ایران چگونه میراژ فرانسوی را اهلی کرد/ سراب در سرزمین رستم

گروه امنیتی دفاعی خبرگزاری فارس- در بخش نخست از پرونده «سراب اسرار آمیز» از مسیری گفتیم که نهایتا منجر به تولد جنگنده فرانسوی Mirage F1 در دهه 70 میلادی شد و همچنین از نقش این پرنده کوچک ولی کارآمد در نیروی هوایی فرانسه و برخی کشورهای دیگر.

در بخش دوم اما کارنامه میراژ (در زبان فرانسوی به معنای سراب) را در نیروی هوایی عراق طی 8 سال جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسلامی ورق زدیم و به ماموریت‌هایی پرداختیم که این جنگنده در 3 حوزه دفاع هوایی، عملیات‌های ضدکشتی و حضور در عمق خاک ایران انجام داد.

(بخش اول: کارنامه میراژ در 4گوشه جهان/ همه چیز درباره شکارچی کوچک فرانسوی)

(بخش دوم: کارت طلایی که صدام در جنگ رو کرد/ خلبانان عراقی چطور به دریای مازندران رسیدند)

حال در بخش سوم و پایانی قصد داریم تا از روندی بگوییم که طی آن، میراژ اف 1 وارد ناوگان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران شد.

با ذکر این نکته که تمامی مطالب این گزارش با توجه به رونمایی‌های رسمی و توضیحات مسئولین مربوطه و نیز تصاویر منتشر شده و مطالب موجود در شبکه‌های معتبر مجازی جمع آوری شده و از هرگونه اظهار نظر شخصی در این خصوص اجتناب کرده‌ایم.

همچنین لازم است تشکر کنیم از دکتر سورنا ستاری معاون محترم علمی و فناوری رئیس جمهور  (و فرزند تیمسار شهید منصور ستاری فرمانده شهید نیروی هوایی ارتش) که بخشی از این نوشتار حاصل گفتگوی یک ساعته با ایشان است.

منطق بهتر است یا احساسات؟

پیش از آغاز بحث، توجه به یک نکته ضروریست:

همانطور که در گزارش پیشین (بخش دوم) بیان شد، نیروی هوایی رژیم بعث عراق در طول 8 سال جنگ تحمیلی، نه تنها یک نیروی دست و پا بسته یا ناتوان از اجرای ماموریت نبود، بلکه با خلبانانی کارکشته و دارای تجربه پا به میدان جنگ گذاشت.

البته آنها به دلیل تجهیزات ضعیف ساخت شوروی که در اختیارشان بود، حرف چندانی برای گفتن نداشتند اما پس از ورود هواپیماهای غربی میراژ، عملا ورق در عرصه درگیری‌های هوا به هوا به صورت شگرفی برگشت و  گواه این ادعا، اوج نبردها در بازه چند ماهه از نیمه دوم سال 1360 است که هر دو طرف عموما به قصد شکار یکدیگر پایگاه‌های هوایی خود را ترک می‌کردند و دقیقا در همین زمان است که میراژها توانستند 2 فروند از هواپیماهای پیشرفته F-14 تامکت ما را هدف قرار دهند (هرچند در مقابل، حداقل 7 فروند را در نبرد با جنگنده های F-14 و F-4 از دست دادند.

همین یک موضوع یعنی هدف قرار دادن جنگنده پیشرفته نسل 4 تامکت توسط یک جنگنده نسل 3 فرانسوی، به تنهایی اتفاق بزرگی بود که نشان می‌داد شرایط به سرعت در حال تغییر است.

در کنار این موارد، با ورود جنگنده‌های میراژ بود که ارتش بعثی بیشترین خطرات را متوجه خطوط تجاری ایران در دریا کرد و یا باز با همین هواپیما بود که دست متجاوز صدام به عمق خاک ایران رسید و توانست بسیاری از شهرهای ما را زیر آتش بمباران هوایی بگیرد.

همه می‌دانیم که برخی سیستم‌های نظامی و اطلاعاتی، دشمنان خود را بیش از اندازه بزرگ می‌کنند تا پیروزی هایشان بر حریف بیش از حد به چشم بیاید، حال آنکه رزمندگان ما حقیقتا با حریفی قدرتمند با پشتوانه حمایتی صد در صد شرق و غرب روبرو بودند اما دشمن را مجبور کردند در برابر قدرت ایمان و اراده و نیز توانمندی خلبانان ایرانی -مجهز به تجهیزات پیشرفته و آموزش‌های به روز- سر خم کنند.

ایران اسلامی در سال‌های دفاع مقدس تحت شدیدترین تحریم‌های نظامی قرار داشت و اگر شرایط به نحوی بود که ایران هم با پشتیبانی دیگر کشورها وارد میدان نبرد می‌شد، شاهد رخدادهای عجیب تر دیگری بودیم اما همین موضوع که در اوج تحریم جهانی و نرسیدن تجهیزات جدید و به روز، تنها با اتکا به توان و غیرت ایرانی توانستیم رژیم بعثی را به زانو در بیاوریم، خود نشان از اقتدار رزمندگان عزیز کشورمان است که می‌تواند درسی برای تاریخ باشد، وگرنه نه میراژ اف 1 هواپیمای کمی بود (که حتی از جنگنده نسل چهارم میگ 29 فالکروم که در میانه جنگ در اختیار عراق قرار گرفت، برتر بود) و نه خلبانان عراقی بی‌انگیزه بودند.

پیش به سوی ایران

در اوج درگیری‌های جنگ اول خلیج فارس (عملیات طوفان صحرا) بر ضد عراق که با هدف آزادسازی کشور کویت از چنگ رژیم بعثی و با ائتلاف بیش از 30 کشور به رهبری ایالات متحده آغاز شد، در یک روز سرد زمستانی تعدادی از خلبانان عراقی ماموریت می‌یابند تا برای در امان ماندن از آسیب جنگ، با جنگنده‌های خود به سمت ایران فرار کنند.

بنا بر گفته طارق العزیز (وزیر امور خارجه وقت عراق) به سازمان ملل متحد، 25 فروند از این جنگنده‌ها، از نوع میراژ اف -1 بودند که شامل 18 فروند تک سرنشین رزمی و 7 فروند دو کابینه آموزشی بود.

این جنگنده‌ها با پرواز از «پایگاه هوایی صدام حسین» خاک عراق را ترک گفته و با گذشتن از مرزهای دو کشور در مقابل چشمان حیرت زده کارکنان، در پایگاه هوایی شهید نوژه همدان فرود آمدند حال آنکه به دلیل شرایط بحرانی در مرزهای غربی و نیاز به پوشش هوایی مستمر، هواپیماهای رهگیر نهاجا نیز شاهد عبور این پرنده‌ها بودند.

پس از فرود، متخصصان پایگاه سوم شکاری، خلبانانی را مشاهده می‌کنند که با شرایط نامناسب و اضطرابی فراوان از جنگنده‌های خود خارج شده و اظهار می‌دارند که در بین راه، برخی از آنها هدف هواپیماهای آمریکایی قرار گرفته و برای نجات جان خودشان به این سو گریخته‌اند.

 با گذشتن زمان و پایان درگیری‌های عراق با نیروهای ائتلاف، این کشور خواهان بازگشت هواپیماهای خود از ایران می‌شود ولی مقامات ایران اعلام می کنند، این تسلیحات را بخش بسیار کوچکی از غرامت عراق به ایران می‌داند که تنها درصورت پرداخت مبلغ 1000 میلیارد دلاری که ناشی از آسیب های عراق به ایران در طی جنگ 8 ساله است، به این کشور عودت داده خواهند شد.

* نیروی هوایی در مسیری پرافتخار

با پایان 8 سال جنگ تحمیلی، نیروی هوایی ارتش تحت فرماندهی شهید والامقام منصور ستاری، برنامه‌های مدونی را برای بازیابی توان گذشته و قرارگیری در سطح قدرت‌های هوایی برتر منطقه آغاز می‌کند.

 اولین اقدام بازسازی، نوسازی و ارتقای ناوگان هوایی غربی موجود و تعمیرات هواپیماهای آسیب دیده شکاری و غیرشکاری بود که با تلاش متخصصان داخلی آغاز می‌شود.

پرواز تمرینی میراژها در منطقه جنوب شرق کشور

همزمان با این اقدامات، خریدهایی نیز از شرق، (شامل هواپیماهای جنگنده MiG-29 فالکروم و Su-24 فنسر از شوروی و F-7 ایرگارد از چین) صورت گرفته و پس از آن، جهاد خودکفایی نهاجا با ساخت و تست انواع تسلیحات مورد نیاز، بازه فعالیتی هواپیماهای شکاری را گسترده کرده و نهایتا با تاسیس مجموعه کارخانجات «اوج» طرح ساخت هواپیمای جنگنده نیز کلید زده می‌شود.

همزمان با این اقدامات، فرماندهی نیروی هوایی تصمیم به راه‌اندازی بخشی از هواپیماهای عراقی می‌گیرد که در ناوگان هوایی کشورمان نمونه مشابهی نداشت، این دو نوع، هواپیماهای Su-22 فیتر و Mirage F1 بودند و دقیقا از همینجا فلسفه سراب‌های پارسی آغاز می‌شود.

با آغاز سال 1372، کارکنان پایگاه سوم شکاری همدان (متخصص در F-4 فانتوم) در کنار متخصصین هواپیمای F-5 تایگر با توجه به دارا بودن سطح بالایی از توانایی‌ها و تجربیات کسب شده طی 8 سال دفاع مقدس و نیز آموزش‌های پیش از آن، می‌توانند یک فروند از جنگنده‌های میراژ اف 1 را علی‌رغم نبود هرگونه کتاب آموزشی، تجهیزات زمینی و حتی برخی از ملزومات اساسی مورد نیاز، برای پروازی کردن جنگنده آماده سازند.

اولین پرواز جنگنده میراژ در لباس نیروی هوایی ایران توسط خلبان نقدی بیک

* اولین پرواز

در این میان، سرهنگ «بهروز نقدی بیک» از خلبانان به نام جنگنده فانتوم، ریسک پرواز نخست با میراژ را می‌پذیرد و پس از چندین مرحله استارت و حرکت بر روی سطوح پروازی، نهایتا در حضور فرماندهی وقت نیرو (تیمسار شهید منصور ستاری)، با اجرای یک پرواز کوتاه چند دقیقه‌ای، اولین حضور میراژ را به صورت عملیاتی در ناوگان کشورمان و در آسمان ایران رقم می‌زند.

تصاویر استقبال از خلبان نقدی بیک توسط سرلشکر [شهید] منصور ستاری (فرمانده وقت نهاجا) پس از اولین پرواز با جنگنده میراژ

با گذشت اندک زمانی، کارکنان متعهد نیروی هوایی با بهره‌گیری از تجهیزات مشابه غربی موجود، اقدام به عملیاتی کردن یک به یک میراژها می‌کنند.

میراژی که که اولین پرواز را در لباس نیروی هوایی ایران تجربه کرد

اجرای این اقدامات تاریخی آنجا جالب توجه است که بدانیم این جنگنده‌ها به هنگام ورود به ایران حتی از داشتن پایلون‌های زیر بال (مقر نصب سلاح و مخازن سوخت خارجی)، مخازن سوخت و چتر ترمز در بخش انتهایی جنگنده محروم بودند و تمامی این موارد در کنار تامین نیازهای اساسی هواپیما در بخش‌های مختلف، یک به یک با تلاش وصف ناشدنی نیروهای متخصص با بالاترین استانداردها تامین می‌شود که به نظر می‌رسد دست کمی از ساخت یک هواپیمای جدید نیز ندارد.

3 فروند میراژ اف 1 در رزمایش فدائیان حریم ولایت4/ پایگاه نهم شکاری بندرعباس

سرهنگ نقدی بیک نیز با انجام پرواز با هریک از میراژهای آماده شده، یک به یک آنها را به ناوگان نهاجا تحویل می‌دهد که اجرای این ماموریت خطیر و بزرگ و ریسک پرواز با جنگنده‌ای که هیچ گونه کتاب آموزشی نیز ندارد و خلبان برای پرواز با آن تنها از هوش ذاتی خود بهره می‌برد، اقدامی به شدت قابل تقدیر است.

موتور میراژ اف1 EQ در حالت پس سوز/ تعمیرات موتور اسنکما Atar 9K-50 خود حدیثی است از خودکفایی که جوانان ایرانی به آن دست یافتند

کم کم خلبانان هواپیماهای دیگر موجود در نهاجا و عموما F-5 تایگر جهت پرواز با میراژ انتخاب شده و سرهنگ نقدی بیک نیز با استفاده از تجربیات خود، کتاب دستورالعمل‌های پروازی با این جنگنده را تدوین کرده و تعدادی را آموزش می‌دهد.

با پیش گرفتن این مسیر است که کم کم میراژها به عضوی جدید از خانواده ناوگان پروازی نیروی هوایی ارتش تبدیل می‌شوند.

نخستین حضور رسمی میراژ اف 1

نخستین حضور رسمی جنگنده Mirage F1 در لباس نیروی هوایی ایران به سال 1373 و رزمایش «ذوالفقار» باز می‌گردد که به عنوان یک رزمایش مشترک بین نیروهای مسلح در حال انجام بود.

جنگنده های Mirage F1 و RF-4E فانتوم در حال اسکورت تانکر سوخت‌رسان بوئینگ707 در رزمایش ذوالفقار73

پس از آن نیز در رزمایشی مشترک با نیروی دریایی، 2 فروند از میراژهای اف 1 با 2 فروند جنگنده آمریکایی F/A-18 هورنت بر فراز خلیج فارس رودررو می‌شوند.

این دو نمایش بیانگر فعالیت مستمر میراژها در نیروی هوایی کشورمان بود که به تازگی نیز با تغییر استتار برخی از آنان از «خاکی-قهوه‌ای» عراق به «طوسی-خاکستری» مشابه استتار تامکت ها همراه بود.

استتار جدید میراژها پس از ورود به ناوگان هوایی ایران

* اسکادران 142 تشکیل می‌شود

اندکی بعد این هواپیماها با انتقال به پایگاه چهاردهم شکاری مشهد (بعدها به نام شهید حبیبی زهام)، اسکادران 142 شکاری را تشکیل داده و پروازها را در منطقه شمال شرق کشور از سر گرفتند.

در این بازه زمانی، درگیری‌هایی نیز با نیروهای تروریستی طالبان در منطقه شرق کشور به وقوع پیوسته بود که متقابلا نیروی هوایی نیز وظیفه پاسخ گویی را بر حسب وظیفه تعیین شده بر عهده داشت.

در این میان، میراژ اف 1 با وظیفه گشت و دفاع هوایی در این منطقه به کار گرفته شد و سایر جنگنده‌ها نیز ماموریت‌های محوله خود را به انجام رساندند.

دو فروند میراژ در حال آماده سازی برای پرواز دو فروندی در پایگاه هوایی چابهار

از تهران تا پاریس

شاید یکی از مهمترین سوالات در تاریخچه میراژ این باشد که آیا کشورمان هیچ گاه مایل به خرید این جنگنده از فرانسه نبود؟ یا متقابلا این کشور اروپایی قصدی برای فروش به ایران نداشت؟

برای پاسخ به این سوال باید تاریخ را جستجو کرد. کشور فرانسه به عنوان یکی از مراکز قدرت در غرب، همواره علاقه مند به عهده‌گیری نقشی در عرصه‌های جهانی بوده است.

تصور ساخت هواپیمای میراژ اف 1 نیز نخست با هدف رقابت با جنگنده F-16 آمریکایی برای فروش در اروپا همراه بود اما عملا با توجه به برخی از مشکلات و مسائل مختلف، هیچ گاه نتوانست به آن جایگاهی که علاقه داشت، دست یابد.

متعاقب با ورود میراژ اف 1 به ایران و تحریم‌های گسترده غرب علیه عراق -به دلیل حمله به کویت- فرانسه شرایط را برای فروش تسلیحات نظامی به ایران مناسب دید.

هرچند هیچ مدرک مستدلی در این زمینه در دسترس نیست، ولی به نظر می‌رسد که نخستین گفتگوها برای تحویل چند فروند از این جنگنده پس از راه اندازی آن در ایران، به وقوع پیوسته است.

کمی بعد نیز این کشور با بسته‌ای از پیشنهادات -که بنا بر شنیده‌ها شامل قطعات این هواپیما، برخی از تسلیحات شامل موشک حرارتی ماترا مجیک R-550 و تجهیزات موتور، اویونیک، رادار، مخازن سوخت خارجی و ... برای ارتقا میراژهای عراقی موجود در ایران بود- پا به مذاکرات گذاشت و حتی بعدتر نیز پیشنهاد 60 فروند Mirage F1 از نوع C و CT را از دارایی‌های نیروی هوایی این کشور به ایران را به همراه پشتیبانی چندین ساله داده است که مشخص نیست به چه نتیجه‌ای رسید.

هرچند این بخش از نوشتار تنها حاصل اندک مطالب منتشر شده در برخی از رسانه‌های خارجی زبان است که امروزه به صورت منبعی برای مطالب موجود در شبکه‌های مجازی در آمده، اما خود نقطه‌ای قابل تامل است.

میراژ اف 1 پوست می‌اندازد

با گذشت زمان، میراژها آماده اتفاق بزرگی می‌شوند.

در ماه‌های پایانی سال 1386، جنگنده‌های میراژ اف 1 در پایگاه شهید «حبیبی زهام» مشهد (وی در سانحه پروازی در تابستان 1380 با میراژ به شهادت رسید) پس از تعمیرات و پروازهایی خود را آماده حضور در مراسمی مهم می‌کنند.

اولین تصویر در دنیای مجازی از جنگنده میراژ اف1 در لباس نیروی هوایی ایران

در این میان مشاهده این هواپیما و پروازهایش برای بسیاری تعجب بر انگیز است تا آنکه نخستین تصویر از این هواپیما پیش از آغاز رژه سالروز ارتش جمهوری اسلامی ایران حین فرود در فرودگاه مهرآباد تهران منتشر شده و همه را غافلگیر می‌کند.

تنها چند روز بعد در روز 29 فروردین ماه 1387، برای نخستین بار 3 فروند جنگنده میراژ اف 1 از نوع تک سرنشین EQ و دو سرنشین BQ با پرواز جمع در میان رژه هوایی 140 فروندی آن سال به طور رسمی به جهانیان معرفی شده و در مقابل بهت و حیرت از راه اندازی هواپیمایی که هیچ آشنایی در هنگام ورود آن به ایران وجود نداشت، از مقابل دیدگان همه عبور می‌کنند.

نخستین پرواز رسمی میراژهای ایران در رژه روز ارتش

این مراحل پروازی، میراژها را وارد فصل تازه‌ای می کند که با به خدمت گیری خلبانانی که اساسا برای پرواز با میراژ آموزش دیده اند، همراه است.

میراژ ها که در تمامی این سال‌ها تنها با تکیه بر توانایی‌های داخلی موجود در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان صنایع هوایی ایران (صها) تعمیر شده‌اند کم کم وجهه‌های جدیدی را بر خود می‌بینند که از جمله موارد منتشر شده می‌توان به ارتقای برخی از سامانه‌های هواپیما و بهره‌گیری از چتر ترمز اشاره کرد.

تصویر بالا: تعمیرات 2 فروند میراژ اف1 تک کابین و دوکابین در سازمان صنایع هوایی ایران (صها)/ تصویر پایین: یک فروند میراژ نمونه رزمی طی مراحل تعمیراتی در پایگاه دهم شکاری چابهار

همچنین نیروی هوایی جهت افزایش برد و ماندگاری Mirage F1، طرح هماهنگ سازی مخازن سوخت خارجی هواپیمای F-5 با این جنگنده را توسط متخصصان داخلی کلید می‌زند که همراه با طراحی مقر نصب این مخازن در بخش زیرین بال‌ها است چرا که میراژ به هنگام ورود به ایران حتی از حداقل دارایی‌ها نیز محروم بود و این خود اتفاقی بزرگ است که رسما در رژه 29 فروردین سال 1393 به نمایش در آمد.

پرواز 3 فروندی میراژها در رژه روز ارتش/ هواپیمای رهبر (جلو) مجهز به 2 مخزن سوخت است

با افزایش فعالیت میراژها، مدتی پس از حضور در مشهد، این پرنده ها به پایگاه دهم شکاری چابهار منتقل می‌شوند و این بار با استتارهای جدید آبی رنگ خود فعالیت در اسکادران 102 شکاری را از سر می‌گیرند.

از دیگر اقدامات صورت گرفته -مطابق با تصاویر منتشر شده- تجهیز به موشک‌های هوا به هوای حرارتی AIM-9 سایدوایندر و PL-7 است که خود اقدامی مثبت در زمینه دفاع هوایی برای این جنگنده محسوب می‌شود.

تصویری از نصب موشک هوا به هوای حرارتی PL-7 و مخازن سوخت هماهنگ با میراژ در جریان بازدید رئیس جمهور

میراژ اف1 طی پروازهای آزمایشی به همراه موشک هوا به هوای AIM-9 سایدوایندر

تجهیز میراژ اف1 به چتر ترمز هواپیمای MiG-29 فالکروم

نمونه دوکابین (آموزشی) میراژ اف1 به همراه مخازن سوخت F-5 که جهت افزایش برد با این جنگنده هماهنگ شده است

در کنار این رخدادها، باید به طراحی و ساخت شبیه‌ساز بومی (سیمیلاتور) این هواپیما اشاره کرد که تماما با مطالعات متخصصان داخلی و با هدف بهره‌گیری در مراحل آموزشی و پروازی به صورت ایمن مورد استفاده بوده و علاوه بر تطبیق کامل با جنگنده میراژ، خلبان می‌تواند با شبیه‌سازی پرواز با آن، کلیه ماموریت‌ها را تمرین کند.

شبیه‌ساز بومی میراژ که برای آموزش خلبانان تازه وارد استفاده می‌شود

این اقدام علاوه بر کاهش استهلاک پروازها و همچنین افزایش ایمنی خلبانان تازه وارد، توانایی آنان را نیز تا حد بالایی افزایش می‌دهد.

سراب در سرزمین رستم

امروزه این جنگنده‌ها در کنار هواپیماهای F-4D فانتوم حاضر در پایگاه دهم شکاری «شهیدان دلحامد» چابهار، پروازهای روزانه خود را در راستای حفظ آسمان جنوب شرق کشور انجام می‌دهند و به گفته فرماندهان، تمامی خلبانان اسکادران پروازی این جنگنده به طور کامل آموزش‌های ماموریت‌های رزمی را فرا گرفته‌اند و در صورتی که نیاز به پرتاب بمب، موشک و یا اجرای پروازهای طولانی مدت باشد، می‌توانند آن را به انجام برسانند.

پچ بازوی خلبانان میراژ اف1

همچنین پروازهای ایمن این هواپیما طی تمرینات مشترک، رژه‌های هوایی و سایر برنامه‌های پروازی که تنها با یک سانحه در طی خدمت بیست و چند ساله همراه بوده، نشان از ایمنی بالا و اقدامات تحسین برانگیز متخصصان زمینی در کنار آموزش‌های به روز اساتید پروازی دارد که خود نمایشی از اقتدار و خودباوری نیروهای مسلح کشورمان محسوب می‌شود.

در رزمایش هوایی مدافعان حریم ولایت4

آنچه در این سه بخش از گزارش خواندید، سرگذشت سراب‌های اسرارآمیزی بود که با هدف آسیب رساندن به خاک کشورمان ساخته شدند ولی علیرغم برخی اتفاقات مقطعی در طی جنگ 8 ساله، هیچگاه به هدف نهایی خود نرسیدند و تیزپروازان نیروی هوایی ایران همانند عقابی آنان را در چنگال خود فشردند.

در حال حاضر نیز میراژ اف 1 تنها با اتکا به توان داخلی -که شگفتی بسیاری از کشورها خصوصا فرانسه را به عنوان سازنده- موجب گشته- می‌توانند به سوی آسمان پر گشوده و به اجرای ماموریت‌های محوله در راستای دفاع از مرزهای هوایی ایران عزیزمان بپردازند.

گزارش: دانیال بهمنش

انتهای پیام/