به گزارش خبرگزاری فارس از قم، حوزه‌های علمیه شیعی در طول تاریخ و پس از آغاز غیبت کبری امام عصر(عج) همواره ملجأ و پناهگاه مردمی بوده‌اند که در دشواری‌های زندگی و آنجا که احکام و دستورات شرع مقدس را نمی‌دانسته‌اند به آنجا مراجعه می‌کردند و به تدریج با بسط و گسترش سازمان آنها، حوزه‌های علمیه به مرجعی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز تبدیل شدند.
در دو سده اخیر نقش حوزه‌های علمیه شیعی در تحولات اجتماعی و سیاسی ایران بیش از گذشته به چشم می‌خورد به طوری که نهضت مشروطه نیز به همت علما و مراجع تقلید به سرانجام رسید و در نهایت نیز به انقلاب اسلامی ایران منجر شد که به رهبری امام خمینی(ره) یعنی شاگردی از مکتب امام صادق(ع) به پیروزی رسید.
در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، حوزه‌های علمیه و روحانیت شیعه وارد مرحله‌ای جدید از فعالیت شدند و توانستند نقش اجتماعی خود را نیز به خوبی ایفا کنند؛ ورود روحانیون به عرصه‌های مدیریتی کشور و نیز تغذیه دستگاه قضا، از جمله کارکردهای این مراکز مهم به شمار می‌رود ضمن اینکه تاکیدات امام راحل و رهبر معظم انقلاب بر وحدت حوزه و دانشگاه نیز سبب آشنایی نسل جوان و تحصیل‌کرده با روحانیت و اهداف آن شده و همین امر سبب تاثیرگذاری بیشتر روحانیون بر جامعه شده است زیرا تا پیش از انقلاب، تبلیغات سوء دشمنان خارجی و حکومت داخلی موجب جدایی این دو قشر از یکدیگر و ایجاد یک نوع بدبینی نسبت به حوزه‌های علمیه از سوی قشر تحصیل‌کرده یا به اصطلاح روشن‌فکر شده بود.
یکی از جلوه‌های بارز حضور روحانیون در اجتماع، سفرهای تبلیغی آنهاست که به مناسبت‌های مختلفی همچون محرم، صفر، رمضان و دیگر ایام تبلیغی صورت می‌گیرد؛ حضور قشر روحانی در شهرها و روستاهای مختلف علاوه بر آموزش احکام شرعی موجب تبیین مفاهیم و بنیان‌های دینی و اعتقادی آنها نیز می‌شود.
امروزه سازمان‌ها و نهادهای مختلفی همچون سازمان اوقاف و امور خیریه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سازمان تبلیغات اسلامی و ... اقدام به اعزام مبلغان کوتاه‌مدت و دوره‌ای به مناطق مختلف کشور می‌کنند و معاونت بین‌الملل حوزه سازمان‌دهی اعزام مبلغ دینی به سایر کشورها را نیز انجام می‌دهد؛ بیشتر این مبلغان را روحانیون سطوح بالای حوزه، عمدتاً از میان طلاب شاغل در سطح خارج تشکیل می‌دهند.
در این میان مدیریت حوزه‌های علمیه سراسر کشور با راه‌اندازی مدارسی نوین، در صدد سامان‌دهی گروهی دیگر از طلاب به عنوان مبلغان مذهبی برآمده است؛ حوزه‌های علمیه سفیران هدایت، حوزه‌های جدیدی هستند که با طراحی و برنامه‌ریزی نوین در راستای تربیت مبلغ به منظور نشر احکام و معارف اسلامی در سطح عموم مردم از سال 1378 فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.
این حوزه‌ها بر اساس مصوبه 188 شورای عالی حوزه علمیه قم و بر اساس منویات رهبر معظم انقلاب تشکیل شده‌اند. ایشان فرموده بودند: «یک برنامه جامع درسی حوزه‌ای، با درجه‌بندی و طبقه‌بندی حساب شده، همچنان در حوزه جایش خالی است. از جمله چیزهایی که حوزه احتیاج دارد، یک نظام تعلیم و تربیت است تا در آن وقت‌ها هدر نرود. امروز دیگر روزی نیست که ما اجازه بدهیم یک روز یا یک ساعت از عمر جوانی متدین و آماده برای تلاش و مجاهدت در راه دین – یعنی یک طلبه – هدر برود».
بر همین اساس حوزه‌های علمیه سفیران هدایت با هدف کلان تربیت مبلغ به منظور نشر احکام و معارف اسلامی در سطح عموم راه‌اندازی شدند، از آنجا که هدف حوزه‌های علمیه سفیران هدایت تربیت مبلغ توانمند در مدت پنج سال است، برای هر سال تحصیلی در عرصه‌های آموزشی، مهارتی، اخلاقی و تربیتی اهداف ویژه‌ای در نظر گرفته و کلاس‌ها نیز برای رسیدن به همین اهداف تدوین و اجرا می‌شوند به طوری که طلاب سفیران هدایت طی سال‌های مختلف باید بتوانند به هدف نهایی برسند.
این اهداف شامل توانایی طلاب برای امامت جماعت مساجد، تبلیغ معارف اسلامی، برگزاری جلسات آموزش قرآن و احکام، اداره کلاس‌های دینی، قرآن و عربی مدارس، مدیریت مجموعه‌های دینی، فرهنگی و تربیتی، آمادگی ورود به مقطع مبلغان ویژه یا همان سطح سه تبلیغ و انجام امور اجتماعی و دینی محل تبلیغ می‌شود.
به گفته حجت‌الاسلام محمدحسن نبوی، معاون تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه‌های علمیه در مورد حوزه‌های سفیران هدایت می‌گوید: «خروجی‌های سفیران هدایت بسیار مورد استقبال سازمان‌های مختلف است به طوری که سازمان‌هایی که از طلاب عادی حوزه جذب می‌کنند، از طلاب سفیران نیز جذب دارند؛ استقبال از این مدارس به دلیل جامعیت اطلاعاتی طلاب سفیران هدایت صورت می‌گیرد و در عرصه تبلیغ از پذیرش مناسب‌تر برخوردار هستند بنابراین سازمان‌ها علاقه‌مند هستند از آنها استفاده کنند.
وی همچنین با بیان اینکه یک‌هزار و 850 نفر از مدارس سفیران هدایت فارغ‌التحصیل شدند، گفت: از این تعداد حدود 200 نفر را در هجرت بلندمدت جذب کردیم ولی افراد باقیمانده توسط سازمان‌های دیگر مانند نیروی انتظامی، سپاه، وزارت دفاع و آموزش و پرورش به کار گرفته شده‌اند».
شرایط ورود به حوزه‌های سفیران هدایت
داشتن حداقل مدرک دیپلم، قبولی در آزمون ورودی، کسب امتیاز لازم در مصاحبه حضوری، صلاحیت اخلاقی، سیاسی و خانوادگی، برخورداری از سلامت کامل، حداکثر سن 25 سال، نداشتن منع قانونی از نظر نظام وظیفه، اشتغال به تحصیل تمام وقت در مدت دوره و آمادگی برای پذیرش تعهد پنج سال خدمت تبلیغی از جمله شرایط پذیرش هستند.
در نظام آموزشی که بر اساس نظام واحدی برنامه‌ریزی شده نیز دروس در قالب 190 واحد درسی نظری، عملی و نظری عملی در 10 نیمسال تحصیلی ارائه می‌شوند که هر واحد نظری شامل 16 ساعت و هر واحد عملی نیز 32 ساعت است.
صرف، نحو، فصاحت و بلاغت، آیین نگارش، تجوید قرآن، آشنایی با مفاهیم قرآن، علوم قرآن و مناهج تفسیر، تفسیر ترتیبی، آشنایی با منابع روایی، آشنایی با ادعیه و صحائف معصومین(ع)، آشنایی با علم رجال و درایه، دوره فقه، تسلط بر استخراج نظرات فقهاء معاصر، بررسی قواعد فقهیه، اصول فقه مقدماتی و میانی، عقاید اسلامی، کلام جدید، پاسخ به شبهات وهابیت، منطق، فلسفه، آشنایی با مباحث اخلاقی، معرفت اهل بیت(ع) و آثار آن، مبانی، اصول و روش‌های تربیتی اسلام، فنون کاربردی مشاوره و راهنمایی و جایگاه مسجد و نقش تربیتی آن در آیات و روایات از جمله واحدهای درسی هستند که در قالب گروه‌هایی همچون ادبیات، قرآن و حدیث، فقه و اصول، فلسفه و کلام و اخلاق ارائه می‌شوند.
البته گروه‌های دیگر درسی همچون علوم انسانی، تاریخ و علوم سیاسی و روش‌ها و مهارت‌ها نیز در میان 190 واحد درسی گنجانده شده‌اند.
ویژگی‌های شاخص حوزه‌های سفیران هدایت
به طور کلی و بر اساس آنچه از اهداف و برنامه‌های حوزه‌های علمیه سفیران هدایت می‌توان برداشت کرد چهار ویژگی برای این مدارس در نظر گرفته می‌شود که شامل مسائل آموزشی، تربیتی، اختصاصی و مهارتی هستند؛ توجه به قرآن در نظام آموزشی، تقویت روحیه پژوهش، زمینه‌سازی برای رشد نخبگان، مباحثه نظام‌مند، کاربردی بودن آموزش‌ها و کوتاه بودن دوره آموزش جزو شاخصه‌های آموزشی سفیران هدایت محسوب می‌شوند.
در حقیقت در سال نخست تحصیل، روان‌خوانی و تجوید به طور جدی آموزش داده می‌شود و امتحان هم گرفته خواهد شد به گونه‌ای که هر متعلم در پایان سال تحصیلی بتواند آموزش قرآن و تصحیح قرائت نماز نوجوانان را در مساجد به عهده بگیرد و این آموزش‌ها طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که در نهایت دارالقرآن مرکز با برنامه‌های تشویقی، طلاب را به حفظ و فراگیری مفاهیم و اهتمام به تفسیر ترغیب می‌کند ضمن اینکه گذراندن 15 جزء از تفسیر قرآن در برنامه‌های آموزشی در نظر گرفته شده است.
در بعد پژوهشی نیز هر یک از اساتید دروس نظری، پیرامون درس خود موضوعی تحقیقی را به طلاب ارائه می‌کند که بخشی از نمره پایان نیمسال به این تحقیق تعلق می‌گیرد و در برخی از دروس که جنبه مهارتی یا عملی دارند، فعالیت‌های پژوهشی به طلاب ارائه می‌شود و در نهایت نیز همه آنها موظف به ارائه تحقیق پایانی هستند.
رهبر معظم انقلاب در زمینه پژوهش و اهمیت آن در حوزه‌های علمیه سخن بسیار نغز و زیبایی دارند؛ ایشان می‌فرمایند: «وقتی پایان‌نامه‌های بعضی از این دانشجویان را ـ در موضوعاتی که من به آنها ذی علاقه‌ام ـ برایم می‌آورند می‌بینم که خیلی هم خوب است و این جوانان خوب کار می‌کنند. استعدادهای جوانان حوزه، اگر بیشتر از آنها نباشد کمتر نیست. تلاش و زحمت و روح تحقیقشان هم که الحمدالله بالاست».
نظم و انضباط، شاخصه اصلی سفیران هدایت
با حجت‌الاسلام نبوی که به گفت‌وگو می‌نشینیم، می‌گوید: «در این مرکز نظم و انضباط در امر تحصیل، جلسات مباحثه، گروه‌های خطابی، امتحانات و ارائه منظم پژوهش‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است در حقیقت تلاش شده که از ابتدا روحیه عشق به تبلیغ و هدایت انسان‌ها در وجود طلاب نهادینه شود و با استفاده از استادان متخصص، ضمن پیگیری اهداف آموزشی، انگیزه‌های تبلیغی افراد با هدایت آموزش‌ها تقویت شود؛ در این راستا برخی از اهداف دروس با آموزش‌های نظری تحقق پیدا نمی‌کند که نویسندگی، روش تحقیق و ... از جمله این دروس هستند به همین دلیل متعلمان موظف به فعالیت عملی هستند تا هدف آن درس که توان نگارش یا پژوهش است، محقق شود».
معاون تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه‌های علمیه همچنین با اشاره به عرصه فعالیت گروه‌های تبلیغی عنوان داشت: «برخی از گروه‌های تبلیغی در مناطق فرقه‌نشین، عرصه دانش‌آموزی، آموزش و پرورش و دانشجویی فعال هستند ضمن اینکه در ورزشگاه‌ها نیز تماشاگران پیش از برگزاری مسابقات نزدیک هشت ساعت در انتظار هستند که بهترین فرصت برای تبلیغ محسوب می‌شود؛ پارک‌ها، ورزشگاه‌ها، ادارات و سازمان‌ها، مترو و اینترنت از دیگر مکان‌های فعالیت گروه‌های تبلیغی است. گروه‌های تبلیغی بین معتادان نیز حضور دارند و حتی کتاب NA بازنگری و چاپ شده است البته افراد فراوانی در حوزه‌های علمیه فعالیت این گروه‌ها را نقد می‌کنند که باید در نظر داشت این نقدها ارزشمند است بنابراین فعالیت‌هایی مانند دستاوردهای گروه‌های تبلیغی که در اردیبهشت امسال برگزار شد، زمینه دریافت این نقدها را فراهم می‌کند؛ نمایشگاه امسال با حضور 30 گروه تبلیغی برپا شده بود هر چند 105 گروه تبلیغی ثبت شده وجود دارند».
ویژگی‌های مهارتی طلاب حوزه‌های علمیه سفیران هدایت را نیز می‌توان در سه عرصه مورد توجه قرار داد؛ نخست اینکه طلاب در این مدارس تکالیف عملی دارند، دیگر اینکه دوره‌های کارورزی را می‌گذرانند و سوم اینکه در گروه‌های مهارتی تقسیم‌بندی می‌شوند.
دستیابی به برخی از مهارت‌ها به عنوان یکی از اهداف اساسی سفیران هدایت محسوب می‌شود و تحصیل طلاب هم در این راستا نیازمند تمرین است که از آن جمله می‌توان به خطابه و فن رثا که آموزش اصول آن زمان زیادی نمی‌طلبد، اشاره کرد ولی تبدیل شدن آنها به مهارت و رفتار در مبلغان کار آسانی نیست به همین منظور هر هفته دو ساعت گروه مهارتی در طول سه سال برگزار می‌شود تا آموزش‌ها نهادینه و در حقیقت به مهارت تبدیل شوند.
این گروه‌ها بر اساس فرموده مقام معظم رهبری تشکیل خواهند شد زیرا ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود فرمودند: «خیلی اتفاق می‌افتد که بر اثر بلد نبودن شیوه‌های درست تبلیغ، فردی چیزی بگوید و آن چیزی که از حرف او استنتاج می‌شود، عکس چیزی باشد که نیت اوست و خودش هم ملتفت نباشد».
ارزیابی طلاب دوره‌های سفیران هدایت
طلاب حوزه‌های علمیه سفیران هدایت، در پایان هر سال در پنج مقطع ارزیابی علمی شده و رتبه هر فرد بر اساس آن مشخص می‌شود ضمن اینکه برترین‌های هر مقطع نیز جوایزی دریافت می‌کنند.
بنابر اعلام مسئولان حوزه‌های علمیه سفیران هدایت، برای ارزیابی اهداف اخلاقی و تربیتی نیز طی سال‌های مختلف، فرمی طراحی شده که هر سال مدیر مدرسه با مشورت اساتید طلاب را در 15 شاخص اخلاقی اعلام شده ارزیابی و در هر شاخصه، فرد را به یکی از عناوین عالی، خیلی خوب، خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف توصیف می‌کنند و در سال‌های بعد، در محورهایی که متوسط یا ضعیف شده‌اند، تذکرات و یا برنامه‌ریزی ویژه انجام می‌شود.
ورود تدریجی به عرصه تبلیغ
از آنجا که هدف از تشکیل حوزه‌های سفیران هدایت تربیت مبلغ برای عموم جامعه است سعی شده فعالیت تبلیغی در زندگی تحصیلی طلاب نهادینه شود به همین دلیل شاغلان به تحصیل در این مدارس پس از یک سال تحصیل باید به تبلیغ در محدوده تعیین شده بپردازند و آموزش‌ها نیز به گونه‌ای طراحی شده است که فرد را برای تبلیغ در همان محدوده آماده می‌سازد.
محدوده‌های تعیین شده شامل سال اول، آموزش قرآن و قرائت نماز به کودکان و نوجوانان، سال دوم، بیان احکام به نوجوانان و جوانان، سال سوم، بیان موارد قبلی و روایات اخلاقی به نوجوانان و جوانان، سال چهارم سخنرانی برای عده‌ای محدود و سال پنجم نیز سخنرانی عمومی است.
البته طلاب پس از گذراندن 130 واحد درسی در صورتی که از نظر اخلاقی مورد تایید باشند مجوز ملبس شدن به لباس مقدس روحانیت را دریافت می‌کنند و تا زمانی که صلاحیت فرد احراز نشده باشد مجوز نیز صادر نمی‌شود و آنها حق استفاده از لباس روحانیون را ندارند.
نظرات رهبری و مراجع تقلید در مورد سفیران هدایت
مراجع عظام تقلید به عنوان ستون‌ها و پایه‌های حوزه‌های علمیه همواره حامی کارهای تبلیغی توسط طلاب بوده‌اند؛ با توجه به اهمیت بحث سفیران هدایت نظر برخی از مراجع تقلید در این زمینه می‌تواند گویای جایگاه برجسته این حوزه‌های نوپا باشد.
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند: «سفیران هدایت برای پر کردن خلأ تبلیغی در حوزه‌های علمیه تشکیل شد. خوشا به حالتان که این توفیق نصیبتان شده است. خداوند به خاطر لیاقتی که در شما بوده، این توفیق را به شما داده است».
آیت‌الله صافی‌گلپایگانی نیز در یکی از مراسم‌های مربوط به حوزه‌های سفیران هدایت گفت: «از همه شما که خودتان را برای تبلیغ آماده کرده‌اید تا احکام دین و رسالت را به مردم برسانید تقدیر و تشکر می‌کنم. چه کاری و سعادتی بزرگ‌تر و والاتر از اینکه انسان با کار تبلیغ و دفاع از دینش و با دفع شبهات و مقابله با فرق باطله، امام زمان(عج) را خشنود و راضی کند».
48 حوزه علمیه سفیران در سراسر کشور
هر چند بیشتر طلاب و مبلغان از قم به سایر شهرها اعزام می‌شوند ولی این امر دلیلی بر عدم گسترش حوزه‌ها نیست؛ مدارس سفیران هدایت نیز با توجه به این مهم در حال حاضر با 48 شعبه در شهرها و استان‌های مختلف، به تربیت طلابی می‌پردازند که قرار است پس از پنج سال به تبلیغ اسلام در سطح جامعه مشغول شوند.
فارغ‌التحصیلان سفیران هدایت بر اساس مصوبه 403 شورای عالی حوزه علمیه قم، پس از انجام تعهد خدمت تبلیغی مدرک سطح دو علوم حوزوی معادل کارشناسی دریافت می‌کنند و می‌توانند به صورت حضوری و غیرحضوری و بر اساس ضوابط موجود در حوزه ادامه تحصیل دهند.
انتهای پیام/78004/ق40/آ3004
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
