آشنايي با نفيس‌ترين نسخه شاهنامه؛ «شاهنامه بايسنقري»

«شاهنامه بايسنقري» در بين شاهنامه‌هاي مصور و آراسته موجود در كتابخانه‌ها و موزه‌هاي جهان يكي از نامورترين و شناخته‌‌شده‌ترين است. چند ويژگي اين كتاب را از نسخه‌هاي مشهوري چون «شاهنامه دموت» و «شاهنامه شاه طهماسبي» كه قبل و بعد از آن پديد آمده‌اند، برتري مي‌بخشد. نخستين و برترين امتياز اين نسخه آن است كه بر خلاف دو نسخه ياد شده قرباني مالكان آن نشده تا شيرازه آن‌ها را از هم بگسلند و برگ‌هاي آن را در گوشه و كنار جهان بپراكنند. غير از چند افتادگي در متن اين نسخه، «شاهنامه بايسنقري» نسخه‌اي كامل و دست نخورده در ميان شاهنامه‌هاي مشهور و رده اول به شمار مي‌آيد. امتياز ديگر اين نسخه به خاطر نفاست، زيبايي و آراستگي آن است كه در نوع خود كم مانند است. نگارگري، تذهيب، تجليد و ديگر آرايه‌هاي كتاب با مهارتي خاص انجام شده است. با اين حال در خط اين نسخه ضعفي هست كه آن هم به خاطر همزماني كتابت آن با آغاز تكامل قلم نستعليق است. سومين امتياز اين كتاب مقدمه‌اي است كه براي نخستين بار بر شاهنامه افزوده شده است. ظاهراً به دستور بايسنقر ميرزا، كه بايد او را هنر دوست‌ترين شاهزاده تيموري به شمار آورد، دست‌نويس‌هاي متعددي از شاهنامه گردآوري شد و مقدمه‌اي مفصل با تلفيق مقدمه‌هاي پيشين به اين شاهنامه و نسخه‌هاي ديگر همزمان آن نوشته شد. اگرچه اين مقدمه از نظر درستي مطالب تاريخي و متن خود شاهنامه به خاطر افزودن اشعار الحاقي نقاط ضعف دارد، اما از آنجا كه تدوين آن موجب رواج بيشتر شاهنامه نه تنها در ايران بلكه در سراسر جهان شده، كوشش گردآورندگان آن ستايش‌انگيز است. «شاهنامه بايسنقري» به قطع رحلي است و 700 صفحه دارد. هر صفحه نيز شامل 31 سطر و هر سطر 3 بيت به قلم نستعليق و با كتابت خفي جعفر بايسنقري است. اين نسخه نفيس سال 833 ه.ق روي كاغذ خانبالغ نخودي كتابت شده است. «شاهنامه بايسنقري» با يك شمسه مذهب عالي، حاوي كتيبه‌اي به قلم رقاع بر زمينه زرين، شامل نام و القاب بايسنقر ميرزا آغاز مي‌شود. صفحه‌هاي دوم و سوم نسخه شامل تصوير شكارگاه است و در اين دو صفحه مذهب به نقش دو ترنج، نام و القاب آن شاهزاده ديده مي‌شود. همچنين دو صفحه آغاز متن شاهنامه با حاشيه‌هاي مذهب و مرصع آراسته شده و بين سطرهاي آن طلا اندازي شده است. نسخه «شاهنامه بايسنقري» جمعاً با 22 تصوير آبرنگ آراسته شده است. جلد اين نسخه، چرميِ ضربيِ طلا پوش با دو حاشيه روغني در بيرون و سوخت مُعرقِ طلايي بر زمينه لاجوردي در داخل است. «شاهنامه بايسنقري» به شماره 716 در كتابخانه كاخ موزه گلستان ثبت شده و سال 1350 شمسي به صورت چاپ لوحي در تهران منتشر شده است. اين شاهنامه بيش از 110 سال است كه در كتابخانه كاخ موزه گلستان نگهداري مي‌شود. بر اساس شواهد موجود، نسخه فعلي «شاهنامه بايسنقري» را اميرنظام گروسي، رجال ايراني (1237 ـ 1317 ه.ق) به كتابخانه هديه كرده است. اين نسخه نفيس در برخي از نمايشگاه‌هاي مهم جهاني نمايش داده شده است. نسخه فعلي «شاهنامه بايسنقري» خرداد سال 1386 در حافظه جهاني به ثبت رسيده است. انتهاي پيام/ش