به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات فارس، جایزه کتاب سال که امسال بیست و نهمین سالگی خودش را جشن گرفت، علاوه بر فرار و فرودهایی که داشت همراه بود با اتفاق مبارکی که در این یادداشت قصد داریم به تحلیل بیشتر ابعاد این اتفاق مبارک بپردازیم.
اتفاق مبارک امسال جایزه کتاب سال در بخش ادبیات این بود که کتاب محمدمهدی سیار شاعر جوان کشورمان به عنوان کتاب برگزیده انتخاب شد و سیار با «حق السکوت»ش ۵۰ سکه بهار آزادی را در سی و سومین بهار آزادی انقلاب به خانه برد. مبارکی و میمنت این اتفاق زمانی روشنتر میشود که نگاهی به کتابهای تشویقی و برگزیده کتاب سال در بخش ادبیات در این ۲۹ دوره بیندازیم.
آن گونه که سایت کتاب سال آمار میدهد، آماری از کتابهای برگزیده و تشویقی تا دوره شانزدهم موجود نیست و این سایت تنها اطلاعاتی کلی درباره کل کتابهای داوری شده و پدیدآورندگانش میدهد. همچنین این سایت در هر دوره تصاویری به یاد ماندنی از مراسم پایانی جایزه کتاب سال دارد ولی مشخصاتی از برگزیدگان در خود ندارد و لذا ما به بررسی ۱۵ دوره اخیر جایزه کتاب سال در بخش ادبیات میپردازیم. که ابتدا فهرستی از کتابهای برگزیده و تشویقی میآید و بعد تحلیل این جوایز.
برگزیده دوره شانزدهم
نقد ادبی
• تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام/تألیف احمد تفضلی؛ به کوشش ژاله آموزگار/تهران: سخن
متون قدیم
• دیوان حافظ/تدوین و تصحیح رشید عیوضی/تهران: نشر صدوق
در دوره شانزدهم بخش ادبیات کتاب تشویقی ندارد.
برگزیده دوره هفدهم
شعر معاصر
• بصیرت سایهها و تاملاتی در مساله هنر/تألیف رضا صفریان/تهران: نشر توسعه
تشویقیهای دوره هفدهم
نقد ادبی
• استعاره/تألیف ترفس هاوکس؛ ترجمۀ فرزانه طاهری/تهران: نشر مرکز
• صد سال داستان نویسی/تألیف حسن میرعابدینی/تهران: نشر چشمه
• شعلۀ طور، درباره زندگی و اندیشۀ حلاج/تألیف عبدالحسین زرین کوب/تهران: سخن
نثر معاصر
• یک روز مانده به عید پاک/تألیف زویا پیرزاد/تهران: نشر مرکز
شعر معاصر
• گزینه اشعار/سروده قیصر امین پور/تهران: مروارید
• هفت بند مویه/تألیف مصطفی علی پور/تهران: مزامیر
ادبیات زبان های دیگر
• بیلیارد در ساعت نه و نیم/تألیف هانریش بل؛ ترجمۀ کیکاووس جهانداری/تهران: سروش
برگزیده دوره هجدهم
ادبیات زبان های دیگر
• جنگ آخر زمان/تألیف ماریو بارگاس یوسا؛ ترجمه عبدالله کوثری/تهران: آگه
تشویقیهای دوره هجدهم
نقد ادبی
• ابوسعید ابوالخیر: حقیقت و افسانه/تألیف فریتس مایر؛ ترجمۀ مهرآفاق بایبوردی؛ ویراستار محمدسعید حنایی کاشانی/تهران: مرکز نشر دانشگاهی
• حساب جمل در شعر فارسی/تألیف مهدی صدری/تهران: مرکز نشر دانشگاهی
متون قدیم
• [مجموعۀ آثار جامی] مثنوی هفت اورنگ دیوان جامی، نامهها و منشآت جامی، نقد و بررسی آثار و احوال جامی/تألیف و تصحیح اعلاخان افصح زاد /تهران: دفتر نشر میراث مکتوب
نثر معاصر
• نیمه غایب/تألیف حسین سناپور/تهران: نشر چشمه
برگزیده دوره نوزدهم
ادبیات زبان های دیگر
• جنایت و مکافات/تألیف فیودور میخائیلوویچ داستایوسکی؛ ترجمه اصغر رستگار/اصفهان: نشر فردا
تشویقی دوره نوزدهم
نقد ادبی
• نقد خیال: بررسی دیدگاههای نقد ادبی در سبک هندی/تألیف محمود فتوحی رودمعجنی/تهران: نشر روزگار
برگزیده دوره بیستم
نثر معاصر
• چراغ ها را من خاموش میکنم/تألیف زویا پیرزاد /تهران: نشر مرکز
شعر معاصر
• حادثه در بامداد/سروده منوچهر آتشی /تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه
ادبیات زبان های دیگر
• چهرۀ مرد هنرمند در جوانی/تألیف جیمز جویس، ترجمۀ منوچهر بدیعی /تهران: نیلوفر
تشویقی دوره بیستم
نقد ادبی
• در سایۀ آفتاب؛ شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی/تقی پورنامداریان /سخن
دوره ۲۱ کتاب سال در بخش ادبیات برگزیده ندارد.
تشویقی دوره بیستویکم
نقد ادبی
• جستارهای شاهنامه پژوهی و مباحث دیگر/محمود امید سالار /بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
متون قدیم
• شرح جامع مثنوی معنوی/کریم زمانی /اطلاعات
ادبیات زبان های دیگر
• مائدههای زمینی و مائدههای تازه/تألیف مهستی بحرینی، ترجمۀ آندره ژید /نیلوفر
برگزیده دوره بیستویکم
نقد ادبی
• سیری در جهان کافکا/سیاوش جمادی /ققنوس
ادبیات زبان های دیگر
• خاطرات پس از مرگ براس کوباس/تألیف ماشادو د آسیس، ترجمۀ عبدالله کوثری /مروارید
• روانکاو و داستانهای دیگر/تألیف ماشادو د آسیس، ترجمۀ عبدالله کوثری /لوح فکر
تشویقی دوره بیستودوم
متون قدیم
• حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه/تألیف ابوالمجد مجدودبن آدم سنایی غزنوی، تصحیح و مقدمۀ دکتر مریم حسینی /مرکز نشر دانشگاهی
نثر معاصر
• من مجردم، خانوم و چند داستان دیگر/مرتضی کربلایی لو /ققنوس
شعر معاصر
• شعر چیزیست شبیه گرگ/منصور اوجی /نوید شیراز
برگزیده دوره بیستوسوم
متون قدیم
• کشف المحجوب/تألیف علی بن عثمان هجویری؛ مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی/سروش
تشویقی دوره بیستوسوم
ادبیات
شعر معاصر
• نوشداروی طرح ژنریک/سید حسن حسینی /سورۀ مهر
• چین کلاغ/مرتضی امیری اسفندقه /لوح زرین
• عصرانه در باغ رصدخانه/مفتون امینی/انتشارات نگاه
برگزیده دوره بیستوچهارم
متون قدیم
• جواهر الاسرار و زواهر الانوار/تألیف کمال الدین حسین بن حسن خوارزمی، تصحیح محمدجواد شریعت/تهران: اساطیر
نثر معاصر
• اندکی سایه/تألیف احمد بیگدلی/تهران: خجسته
تشویقی دوره بیستوچهارم
نقد ادبی
• ارمغان مور ( جستاری در شاهنامه )/شاهرخ مسکوب /نی
شعر معاصر
• با کاروان نیزه؛ترکیب بند عاشورایی/علیرضا قزوه /سورۀ مهر ( حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی )
• غزل غزلهای سورنا/منوچهر آتشی /مؤسسه انتشارات نگاه
• چراغانی بیدلیل/حمید رضا شکارسری /هزاره ققنوس
برگزیده دوره بیستوپنجم
نقد ادبی
• از این باغ شرقی (نظریه های نقد شعر کودک و نوجوان)/تألیف پروین سلاجقه/تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
• صهبای خرد (شرح احوال و آثار حکیم عمر خیام نیشابوری)/تألیف مهدی امین رضوی؛ ترجمه مجدالدین کیوانی/تهران: سخن
تشویقی دوره بیستوپنجم
متون قدیم
• این راه بینهایت/تهیه و تدوین بهرام اشتری/تهران: مرکز نشر دانشگاهی
شعر معاصر
• در ملکوت سکوت/سرودۀ سیدحسن حسینی/تهران: انجمن شاعران ایران
ادبیات زبان های دیگر
• توراندخت: نمایشنامه بر اساس افسانهای از هفت پیکر/تألیف فریدریش شیللر، ترجمه علی غضنفری/تهران: نشر مرکز
برگزیده دوره بیستوششم
نثر معاصر
• قاعده بازی/تالیف فیروز زنوزی جلالی/تهران: نشر علم
شعر معاصر
• دستور زبان عشق/سروده قیصر امین پور/تهران: مروارید
تشویقی دوره بیستوششم
نقد ادبی
• از اسطوره تا حماسه/تألیف سجاد آیدنلو با مقدمۀ محمد امین ریاحی /دفتر نشر آثار دانشجویان ایران ، جهاد دانشگاهی مشهد
• شرح منظومۀ ظهر/غلامرضا کافی /مجمتع فرهنگی عاشورا
متون قدیم
• دفتر دگرسانیها در غزلهای حافظ/تصحیح سلیم نیساری /فرهنگستان زبان و ادب فارسی
برگزیده دوره بیستوهفتم
نقد ادبی
• تماشاخانۀ اساطیر: اسطوره و کهن نمونه در ادبیات نمایشی ایران/تألیف نغمه ثمینی/تهران: نشر نی
• زبان عرفان/تألیف علیرضا فولادی/تهران: فراگفت
شعر معاصر
• رؤیا روی رؤیا/سروده ضیاء الدین ترابی/تهران: چاپار
تشویقی دوره بیستوهفتم
متون قدیم
• تحفه العراقین، ختم الغرایب/سرودۀ خاقانی شروانی، به کوشش تصحیح علی صفری آق قلعه /تهران مرکز پژوهشی میراث مکتوب
ادبیات زبان های دیگر
• دختر پرتقال/تألیف یاستین گوردر؛ ترجمه مهرداد بازیاری/تهران: هرمس
برگزیده دوره بیستوهشتم
متون قدیم
• تاریخ بیهقی/تألیف ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، تصحیح محمدجعفر یاحقی و سید مهدی سیدی/تهران: سخن، 2 ج.
تشویقی دوره بیستوهشتم
نقد ادبی
• از معنا تا صورت/مهدی محبتی /تهران: سخن
• تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی: تطور و دگردیسی ژانرها تا میانه سده پنجم، به انضمام نظریه تاریخ ادبیات/تألیف سید مهدی زرقانی/تهران: سخن
نثر معاصر
• نامیرا/تألیف صادق کرمیار/تهران: کتاب نیستان
• تالار پذیرایی پایتخت/تألیف محمدعلی گودینی/تهران: سوره مهر
برگزیده دوره بیستونهم بخش ادبیات
* نقد ادبی
- کتاب 'از اشارت های دریا (بوطیقای روایت در مثنوی)' تألیف حمیدرضا توکلی
* داستان
- کتاب 'جاده جنگ' تألیف منصور انوری
*شعر معاصر
- کتاب 'حق السکوت' سروده محمدمهدی سیار
با نگاهی به آمار ارائه شده تنها دورههای ۱۷ و ۲۰ و ۲۶ و ۲۷ و ۲۹ در بخش شعر به خودش برگزیده دیده است. در دوره ۱۷ جایزه به رضا صفریان میرسد و جایزه دوره ۲۰ به منوچهر آتشی رسیده است، برگزیده دوره ۲۶ بعد از فوت قیصر جایزه کتاب سال به او میرسد، برگزیده دوره ۲۷ سیدضیاءالدین ترابی است و برگزیده دوره ۲۹ هم محمدمهدی سیار شناخته میشود. که تنها مرحوم قیصر امین پور به جریان پربار و اصیل شعر انقلاب تعلق داشته و محمدمهدی سیار هم اولین شاعر متعلق به این جریان شعری است که در زمانی که حی و حاضر است این جایزه را میگیرد.
تشویقیهای این دورهها هم علاوه بر اینکه دست پری در ادبیات خارجی و نقد ادبی داشتهاند در دورههای ۱۷، ۲۲، ۲۳،۲۴ و ۲۵ در حوزه شعر معاصر به خود برنده تشویقی دیده است. که شاعران برگزیده این ۵ دوره هم قیصر امینپور، مصطفی علیپور، منصور اوجی، سیدحسن حسینی مرحوم در ۲ دوره، مرتضی امیری اسفندقه، مفتون امینی، علیرضا قزوه، منوچهر آتشی و حمیدرضا شکارسری بودهاند.
این جمع بندی نشان میدهد علاوه بر اینکه جایزه ادبیات در بخش شعر در مقایسه با بخشهای نقد ادبی یا ادبیات خارجی تقریبا دست خالی و با تعداد کمی برگزیده بوده است، شعر و شاعر انقلاب در این جایزهها جایی نداشته و قیصر امینپور بعد از فوت ناگهانش برگزیده میشود محمدمهدی سیار اولین شاعر متعلق به جریان انقلاب است که در جوانی برگزیده این جایزه میشود.
ضمن اینکه توجه به این نکته ضروری است که خلاف جشنوارههای دیگر مثل جشنوارههای سینمایی که با هیاهوی زیادی برگزار میشود و برگزیدگانش به شدت رسانهای، برگزیدگان بخش ادبیات جایزه کتاب سال تقریبا گمنام میمانند. از سوی دیگر اینکه جایزه این دوره کتاب سال که به یک شاعر جوان رسید هم موفقیتی برای کل جریان شعری کشورمان به حساب میآید و و هم اینکه نشان میدهد جبهه انقلاب و شعر جوان انقلاب از پیچ تاریخی خود عبور کرده و به مرحلهای رسیده است که شعر انقلاب آن هم شعر جوان انقلاب در بزرگترین جایزه ادبی کشور میان ژانرهای دیگر برگزیده شود.
این حرکت جایزه کتاب سال و داوران این دوره در برگزیده شدن یک شاعر جوان زنده انقلابی شایسته تقدیر است و خبرگزاری فارس در ادامه در سلسله مصاحبههایی نظر شاعران جوان و پیشکسوت کشورمان را در این رابطه جویا خواهد شد.
انتهای پیام/و