به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، مناره‌هایی متشکل از پایه، ساقه، کلاهک یا تاج، پلکان و نورگیر که تاریخچه ساخت آنها به پس از ورود مسلمانان به دمشق باز می‌گردد، در واقع به دو دسته مناره‌های درون شهری برای دیده‌بانی و مناره‌های برون‌شهری برای راهنمایی مسافران و پیدا کردن مسیر از دور دست تقسیم می‌شود را می‌توان به راحتی در برخی از محله‌های اصفهان پیدا کرد.
کاربرد مناره‌ها در قدیم با توجه به بافت تنگ و پیچ در پیچ بودن شهر و کوچه‌ها از لحاظ امنیتی و سیستم آب‌رسانی بود، استقرار مناره‌ها محل مساجد را از فواصل دور و نزدیک به مردم نشان می‌داد که پس از ظهور اسلام مناره‌ها جایگاهی برای موذن‌ها شد.
ساخت مناره‌ها بدون دلیل و تنها صرف زیبایی و ساخت یک اثر هنری نبوده است همانگونه که مناره کج کاشان برای راهنمایی رهگذران راه و مناره مسجد جامع عباسی اصفهان برای جلوگیری از رانش طاق و گنبد مسجد و دارالضیافه برای راهنمای مهمانخانه‌ای بنا شده بود.
همانگونه که مسجد حکیم اصفهان که در آغاز مسجد دیلمی بود، مناره‌ای با ارتفاع بیش از یک صد متر داشت که برخی از منابع، تخریب آن را به مغول‌ها و برخی دیگر به سپاه تیمور لنگ نسبت می‌دهند، وجود چنین مناره‌هایی نشان از اهمیت آنها به عنوان یک مرکز دیده‌بانی و علامت‌دهی در هنگام دفاع از شهر در مقابل دشمنان بود.
* مناره آئینه تمام‌نمای موزه هنرهای اسلامی یعنی مسجد است
الهام پرنیانی کارشناس معماری در مورد شکل مخروطی و استوانه‌ای مناره‌ها اظهار داشت: این نوع ساختار عاملی مقاوم در برابر زلزله است، به گونه‌ای که وقوع زلزله با جذب نوسانات رفت و برگشت نیروهای پرشی پایه از تراز کف تا تراز فوقانی خود از میزان نوسانات ناشی از زلزله کم می‌شود.
وی ادامه داد: ساختار مناره‌ها با وجود ظاهر لاغر و کم تعادلش بسیار پردوام هستند که یکی از دلایل آنها را می‌توان در محدودیت بام و نفوذ کمتر برف و باران در آن جستجو کرد.
کارشناس معماری و بناهای تاریخی تزیینات مناره‌ها را شامل آجرکاری، کاشیکاری، مقرنس و کتیبه دانست و تصریح کرد: به عنوان مثال می‌توان استفاده از تزئینات آجرکاری در مناره کاشیکاری در منار دارالضیافه، مقرنس کاری در منار باقوشخانه و کتیبه در منار ساربان را مطرح کرد.
وی به گفته استاد محترم دکتر زرین‌کوب اشاره و تاکید کرد: به واقع که اگر مسجد موزه هنرهای اسلامی است، مناره آئینه تمام نمای آن موزه است و این خلاف ظاهر ساده یک مناره است چرا که در آن مجموعه‌ای از هنرهای تزیینی مانند خطاطی، کاشیکاری، مقرنس و پیچ تزیینی، نقوش هندسی و گل و بوته جلوه‌گری می‌کند.
اصفهان دارای مناره‌های بسیاری بوده و هست که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی را داشته و دارند و در یک تقسیم‌بندی می‌توان آنها را از نظر ویژگی شاخصی که دارند دسته‌بندی کرد.
*مناره‌های صاحب نقوش زیبا
مجید آقا‌امینی‌ها با بیان اینکه که هر دوره تاریخی یک ویژگی بارزی در معماری را از آن خود کرده است، تصریح کرد: به عنوان مثال نقوشی که در دوره‌های تاریخی قرون پنج و 6 سلجوقی و 10 و 11 آل مظفر دیده می‌شود، به طور کامل از هم متفاوت هستند.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال مناره‌های دارالضیافه با 38 متر ارتفاع جزو کاروانسرای مجلل بود و یا مناره باقوشخانه در دوره ایلخانی با 38 متر ، پر تزیین‌ترین مناره از نظر نوع طرح اسلامی کاشیکاری و تزیین بر روی آجر بوده است اما مناره مسجد علی هارونیه با 52 متر ارتفاع گل سرسبد مناره‌ها به حساب می‌آید.
در اینجا به معرفی تعدادی از مناره‌های اصفهان که تعدادی بی‌شماری از آنها به جا مانده و تعدادی نیز در دل تاریخ دفن شدند و تنها نامی از آنها باقی مانده می‌پردازیم.
*مرتفع‌ترین و زیباترین مناره: ساربان
مناره ساربان از زیباترین مناره‌های عهد سلجوقی واقع در خیابان سروش است، تزئینات آجری و کاشیکاری معرق به خط کوفی دارد و ارتفاع این منار 54 متر در سه طبقه و بدون پایه ساخته شده است.
این مناره با آجر چینی برجسته و همچنین آجرهای تراشیده و کاشیکاری معرق به سبک خط کوفی ریحان تزئین شده است، کتیبه‌های موجود در مناره ساربان سه عدد هستند که با خط کوفی نوشته شده‌اند، مفاد کتیبه اول که با کاشی‌های آبی رنگ ساخته شده شامل عبارات مذهبی است.
در دومین کتیبه که آن نیز به کاشی آبی مزین است، آیه 33 از سوره فصلت آمده است. (این آیه در مناره سین نیز نوشته شده است). سومین کتیبه به خط کوفی مربع با آجر تراشیده بر زمینه‌ای از کاشی‌های آبی ساخته شده و در آن از پیامبر (ص) و خلفای راشدین یاد شده است.
*با هویت‌ترین مناره شهر چهل دختران
تنها مناره کتیبه‌دار منفرد اصفهان که در محله جویباره یا جویباره قرار دارد و هم نام واقف و هم سال ساخت آن به صورت مستند به روی آن هنوز باقی است، مناره چهل دختران است.
کتیبه آن به خط کوفی آجری است که نام واقف آن ابی‌الفتح نهوجی است و سال ساخت آن نیز 501 هجری قمری است.این کتیبه به خط عربی و در 6 سطر است. این مناره از دارایی سپهسالار ابی‌الفتح نهوجی به دلیل نزدیکی به در گاه خدا بنا شده است.
*قدیمی‌ترین مناره: مناره برسیان
مناره مسجد برسیان که در 42 کیلومتری شرق اصفهان واقع شده در سال 491 قمری ساخته شده است.
*عجیب ترین مناره: منارجنبان
منارجنبان که بر روی مقبره عمو عبدالله بنا شده در قرن هشتم هجری بنا شده است. ایوان منارجنبان یکی از نمونه‌های ابنیه سبک مغولی ایران است و از آن دوره کاشیکاری‌هایی هم به یادگار مانده است.
معروفیت منارجنبان از این جهت است که هرگاه یکی از مناره‌های طرفین را تکان دهند این حرکت به مناره دیگر هم منتقل می‌شود و خود ساختمان هم به ارتعاش در می‌آید.
خوش ترکیب‌ترین و سالم‌ترین مناره مرتفع: مناره مسجد علی هارونیه
مناره مسجد علی که در میدان قیام محله هارونیه قرار دارد این مناره متعلق به قرن 6 هجری و متشکل از سه بخش است که از پائین به بالا نازکتر و کوتاهتر می‌شود؛ ارتفاع مناره حدود 40 متر است.
دارای 4 کتیبه به خط کوفی است که سه کتیبه با کاشی و یکی با آجر تراشیده شده است.
*بهترین آجرکاری: مناره مسجد شعیا
این مناره در شمال غربی امامزاده اسماعیل و در حاشیه شمال شرقی خیابان هاتف مسجد شعیا قرار دارد، در یکی از دیوارهای این مسجد پایه بلند و هشت ضلعی این مناره قرار گرفته است، ساختمان مناره متعلق به عهد سلجوقیان است و به احتمال زیاد در قرن ششم هجری ساخته شده است. به این مناره مدور در ارتفاع 3/5 متری بعد از پایه بعدها گلدسته‌ای اضافه شده است، مناره مسجد شعیا از آجر است و فاقد کتیبه یا تزئینات دیگر است.
مناره مسجد شعیا به لحاظ در برداشتن آجرکاری دوران سلجوقی از اهمیت برخوردار است.
*نزدیک‌ترین مناره منفرد خارج از شهر اصفهان: مناره رهروان
در 6 کیلومتری شمال شرقی اصفهان روستای رهروان یا راهروان واقع شده است، مناره‌ای که به همین نام نامیده می‌شود در میان مزارع این روستا قرار دارد و این منار بر روی تک پایه‌ای کوتاه، مربع و آجری در دو طبقه برپا شده است که در حدود 30 متر ارتفاع دارد.
از نظر قدمت سال ساخت آن دقیقاً معلوم نیست، اما بررسی‌های محققان و کارشناسان، تاریخ بنای آن را به بعد از مناره‌های مسجدعلی و ساربان و زیار مربوط می‌کند، کتیبه‌ای به خط نسخ به کاشی‌های آبی قسمت فوقانی مناره رهروان را تزئین کرده است.
مفاد این کتیبه جمله (لااله الاالله، محمدرسول الله مخلصاً) است.
*مناره باغ قوشخانه (طوقچی)
این مناره از بناهای قرن هشتم هجری است. آن را به این علت طوقچی می‌گویند که در مجاورت دروازه قدیم شهر بوده از آن دروازه فقط دو شیر سنگی مانده است که در حال حاضر در دو طرف پل خواجو گذاشته شده‌اند. به واسطه مجاورت بنا با آرامگاه علی بن سهل، آن را مناره علی بن سهل نیز می‌نامند. آخرین اسم مشهور این مناره، قوشخانه، به واسطه مجاورتش با باغ قوشخانه است. این باغ از باغ‌های دوره شاه عباس اول بوده که مراسم اعطای خلعت از طرف پادشاهان صفوی در این باغ برگزار می‌شده است و بـازهای شکاری صفوی در این باغ نگهداری می شدند. قسمتی از تارک مناره و تزیینات کاشیکاری آن فرو ریخته است. ارتفاع آن 38 متر و پوشش تزییناتی اش به خط بنایی فیروزه‌ای بر زمینه آجری و به طور مارپیچ تکرار جمله «الله اکبر» است که یکی از مشخصه‌های بناهای دوره ایلخانی است. مسجد سلطان ابوسعید بهادرخان یا مسجد قبا متصل به این مناره و از بناهای قرن هشتمی بوده است که امروزه دیگر وجود ندارد.
برخی از مناره‌ها در اصفهان بوده که دیگر اکنون تنها نامی از آنها باقی مانده است مانند مناره ته برنجی
در محله سید احمدیان مسجد قدیمی معروفی قرار داشته که این منار حدود هشتصد سال قبل در این مسجد ساخته شده بود و چون پوششی از برنج، کف و قسمت تحتانی آن را پوشانیده به منار ته‌برنجی شهرت یافته بود. از خصوصیات دیگر این منار آنکه، برخی معتقد بودند که اگر زن‌های عقیم به بالای این منار بروند و مراسم مخصوصی انجام دهند، پس از چندی باردار و صاحب فرزند می‌شدند.
*مناره گلدسته
این منار بر روی میله فرو ریخته منار قدیمی بنام گلدسته ساخته شده و همین نام را بر خود گرفته است، منار گلدسته در محله دردشت نزدیک مدرسه شفیعیه قرار داشته است.
قدمت این منار به پیش از تاریخ ساخت مدرسه شفیعیه بر می‌گردد و احتمال می‌دهند که متعلق به مدرسه یا مسجدی بوده که اکنون از بین رفته است.
این منار به سبک ساختمان منار شعیا ساخته شده، اما زمان ساخت بنا بعد از دوره‌ای است که منار شعیا را ساخته‌اند، از وضع ظاهری ساختمان می‌توان زمانی حدود نیمه دوم دوره سلجوقی ر ا برای آن تعیین کرد.
همچنین مسجد و مناره خواجه علم در اوایل نیمه دوم قرن 14 هجری قمری واقع بود که سقوط کرد و مسجد هم به علت کشیدن خیابان هاتف ویران شد.
*مناره شاخ
این منار در محله دردشت واقع بوده است که محیط این منار بیست پا و ارتفاع آن شصت پاست، این منار از آجر و آهک ساخته شده است. قسمت بالای منار تا پایین آن پوشیده از کله شکار بوده، این منار عجیب یادگار یکی از شکارهای شاه اسماعیل یا شاه طهماسب صفوی است.
*شیخ مسعود
در محله دردشت، قبرستانی وجود داشت به نام شیخ مسعود که بقعه و آرامگاه او در آن گورستان بوده است، آن قبرستان دو منار بلند داشته که از بین رفته، محل این قبرستان در نزدیکی‌های طوقچی کنونی است.
*مناره دشتی
این منار در جنوب شرقی اصفهان بنا شده و مربوط به عهد مغول بوده است، در سال 1294 هجری این منار را خراب کردند و آجرهایش را صرف ساختن کاروانسرایی در همان محل کردند.
مناره‌هایی که روزگاری در این دیار قد علم کرده بودند تا چراغ راه مسافر و در راه ماندگان یا مامن موذن باشد دیگر نیستند اما تعدادی از این مناره‌های باقی مانده چشم به راه دست نوازش مرمتگران نشسته‌اند تا آنها نیز سرگذشتی مانند مناره ته برنجی، شیخ مسعود و شاخ و غیره را پیدا نکنند.
-------------------------
گزارش از مریم ایروانی
--------------------------
انتهای پیام/63007/ل30/پ3003
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
