کاهش قدرت بشکه‌های نفت در بازار سیاست/ وقتی عربستان می‌تواند به تنهایی جای اوپک عمل کند

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، پس از صدور بیانیه لوزان و قوت گرفتن احتمال لغو یا تعلیق تحریم‌های نفتی ایران، ورود مجدد نفت ایران به بازار جهانی خبری خوش برای مصرف‌کنندگانی که انتظار نفت ارزان قیمت‌تر را می‌کشند، محسوب می‌شود.

اگرچه قیمت نفت در پی افزایش تولید عربستان و افزایش نیافتن تقاضای نفت جهان در 9 ماه گذشته نصف شده است اما ورود یک میلیون بشکه از نفت ایران می‌تواند قیمت نفت را از آنچه که هست نیز کمتر کند.

تولیدکنندگان حامی قیمت‌های ارزان نفت معتقدند در صورت کاهش قیمت نفت، در کشورهای مصرف‌کنده الگوی مصرف انرژی تغییر کرده و این کشورها به سوخت فسیلی وابسته‌تر شده و به ناچار در قیمت‌های بالاتر نفت تا مدت‌ها وابستگی بیشتری به نفت خواهند داشت. غافل از اینکه در موارد کاهش قیمت نفت دولت‌ها اجازه نمی‌دهند قیمت فرآورده‌ها کاهش بیابد و یا بالا بردن مالیات‌ها، قیمت فرآورده‌ را بالا نگه می‌دارند و جلوی چنین اتفاقی را به سرعت سد می‌کنند.

بر این اساس به نظر می‌رسد با توجه به ضعف تقاضای نفت در بازار جهانی تولید‌کنندگان نفت نه از نظر اقتصادی و نه از نظر سیاسی نه تنها دست برتر را در بازار در اختیار ندارند بلکه عملاً قدرت سابق بشکه‌های نفت در بازار سیاست هم دیگر به چیزی انگاشته نمی‌شود.

با گسترش آشوب، ناامنی و ناپایداری در کشورهای نفت‌خیز به خصوص در خاورمیانه و شمال آفریقا، عملاً شرایط عرضه نفت خام به شدت ناپایدار و غیر قابل برنامه‌ریزی شده است و هر لحظه با اشاره قدرت‌های بزرگ بخشی از ظرفیت تولید نفت در این کشورها از دور خارج شده یا برعکس وارد مدار می‌شود.

به همین دلیل است که بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت خام به استثنای یک یا دو کشور علاوه بر اینکه روز به روز قدرت تاثیرگذاری مستقل بر بازار را با تکیه بر ابزارهایی مثل اوپک از دست می‌دهند، بلکه به دلیل نوع برنامه‌ریزی‌های اقتصادی متکی بر درآمدهای ناشی از صادارت نفت خام، در این کشورها اغلب به شدت از نوسانات قیمت نفت متاثر شده و بحران‌های متعددی را تجربه می‌کنند. چنانکه افزایش قمیت نفت در این کشورها باعث بحران‌هایی از نوع بیماری هلندی و امثال آن شده و کاهش بهای نفت آنها را دچار کسری بودجه می‌کند.

از سوی دیگر با اقتصادی‌تر شدن تکنولوژی تولید نفت‌های غیر متعارف عملاً مصرف‌کنندگان بزرگ مانند آمریکا کمترین تاثیر را از این ناپایداری‌ متحمل می‌شوند و به همین دلیل می‌توانند به راحتی و بدون دغدغه بازارا نفت را آنگونه که می‌خواهند مدیریت کرده و درباره ثبات و بی ثباتی آن تصمیم بگیرند. تحلیلگران برجسته انرژی از ورود آمریکا به بازار نفت با عنوان ورود گاو خشمگین به مغازه بلور فروشی تعبیر کرده‌اند.

در عین حال عربستان به عنوان کلیدی‌ترین عضو اوپک 300 میلیون بشکه ذخیره استراتژیک نفت دارد و در همان حال ظرفیت آزاد برای تولید بیشتر هم در اختیار دارد. به این ترتیب عربستان می‌تواند به تنهایی به جای کل اوپک تصمیم‌گیری و عمل کنند و قیمت‌های نفت را کنترل کند.

به همین دلیل اگر عربستان قیمت 60 دلار برای هر بشکه را مطلوب بداند می‌تواند در صورت بالاتر رفتن قیمت نفت از 60 دلار ذخایر خود را وارد بازار کند و اگر قیمت پایین رفت می‌تواند از تولید کاسته یا به ذخیره‌سازی نفت تولید شده اقدام کند.

مقامات وزارت نفت ایران معتقدند عربستانی‌ها برای دو سال آینده خود را برای نگهداشتن قیمت نفت در همین حدود آماده می‌کنند چرا که تا آخر سال جاری میلادی هم بعید به نظر می‌رسد که کاهش حفاری‌های منابع غیر متعارف نفت به کاهش تولید منجر شود.

یکی از مهمترین دلایل این مسأله افزایش کارآیی بقیه فعالیت‌های حفاری و تولید بیشتر نفت غیر متعارف با حفاری‌های کمتر و طبعا هزینه کمتر است. اگر در سال آینده روند بهبود تکنولوژی برداشت از منابع غیر متعارف ادامه یافته و هزینه برداشت کاهش بیابد ناگزیر عربستانی‌ها برای رسیدن به هدف اعلام شده خود باید زمان بیشتری را منتظر مانده و قیمت نفت را پایین نگه دارند.

البته کاهش طبیعی تولید نفت روسیه و چین به دلیل افزایش عمر مخازن می‌تواند اندکی به کاهش عرضه نفت در بازار کمک کند و بنابر این باید دید عرضه نفت غیر اوپک و تقاضا چه شرایطی خواهد داشت.

اما به طور کلی مدیران وزارت نفت نسبت به افزایش تقاضا امیدوار نیستند و معتقدند در کوتاه‌مدت کاری نمی‌توان کرد اما بعضی از این مدیران که متعلق به نسل‌های جدیدتری هستند و تا حدودی از تفکرات سنتی و قدیمی حاکم بر مدیران کهنسال وزارت نفت فاصله گرفته‌اند معتقدند در بلندمدت با افزایش ظرفیت تولید نفت، پایین دست صنعت نفت را می‌توان توسعه داد.

علیرغم آنکه این تفکر در میان مقامات قدیمی نفت ایران طرفدار چندانی ندارد و تجلی آن را در برخورد بسیار منفی این مدیران با پروژه‌های پالایشی به وضوح می‌توان دید اما نسل جدید کارشناسان نفتی این نکته را به خوبی دریافته‌اند که با شرایط امروز در بازار جهانی نفت دیگر صدور نفت خام نمی‌تواند منشاء قدرت اقتصادی و سیاسی برای ایران در عرصه جهانی باشد.

برای چند دهه قبل و بعد از انقلاب این تصور در میان مدیران ارشد سیاسی و اقتصادی کشور طرفداران زیادی داشت که بشکه‌های نفت خام می‌توانند به موقع برای ایران قدرت تاثیر‌گذاری سیاسی در مناسبات بین‌المللی ایجاد کند. اما در شرایط امروز بازار نفت و پس از تحمل یک دوره سنگین تحریم نفت خام این تصور در حال رنگ باختن است.

با وجود اینکه برای اثبات لزوم صادرات هرچه بیشتر نفت خام از کشور، مدیران قدیمی و اغلب بازنشسته‌های به کار برگشته وزارت نفت درباره اقتصادی نبودن فعالیت‌های پالایشی زیاد صحبت می‌‌کنند اما واقعیت آن است که یک کشور غیر نفتی مانند کره جنوبی علاوه بر تلاش بدون وقفه برای دسترسی به تکنولوژی‌های مختلف صنعت نفت (چنانکه در پارس جنوبی از خدمات همین شرکت‌ها به طور گسترده استفاده شده است) ظرفیت پالایشی گسترده‌ای ایجاد کرده و نفت خام کشورهایی مانند ایران را وارد و پس از پالایش آن فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و گازوئیل را به ایران و کشورهای دیگر صادر می‌کند.

درباره وضعیت امروز صادرات نفت واقعیت ساده‌ای وجود دارد که نباید از آن به سادگی از آن گذشت: به جای تقلای بیهوده در بازار خام‌فروشی که دیگر برای ایران قدرت آفرین نیست، باید فرآیندهای تکنولوژی صنعت پالایش اصلاح شود.

در این راستا وابستگی به صدور نفت و خام‌فروشی کاهش یافته و در عین حال هر نوع تحریم‌‌ مشابهی(چه تحریم های جاری بمانند یا تعلیق و لغو شوند) با توجه به تجارت بسیار آسان فرآورده به میزان زیادی بی‌اثر می‌شود.

ورود آمریکا، روسیه و تولید‌کنندگان غیر اوپک و همچنین رفتار خودمحور عربستان باعث شده است که دیگر تولید نفت ابزاری برای قدرت‌نمایی سیاسی و اقتصادی کشورهایی مثل ایران نباشد.

اگر ظرفیت تولید نفت به 5 میلیون بشکه در روز برسد و ما نفت خام بیشتری هم صادر کنیم در شرایط جدید بازار نفت نه تنها قدرت چانه‌زنی ایران در اقتصاد و سیاست جهانی تغییر چندانی نخواهد کرد بلکه با توجه به اشباع بازار نفت و کاهش قیمت‌ها احتمالا مجبور می‌شویم دو یا سه برابر برابر نفت صادر کنیم و درآمد ما بدون تغییر باقی مانده یا افزایش قابل ملاحظه‌ای نخواهد داشت.

تکنولوژی پالایشی پیچیده و به‌روز و قابل اتکا بدون تردید در سایه کار منظم و پیگیری به دست خواهد آمد. کما اینکه ما در ابتدای انقلاب کوچک‌ترین تصوری از فرآیند توسعه میادین نفت و گاز نداشتیم و توسعه یک فاز پارس جنوبی توسط ایرانیان به یک رویای تعبیر نشدنی بیشتر شبیه بود.

انتهای پیام/