به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات فارس، رهبر انقلاب در بازدید امسال از نمایشگاه کتاب سخنان مهمی در عرصه کتاب و کتابخوانی داشتند که یکی از مهم‌ترین آنها مربوط به بحث «ویراستاری» بود. ایشان موضوع ویراستاری و صحیح بودن متون کتاب‌ها از لحاظ دستور زبان فارسی و کتاب‌آرایی و شکل ظاهری کتاب‌ها را در این بازدید مهم خواندند.
همین اشاره کافی بود تا خبرگزاری فارس به سراغ این موضوع برود و مشکلات و آسیب‌های متوجه این حوزه را از زبان افراد درگیر در این مسئله را بررسی کند و دنبال پاسخ به این سئوال باشد که چه راهکارهایی برای سر و سامان دادن به وضعیت ویراستاری در کشور وجود دارد. سراغ افراد مختلفی در این سلسله مصاحبه‌ها رفتیم و نظر آنها را پرسیدیم از ویراستاران گرفته تا ناشران و نویسندگان.
به سراغ حمیدرضا نویدی مهر رفتیم. او مسئول ویراستاری انتشارات آستان قدس رضوی است. در ابتدا درباره نحوه ویراستاری و انتخاب ویراستاران در این انتشارات پرسیدیم و بعد به سمت و سوی سخنمان به سوی مشکلات ویراستاری گریبانگیر کتاب‌های منتشر شده در بازار نشر رفت. نویدی مهر از دیده نشده ویراستاران در سیستم نشر و اوضاع فرهنگی گله داشت و اتفاقا راه حل جالبی هم ارائه کرد که در ادامه این مصاحبه خواندنی می‌آید:
ابتدا توضیحاتی درباره نحوه ویراستاری درانتشارات آستان قدس رضوی می‌دهید تا بابی برای آغاز گفت‌وگو باشد؟
مؤسسه چاپ و نشر آستان قدس رضوی قدمتی 30 ساله دارد و از سال‌های آغازی شکل‌گیری، بخش مستقلی در انتشارات برای ویراستاری شکل گرفت که همچنان به کار خود ادامه می‌دهد. پس کارهای ویراستاری در داخل موسسه انجام می‌شود در عین حال کارهایی که در بخش ویراستاری به ملاحظات خاص احتیاج دارند به ویراستارانی غیر از ویراستاران موسسه در خارج از موسسه ارجاع داده می‌شوند.
آن وقت این ویراستاری بر چه مبنایی اعمال می‌شود؟
مبنای کار برای ویراستاری شیوه‌نامه مستقلی است که خود موسسه چاپ و نشر آستان قدس از آن برخوردار است و در همان سال‌های آغازین تهیه شده و الان هم جزء یکی از منابع معتبر در موضوع ویرایش در کشور به شمار می‌رود.
*از شیوه نامه دکتر یاحقی استفاده می‌کنیم
آن وقت این شیوه مستقل چه نکات مشترکی با شیوه‌نامه فرهنگستان دارد؟
در بحث موضوع رسم‌الخط بیش از 95 درصد از شیوه‌نامه با مصوبات فرهنگستان منطبق است کمااینکه مولف این شیوه‌نامه دکتر محمدجعفر یاحقی است که خودشان از اعضای پیوسته فرهنگستان است. بنابر این در تجدید‌نظرهای زیادی که در این شیوه‌نامه داشتند چون به عنوان کتاب درسی در دانشگاه‌ها هم استفاده می‌شود، سعی کردند مباحث به روز باشد و بسیار نزدیک باشد به مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
یعنی این شیوه‌نامه از سال 30 سال پیش تاکنون مرتب به روز شده و چاپ‌های متعددی خورده است؟
بله. این کتاب تا امروز به چاپ 33 رسیده است و چندین نوبت تجدید نظر روی آن صورت گرفته چاپ اخیرش هم که الان در مرحله چاپ است، باز با تجدید‌نظر کلی همراه بوده و سعی شده همان اختلاف‌های جزئی با فرهنگستان همسان سازی شود و به صورت یکپارچه در آید.
اسم کتاب چیست؟
راهنمای نگارش ویرایش عنوان این کتاب است که در بسیاری از دانشگاه‌ها متن درسی آیین نگارش و ویرایش رشته ادبیات است.
*از پیشکسوتان ویراستاری استفاده می‌کنیم
نوع ویرایشی که در آستان قدس روی کتاب‌ها اعمال می‌شود چگونه است؟ ویرایش محتوایی هم در کنار ویرایش صوری و زبانی انجام می‌شود؟
بحث ویرایش در موسسه گام اول آماده‌سازی کتاب، پس از تصویب است بحث ویرایش هم در چند حوزه پیگیری می‌شود اگر آثار تالیف باشند، وارد مرحله ویرایش محتوایی و علمی می‌شوند. اگر ترجمه باشند به ویراستاری سپرده می‌شوند که با عنوان ویراستاران تقدیری آنها را می‌شناسیم پس از بررسی‌ها همه آثار به مرحله ویرایش فنی و زبانی می‌ایند که ویرایش ساختاری هم در بعضی انتشارات به آن می‌گویند آنجا هست که مراحل پایانی انجام می‌شود و بعد به صفحه‌ارایی و حروف‌چینی می‌رود.
ویراستاری که در آستان قدس کار می‌کنند چه طور افرادی هستند؟ ویراستاری را به صورت تجربی آموخته‌اند یا فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی هستند یا در انتشارات شما دوره ویراستاری دیده‌اند؟
ویراستارانی که در موسسه در این 3 دهه مشغول به کار بودند همه از افراد با تجربه هستند چند نفر از آنها جزء پیشکسوتان حوزه ویرایش هستند.
از این پیشکسوتان نام می‌برید؟
حاج آقا رضایی و آقای سالیانی از جمله این افراد هستند و همچنان روند به کار گیری ویراستاران با تجربه ادامه داشته است افرادی که دعوت به کار شده‌اند برای کار ویراستاری، در حدی نبوده‌اند که اینجا آموزش ببینند تلاش شده افرادی دعوت به کار شوند که در بحث تحصیلات دانشگاهی با بحث ویرایش مرتبت باشند یعنی حداقل کارشناسی ارشد به بالا در رشته زبان و ادبیات فارسی داشتند و تجربه کافی هم در زمینه ویرایش آثار دارند. چون مقوله ویرایش بسیار پیچیده است و صرفا نمی‌شود به ویرایش زبانی اکتفا کرد و در بحث فنی موارد گسترده‌ای را شامل می‌شود که نیازمند تجربه اندوزی است تلاش شده ویراستاران در سطوحی دعوت به کار شوند که از ویژگی‌های فنی آثار سر دربیاورند و تجربه کافی هم داشته باشند.
*اجازه ورود شخصی نویسندگان به بحث رسم الخط و یرایش را نمی‌دهیم
نکته دیگری که در بحث ویراستاری به چشم می‌خورد این است که ما اخیرا با نویسنده‌هایی مواجه هستیم که زیر بار ویراستاری کتابشان نمی‌روند و خیلی تأکید دارند همان رسم‌الخط خودشان عینا رعایت شود، برخورد انتشارات آستان قدس با چنین نویسنده‌هایی چگونه است، قبول می‌کنید که در نوشته‌شان دست نبرید؟ یا آن را تغییر می‌دهید؟
وقتی برای انتشار کتاب قرارداد امضا می‌شود یکی از مفاد قرارداد این است که ضوابط فنی آثار در مرحله ویرایش کاملا در اختیار ناشر است. پس اگر نویسنده‌ای بخواهد رسم‌الخط خاص خودش را داشته باشد و بخواهد همان اعمال شود، اجازه ورود شخصی به این عرصه به او داده نمی‌شود و تلاش می‌شود همه آثار در یک پارچگی فنی ساختاری برخوردار باشند و پراکندگی و چندگونگی که امروز متأسفانه در حوزه رسم‌الخط می‌بینم در انتشارات ما نباشد.
*فرمایشات مقام معظم رهبری برای ویراستاران و از جمله بنده بسیار دلگرم کننده بود
از این مسائل که بگذریم، مقام معظم رهبری در نمایشگاه کتاب امسال تأکید ویژه‌ای بر بحث ویراستاری و صحیح بودن متون کتاب‌ها داشتند، شما به عنوان کسی که سال‌ها در این حوزه فعالیت می‌کنید، وقتی کتاب‌های منتشر شده در بازار را تورق می‌کنید، بزرگترین مشکل در حوزه ویراستاری را در کشورمان چه می‌دانید؟
ابتدا بگویم، فرمایشات مقام معظم رهبری برای ویراستاران و از جمله بنده بسیار دلگرم کننده بود به نظر می‌رسد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان سیاست‌گذار و متولی امور چاپ و نشر باید یک ورود جدی به بحث ویرایش آثار داشته باشد. این ویرایش ممکن است مطبوعات را هم شامل شود، کتاب‌ها و نشریات علمی را هم شامل شود اما در بخش چاپ آثار با توجه به تأکید مقام معظم رهبری من احساس می‌کنم حتما باید یک کارگروه تخصصی در سطح وزارتخانه تشکیل شود با محوریت تحلیل و برنامه‌ریزی موضوع ویرایش برای آثار منتشر شده در ایران و کارهای مختلفی در این راستا می‌توانند انجام دهند مثل دعوت از کارشناسان عرصه ویرایش است که خروجی‌اش نظم‌دهی و جلوگیری از هنجار‌گریزی زبانی و ساختاری باشد و آنچه که ما در قالب نشر آثار می‌بینیم.
*ویراستاران خوب برای ناشران اعتبارساز هستند
متأسفانه آماری نزدیک به 90 درصدی از ناشران ما همچنان به موضوع ویرایش، نگاه جامع و دقیقی ندارند مطلع نیستند دامنه خدمات ویراستاران، البته آنهایی که تجربه کافی دارند و می‌دانند باید در مواجهه با یک رسانه به عنوان کتاب، چه کاری انجام دهند، چیست و ناشران از خدمات ویراستاران آگاه نیستند شاید تصورشان این است که ویراستار باید غلط املایی بگیرد و «می» ها و «ب» ها را بچسبانند و مشکلات دستوری را برطرف کنند در حالی که خدمات ویراستاران اینها نیست و خیلی گسترده‌تر است.
اگر ناشران ممکلت ما به این باور برسند که یکی از ظرفیت‌هایی که باعث می‌شود، افراد با درجات بالا جذب موسسه شوند و به نوعی اعتبار‌سازی برای ناشر باشد می‌تواند دستگاهی به اسم ویراستاری باشد، خیلی جدی‌تر به این بحث نگاه می‌کنند، کما اینکه در کشورهای دیگر دنیا این وضعیت را می‌بینیم. ناشران به خصوص ناشران با برنامه‌های بلند‌مدت تلاش می‌کنند به حوزه‌های که قالب طراح و پایه دارد مثل ویراستاری توجه بیشتری کنند. اگر این روند را روزی در ایران شاهد باشیم یعنی این باور در مؤسسات انتشاراتی شکل گیرد از این تشتت و کم توجهی و بها ندادن ناشران به ویرایش نجات پیدا می‌کنیم و به وضعیت مطلوب‌تری می‌رسیم.
*ویراستاران را در جایزه کتاب سال فراموش نکنید
نکته‌ای درباره بحث ویراستاری مانده که بخواهید آن را بگویید؟
یکی از مشکلات ویراستاران این است که حتی در سطح وزارتخانه توجه جدی به کارشان نمی‌شود ملاک‌ها و معیارهای انتخاب کتاب سال، یکی دو مولفه‌اش به عملکرد ویراستاران بر می‌گردد اگر ویراستار عملکرد خوبی داشته داشته باشد. آن کتاب می‌تواند حائز رتبه شود اما متأسفانه وقتی کتاب سال معرفی می‌شود، هیچ توجهی نمی‌شود که در کنار مولف کتاب، شخصی به عنوان ویراستار زحمت کشیده و تلاش و پیشنهادهای او منتهی شده به اینکه کتاب شناخته شود و به عنوان کتاب سال معرفی شود. نه اینکه ویراستار همه سهم را داشته باشد اما موثر بوده است. پیشنهاد من این است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در انتخاب کتاب سال، تقدیری حتی اگر مادی هم نباشد، از ویراستاران کتاب داشته باشند چون یکی دو تا از معیارهای انتخاب کتاب سال به عملکرد ویراستار بر می‌گردد. مثل شاخص‌های زبانی یا قواعد فنی می‌خواستم این پیشنهاد را بدهم تا ویراستاران را در جایزه کتاب سال فراموش نکنند.
انتهای پیام/و
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
