیش‌دانشگاهی‌ها نیز جهت نظارت بر سطح علمی دانش‌آموزان آئین‌نامه‌ای را در مورد سیستم رتبه‌بندی تدوین و به کار بستند.

همچنین بنابر مصوبه هیأت دولت جمهوری ازبکستان، از تاریخ 16 اکتبر سال 2000 استانداردهای آموزش دولتی و آموزش متوسطه تخصصی به تصویب رسید و از سال‌های تحصیلی 2001-2002 در تمام مؤسسات آموزش متوسطه تخصصی روش آموزش کادرها براساس برنامه‌ها و علوم درسی جدید سازماندهی شد.

در سال 2001 تعداد 194 باب آموزشگاه تخصصی به کالج های تخصصی تغییر نام یافت.

آموزش متوسطه تخصصی از دوره 3 ساله اجباری (آموزش باید در یکی از این 2 مسیر ادامه پیدا کند) و داوطلبانه (ادامه آموزش در کالج یا پیش‌دانشگاهی از طرف دانش‌آموز به طور داوطلبانه انتخاب می‌شود) تشکیل شده که در کالج و پیش‌دانشگاهی‌ها به شکل آموزش روزانه انجام می‌شود.

در ضمن، پیش‌دانشگاهی یک مؤسسه آموزش متوسطه است که استعداد فکری دانش‌آموزان را به صورت همه‌جانبه رشد خواهد داد.

کالج تخصصی نیز یک مؤسسه آموزش تخصصی است که تمایل دانش‌آموزان را برای فراگیری یک حرفه تأمین می‌کند و برای انتخاب شغل به آنها کمک می‌کند.

در سال 2013 در 973 مؤسسه آموزش متوسطه تخصصی ازبکستان حدود 750 هزار دانش‌آموز مشغول تحصیل بودند.

در مؤسسات آموزش متوسطه تخصصی دانش‌آموزان پس از اتمام دوره آموزش عمومی 9 ساله براساس معرفی‌نامه دولتی در مرحله آخر و شاخص‌های رتبه‌بندی کسب شده توسط دانش‌آموز و توصیه‌نامه‌های مراکز تشخیص استعداد و روان‌شناسی، قبول خواهند شد.

در ضمن، مؤسسات آموزش متوسطه تخصصی اساسا توسط بودجه دولتی مورد تأمین مالی قرار می‌گیرند.

آموزش عالی نیز در ازبکستان پس از استقلال رونق پیدا کرد در حالی که قبل از استقلال فقط 42 مؤسسه آموزش عالی وجود داشته که از این تعداد 3 دانشگاه («تاشکند»، «سمرقند» و جمهوری خودمختار قره‌قالپاقستان)، 14 انستیتوی زبان‌های خارجی، 9 دانشکده مهندسی، 3 انستیتوی کشاورزی، 7 دانشکده پزشکی و داروسازی، 3 انستیتوی فرهنگ، هنر و موسیقی، یک دانشکده اقتصاد ملی، یک انستیتوی تعاونی و یک انستیتوی تربیت بدنی بوده است.

پس از استقلال ازبکستان سیستم آموزش عالی به طور کلی دگرگون شد و امکانات زیادی برای گسترش همکاری‌های مؤسسات آموزش عالی با مراکز علمی کشورهای خارجی فراهم شد.

از سوی دیگر، قانون جمهوری ازبکستان در مورد آموزش یک پایه حقوقی برای توسعه روند نوسازی مؤسسات آموزش عالی، به کار بردن استانداردهای آموزشی بین‌المللی در آموزش عالی کشور و بهره‌برداری از میراث معنوی غنی ملت ازبکستان و تجربیات جهانی در زمینه آموزش جوانان محسوب می‌شود.

در سال 1991 توسط دانشگاه تاشکند (اکنون دانشگاه ملی ازبکستان) و دانشگاه فن‌آوری تاشکند طرح مدرن‌سازی روش آموزشی دانشگاه تدوین شد و در ماه فوریه سال 1992 مجموعه برنامه‌های آموزشی نوین تهیه شد که در آن آموزش در سطح لیسانس (چهار سال تحصیل در انستیتو و دانشگاه‌ها) گام مهمی محسوب می‌شد.

در حال حاضر نیز آموزش عالی در ازبکستان از 2 مرحله یعنی لیسانس و فوق‌لیسانس تشکیل شده است که برای مقطع لیسانس آموزش رشته‌های تخصص زیادی را می‌طلبد و مدت آن حداقل چهار سال است و پس از اتمام دوره لیسانس برای فارغ‌التحصیلان براساس امتحان دولتی رشته موردنظر، امکان تأمین‌ شغل در رشته مربوطه فراهم می‌شود.

در ادامه، فوق‌لیسانس نیز نوعی آموزش عالی 2 ساله است که در آن آموزش رشته تخصصی مشخص همراه با کار عملی صورت می‌گیرد.

فارغ‌التحصیلان فوق لیسانس نیز پس از اتمام تحصیل در مؤسسات آموزش عالی براساس گرانت‌های دولتی (براساس بودجه دولت) و قراردادهای مالی و همچنین براساس سیستم رتبه‌بندی، قبول می‌شوند.

در این رابطه آزمون‌های تست توسط مراکز وابسته به هیأت دولت ازبکستان به 3 زبان ازبکی، روسی و قره‌قالپاقی برگزار می‌شود و داوطلبان تست‌ها را به زبانی که در مؤسسه آموزش عالی فرا می‌گیرند، پاسخ می‌دهند.

فارغ‌التحصیلان آموزشگاه‌های عالی می‌توانند در مؤسسات آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی دکترا ادامه تحصیل دهند و مراحل آموزش در این مؤسسات با دفاع از تز دکترا به اتمام خواهد رسید که براساس نتایج امتحانات دولتی در رشته‌های مربوط، درجه علمی نامزد علوم و دکترای علوم اعطا می‌شود.

گذراندن دوره فوق تنها بخش ترکیبی سیستم آموزش پیوسته بوده و یکی از بخش‌های اساسی آموزش کادرهای علمی در ازبکستان است که براساس تخصص، درجه علمی اعطاء خواهد شد.

در ضمن، افزایش مهارت حرفه‌ای متخصصین و بازآموزی آنها نیز در دانشگاه‌ها و انستیتوهای مربوطه و مراکز آموزشی براساس خواست سفارش‌دهنگان صورت می‌گیرد.

افزایش مهارت حرفه‌ای کادرها و بازآموزی آنها در 23 انستیتو، 22 دانشکده و 15 مرکز وابسته به وزارتخانه‌ها و ادارات انجام می‌شود.

انتهای پیام/.