به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، در ﻣﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺳﻴﺎسی اﺳﻼمﮔﺮای ﺗﺮﻛﻴﻪ، «ﻓﺘﺢﷲ ﮔﻮﻟﻦ» ﭼﻬﺮهای ﻧﺎم آﺷﻨﺎ ﺑﺮای تحلیل‌گران اﻣﻮر ﺳﻴﺎسی و ﻣﺬهبی ﺗﺮﻛﻴﻪ و اروﭘﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌رود. جنبش گولن در ترکیه نوین، امروزه به عنوان یکی از جریان‌های مهم فکری در دو حوزه اسلام مدرن و اسلام سیاسی در آن کشور و منطقه خاورمیانه شناخته شده است. این جنبش، درصدد بهبود اوضاع سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ترکیه با استفاده از تفسیر رابطه‌ای توأم با مدارا میان دین و سیاست، اقتصاد ملی و الگوی اسلام لیبرال در عرصه‌های سیاسی و مدیریتی با تأکید بر کار فرهنگی است. ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻟﮕﻮی ﻫﻤﺰیستی ﻣﻴﺎن ادﻳﺎن دوره ﻋﺜﻤﺎنی، ﺳﺎزﮔﺎری اﺳﻼم و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ، توسعه انسانی و آﻣﻮزش ﺟﻮاﻧﺎن، اﻣﻨﻴﺖ، ﻧﻘﺶ زﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﮔﻔﺘﮕﻮی ﻣﻴﺎن ادﻳﺎن از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻜﺮی اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻮﻟﻦ است، امین نواختی‌مقدم کارشناس سیاسی در مقاله‌ای با عنوان الگوهای توسعه اسلام مدرن در ترکیه از نگاه فتح‌الله گولن به این موضوع پرداخته است که پیش‌تر در ششمین کنفرانس الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت منتشر شده است که گزیده‌ای از آن در ادامه می‌آید:
*گولن می‌خواهد نشان دهد که اسلام با مدرنیته کاملاً سازگار است
-گولنیسم از دل دعوای سنتی دو گرایش غالب و رقیب در تحولات ترکیه نوین شکل گرفت. چالش پایان‌ناپذیر کمالیست‌ها و اسلامیست‌ها که به اعتقاد باربارا وایت با استفاده از اهداف و شعارهای روز دنیا جهت بسیج سیاسی مردم ترک زبان ترکیه و حوزه عثمانی سابق در راستای برنامه‌های سیاسی خود صورت می‌گیرد. کمالیست‌ها یا وارثان سیاسی و فکری کمال آتاتورک معتقد به حاکمیت دولتی قوی و در عین حال متأثر از ارزش‌های لیبرالیسم غربی، نظام سیاسی لائیک با محدودسازی رفتارهای مذهبی حتی در حوزه‌های اجتماعی و سبک زندگی هستند. آنها خود را مدرن، آزاد اندیش، سکولار و فردگرا معرفی کرده و در مقابل اسلامگرایان را فارغ از تنوعات فکری آنها در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی، سنتی، اقتدارگرا، مذهب‌محور و جمع‌گرا توصیف میکنند.
- با وجود این هر دو جریان لائیک و دینی در کلیات برخی امور همچون نگاه غیر تقابلی به شاخص‌های جهانی شدن، پیشبرد دموکراتیک اهداف سیاسی و فرهنگی و احساس وظیفه در قبال اهداف و آرمان‌های جامعه، همچون پایان دادن به چالش‌های سیاسی و قومی داخلی، توسعه پایدار، گسترش نفوذ منطقه‌ای و پیوستن به اتحادیه‌ی اروپایی اشتراک نظر دارند. البته مسائل فوق در درون هاله‌ای از دلتنگی برای احیای اقتدار امپراطوری عثمانی شکل می‌گیرد که کمالیست‌ها با رویکردی قدرت محور و اسلامیست‌ها با نگاهی ایدئولوژیک آن را دنبال میکنند.
-بعد از ناکامی‌های لائیک‌ها در پیشبرد اهداف ملی فوق، اسلامگرایان میانه‌رو با ارائه الگویی تلفیقی از ارزش‌های لیبرالی و دینی زمام حکومت ترکیه را در دست گرفتند. گولنیسم، امکان چنین تلفیقی را فراهم کرد. همزیستی سنت و مدرنیسم، عقل و شرع ، علم و دین، دین و دولت و دفاع مبتنی بر اخلاق دینی از برخی اصول لیبرالیستی هم چون مدارا و تساهل، دموکراسی و دخالت مؤمنانه برای حل مشکلاتی همچون عدم وحدت در جهان اسلام و مسأله اقلیت‌ها از الگوهای جنبش گولن و اندیشه‌های گولن در ترکیه امروز به شمار می‌روند. بنابراین گولن فعال دینی و سیاسی ترک، یکی از چهره‌های منتفذی است که در حال حاضر نه تنها در ترکیه بلکه در میان مسلمانان اروپا، آمریکا و آفریقا از نفوذ بالایی برخوردار است. امروز جنبش گولن بیانگر قدرتمندترین جنبش «جماعت مسلمین» ترکیه است که در نقطه مقابل گروه‌های سکولار و غرب‌گرا تعریف می‌شود.
-جماعت مسلمین معتقد به دموکراسی وپلورالیسم می‌باشد، و با چنین افکاری آثار عمده‌ای در بیداری اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا داشته است. گولن می‌خواهد نشان دهد که اسلام با مدرنیته، آزادی، دموکراسی و حقوق بشر کاملاً سازگار است.
*زندگی، افکار و جنبش «گولن»
-در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﮔﻮﻟﻦ، میﺗﻮان از ﺳﻌﻴﺪ ﻧﻮرسی ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺑﺪﻳﻊاﻟﺰﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺑﺮد. وی اﺳﻼمﺷﻨﺎس سنیﻣﺬﻫﺐ و از ﻛﺮدﻫﺎی ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب وی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﻧﻮر ﻣﺘﺠﺎوز از 600 ﺻﻔﺤﻪ است، ﻧﻮرسی ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻋﻠﻢ ﻣﺪرن و ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻮد و ﭘﻴﺮواﻧﺶ را ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻋﻠﻮم ﻣﺬهبی در ﻣﺪارس ﺳﻜﻮﻻر و ﺗﺪرﻳﺲ ﻋﻠﻮم ﻣﺪرن در ﻣﺪارس ﻣﺬهبی ﺗﺸﻮﻳﻖ میﻛﺮد و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻘﺶ مهمی را در اﺣﻴﺎی اﺳﻼم در ﺗﺮﻛﻴﻪ اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ.
-ﻧﻮرسی ﺗﻼش میﻛﺮد ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻣﻮزشی، نسلی اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ رﻳﺸﻪ اﺳﻼمی ﺧﻮد در دﻧﻴﺎی ﻣﺪرن ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و از اﻳﻦرو، راه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از زوال ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را در آﻣﻮزش ﻋﻨﻮان میﻛﺮد. ﻧﻮرسی ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ آﻣﻮزی، آﻧﺎن را از ﭘﻴﺮوی از ﻣﻜﺘﺐ اﺛﺒﺎتﮔﺮایی ﻏﺮبی ﺑﺮﺣﺬر می‌داشت و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ فهمی ﺑﻮمی از ﻋﻠﻢ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻢ، ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻫﻨﺮ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر را درک ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. از ﻧﻈﺮ وی، ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﺷﻤﻦ اﺳﻼم، ﻣﺎدیﮔﺮایی و ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎوری بوده و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ را در ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ می‌دﻳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺲ از آزادی از زﻧﺪان در ﺳﺎل 1940 از ﺣﺰب دﻣﻮﻛﺮاتیک ﺑﻪ رﻫﺒﺮی ﻋﺪﻧﺎن ﻣﻨﺪرس ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻃﺒﻘﺎت روﺳﺘﺎیی و محافظه‌کار ﺑﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮد و ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺿﺮورت اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن در ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎدی‌گرایی و ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﻢ از ﻣﻮاﺿﻊ ﻏﺮبﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﺰب و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻧﺎﺗﻮ و ﭘﻴﻤﺎن ﺳﻨﺘﻮ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه در ﺟﻨﮓ ﻛﺮه ﭘﺸﺘﻴﺒﺎنی ﻧﻤﻮد.
-ﮔﻮﻟﻦ در ﻣﺪت آﻣﻮزش در ﻣﺪارس دینی ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻧﻮرسی آﺷﻨﺎ ﺷﺪ و به عنوان یکی از اﻋﻀﺎی ﻓﻌﺎل ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴﺮوان او ﺗﺎ دهه 80 ﻣﻴﻼدی ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﭘﺲ از آن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺸﻜﻴﻼت مستقلی ﺑﺮای ﺧﻮد اﻳﺠﺎد کند. ﺗﻜﻤﻴﻞ آﻣﻮزش ﻣﺬهبی ﮔﻮﻟﻦ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎدان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﺻﻮفی ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ در ﺳﺎل 1959 از ﺳﻮی رﻳﺎﺳﺖ اﻣﻮر ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﺷﻬﺮ ادﻳﺮن در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﺰدیک ﻣﺮز ﻳﻮﻧﺎن ﻣﻨﺼﻮب و در ﺳﺎل 1966 به عنوان ﺧﻄﻴﺐ در ﺷﻬﺮ ازﻣﻴﺮ، ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻛﻴﻪ، ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺬهبی ﺧﻮد اداﻣﻪ داد.
-ﮔﻮﻟﻦ در ﺳﺎل 1963 نیز ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ درس‌هایی ﭘﻴﺮاﻣﻮن آﺛﺎر ﻣﻮﻻﻧﺎ را درارزروم آﻏﺎز ﻛﺮد و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ در جمعیت‌های ﺿﺪ ﻛﻤﻮنیستی و ﺟﺬب ﺟﻮاﻧﺎن داﻧﺸﺠﻮ، ﺧﺸﻢ اﻗﺘﺪارﮔﺮاﻳﺎن ﻻئیک را برانگیخت. ﻫﻤﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎی نظامی سال 1970 به مدت 7 ماه به زﻧﺪان افتاد. ﺑﺎ این حال وی دﺳﺖ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﻧﺪاﺷﺖ و ﭘﺲ از رﻫﺎیی ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮای ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﺟﻮاﻧﺎن از ﻣﺤﺎﻓﻞ ﻛﻤﻮنیستی ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮد و ﺑﺎ اﻋﻄﺎی ﺑﻮرﺳﻴﻪ تحصیلی ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان خانواده‌های ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮی داﻧﺶ آﻣﻮزان در ﻓﻀﺎی به شدت ﺳﻴﺎسی آن دوره، ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﻜﻪ آﻣﻮزشی ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ.
-وی ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ به دلیل سیاست‌های ﻏﻴﺮ ﻣﺬهبی و دولتی، ﺟﻮاﻧﺎن از داﻧﺶ دینی تهی شده‌اند. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺳﺎل 1975 اردوﻫﺎی ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان «اردوﻫﺎی ﻧﻮر» را ﺑﺮای ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎی ﻛﻢ درآﻣﺪ راه‌اﻧﺪازی ﻧﻤﻮد و در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﺘﻮن دینی و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﻧﻮرسی ﭘﺮداﺧﺖ و ﺑﻪ داﻧﺶ آﻣﻮزان آﻣﻮﺧﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻮﻳﺖ اﺳﻼمی ﺧﻮد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻜﻮﻻر ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. وی ﺗﺎ ﺳﺎل 1980 ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎری ﺑﺎ رﻳﺎﺳﺖ اﻣﻮر ﻣﺬهبی ﺗﺮﻛﻴﻪ اداﻣﻪ داد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻌﻔﺎ داد. ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻠﺖ اصلی ﺗﺤﻤﻞ دﻳﺪﮔﺎه و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮔﻮﻟﻦ از ﺳﻮی ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺣﺎﻛﻢ اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﺮوﻳﺞ ﻫﻮﻳﺖ اﺳﻼمی از ﺳﻮی وی ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﻼم ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺮکی و به باور آﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﻼم ارﺗﺠﺎعی ﻋﺮبی ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع میﺗﻮاﻧﺴﺖ ملی‌گرایی اﻓﺮاطی ﺗﺮکی را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد.
-ﺗﺤﻮل اﺳﺎﺳﻲ در ﻧﮕﺮش ﮔﻮﻟﻦ در دهه‌ی 90 ﻣﻴﻼدی و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺮب ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ. ﮔﻮﻟﻦ در ﺳﺎل 1991 به اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺳﻔﺮی ﻛﺮد ﺗﺎ در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎی داﻧﺸﮕﺎهی ﺗﺮک ﺗﺒﺎر دﻳﺪار ﻛﻨﺪ. او ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ، اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه را ﺑﺪ و ﺷﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺣﻀﻮر و آﺷﻨﺎیی ﺑﺎ ﻏﺮب، به تدریج ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﻏﺮبی به خصوص اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. ﮔﻮﻟﻦ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻤﺰیستی ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ آﻣﻴﺰ ﮔﺮوه‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻏﺮبیﺳﺎزی ﻛﻤﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ در ﺗﺮﻛﻴﻪ و بیﺗﻮﺟﻬﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪارا و ﺗﺴﺎﻫﻞجویی اﻧﺘﻘﺎد میﻛﺮد. در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻓﺮوﭘﺎشی ﺷﻮروی ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد وی ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ در آﺳﻴﺎی ﻣﺮﻛﺰی و در ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﻳﺎﻓﺘﻪ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺪارس آﻣﻮزﺷﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﺪ. از اﻳﻦ ﭘﺲ وی ﺑﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و اﻧﺠﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎی ﻣﻄﺒﻮﻋﺎتی ﻋﻼقه‌مند ﺷﺪ.
*الگوی توسعه انسانی بر مبنای نظریه «بسیج منابع» از دیدگاه گولن
-جنبش فتح‌الله گولن را می‌توان یک جنبش اجتماعی نامید، چرا که در ارتباط با فرهنگ مردمی بوده و ابتدا در دهه 1960 میلادی که پا گرفت بر ضد اندیشه کمونیسم شکل گرفت و پس از آن در دهه‌های 1970- 1980 فعالیت‌های خود را در سرتاسر ترکیه گسترش داده و در سطح بین‌المللی خواستار ایجاد یک جامعه آرمانی مبتنی بر تساهل مذهبی و تفاهم هویت‌های مختلف با یکدیگر و آن‌گونه که خود می‌گوید جامعه‌ای مداراجو و سرشار از محبت انسان‌ها نسبت به‌یکدیگر بوده است، بنابراین نظریه بسیج منابع از مهمترین نظریه‌های تببین کننده جنبش‌های اجتماعی–سیاسی است. این نظریه در آرای اقتصادی ریشه داشت
-نگاهی به جنبش فتح‌الله گولن نشان می‌دهد که این جنبش دارای بخش اعظم منابع مطرح در نظریه بسج منابع برای رشد و گسترش خود و توسعه الگوی اسلام لیبرالی بر اساس نظریات خود است. بنابراین جنبش گولن به دلیل منابع مالی و شبکه وسیع آموزشی و رسانه‌هایش در ترکیه و جهان بسیار مهم است که باعث اهمیت یافتن جنبش در نظم سیاسی و اقتصادی ترکیه و نفوذ آن در خارج شده است. این جنبش به صورت سلسله مراتبی روز به روز در حال گسترش است و جایگاه ویژه‌ای در ترکیه به دست آورده است که هدف خود را ترویج الگوی توسعه گفتمان اسلام مدرن در سازگاری با غرب و پرهیز از هرگونه مواضع جنجال بر انگیز می‌خواند. این جنبش در صدد پیوستن به جهان مدرن از طریق آشتی دادن ارزش‌های مدرن و سنتی است که معتقدند نظام سیاسی ترکیه بیش از حد بر سکولاریسم و مدرن شدن به سبک غربی تأکید می‌کند نه مدرن شدن بر اساس الگوی اسلام مدرن.
*رابطه علم و دین از نظر گولن
-یکی از مهمترین اندیشه‌های گولن، این است که هیچ‌گونه مغایرتی میان علم و دین وجود ندارد پس هر طلبه و محصلی باید علوم دینی و علوم جدید را همزمان فراگرفته و بنیادهای فکری خویش را با این دو علم استحکام بخشد. ترویج اندیشه‌های اسلام مدرنی که بر ضرورت نقش مهم اعتقادات مذهبی در زندگی عمومی تأکید داشته و در عین حال پیشرفت‌ها و تحولات فناوری و علمی را با آغوش باز بپذیرد. این گونه اسلام، آموزه‌های قرآنی و دینی را در پرتو عقلانیت و علم مدرن باز تفسیر می‌نماید. سنتز اسلام و علم و پیوند خرد و وحی، سطح آگاهی اسلامی را افزایش می‌دهد. رستگاری این جهان و جهان آخرت در گرو چنین پیوندی است. از ترکیب اخلاق اسلامی و دانش سکولار «روشنفکری اسلامی» متولد می‌شود. از آشتی دادن ارزش‌های سنتی اسلامی با زندگی و علم مدرن مخاطبان بیشتری جذب می‌شوند. و این مخاطبان به مدافعان بهره‌مندی از عقل دراعتقادات اسلامی بدل می‌شوند.
-گولن در حالی‌که معتقد است تنها یک اسلام معتبر مبتنی بر قرآن و سنت‌های پیامبر وجود دارد، در عین‌حال قرائت‌های متفاوت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از اسلام را در جهان مدرن به رسمیت می‌شناسد، اعتقادی که بنیان تساهل دینی در اندیشه او به‌شمار رفته و امکان همزیستی سیاسی حزب عدالت و توسعه و توان جاذبه بالای این حزب در جامعه متنوع ترکیه را فراهم آورده است. فراتر از جامعه ترکیه نیز، گولن از یک قرائت مترقی و پیشرو از اسلام دفاع می‌کند که در آن مسلمانان بتوانند با علم، آموزش، فلسفه، علوم اجتماعی و فناوری با جهان تعامل کنند. تهیه محصولات فرهنگی لازم جهت تأثیرگزاری بر عامه مردم و تبلیغ اخلاق اسلامی در زندگی روزمره از روش‌های جریان گولنیست‌ها است.
-مجموعه سریال‌های تلویزیونی «کلید اسرار»از جمله این محصولات فرهنگی است که در ایران نیز از رسانه ملی پخش می‌شود. انسان در این فیلم داستانی به وسیله توکل به انبیا و اولیاء الهی، توجه به پاکی، صداقت و راستگویی در امور اجتماعی، به دست آوردن مال حلال و کار و تلاش شرافتمندانه در زندگی و توجه به مسائل دینی و اعتقادی می‌پردازد. داستان‌های این سریال بر اساس اتفاقات واقعی به تصویر کشیده شده و توجه به نیروهای الهی موجود در طبیعت را مورد توجه قرار می‌دهد. الگوی فرهنگی خاصی که ریشه در تفکر آرمان‌گرایانه و دینی نورسی داشته و سنگ بنای فعالیت‌های اجتماعی مبتنی بر اخلاق اسلامی گولن است.
*رابطه‌ی دین و دولت از دیدگاه گولن
-گولنیست‌ها به دنبال نسخه‌ای سیاسی هستند که بین اسلام و دولت نوعی تلفیق ایجاد نمایند، لذا یکسری اصول دینی توجیه‌گر مدارای سیاسی فکری را با اصول تساهل سیاسی نظام‌های غربی تلفیق کرده و در خدمت توجیه الگوی لیبرالی از دولت قرار می‌دهند. در این الگو، حرکت از«آموزش دینی» شروع شده به «رفتار اجتماعی اخلاق محور» ارتباط می‌یابد. نوعی سوسیالیسم اسلامی بر اساس نگرش عدالت توزیعی صورت می‌گیرد. اما در حوزه سیاسی دخالت دین در امر سیاسی به حدی محدود است که در نظام لائیک ترکیه ایجاد شکاف و چالش نکند، اگرچه گولن از تشکیل یک نظام سیاسی اسلامی حمایت نمی‌کند و مداوم به پیروانش یادآور می‌شود که دین نباید به حوزه خصوصی فرد محدود شود، بلکه باید بخشی از زندگی عمومی باشد. او از جدایی دین و سیاست در جوامع معاصر مسلمان حمایت می‌کند.
-از نظر گولن سلطه دولت بر امور دینی بر اسلام آسیب می‌زند و از این‌رو دین باید از کنترل دولت آزاد شود. گولن جنبش خود را از هرگونه مواجهه و رویارویی با دولت بر حذر می‌دارد. در بینش اسلامی گولن به پیروی از استاد خود نورسی، اصل مهم به جای «انقلاب»، «دعوت» است، یعنی تشکیل جامعه اسلامی طرحی است که به گذشت زمان احتیاج دارد، به‌نظر او، اصل مهم، اسلامی کردن افراد است، نه منقلب کردن جامعه، زیرا وقتی افراد اصلاح شوند جامعه نیز خود به خود متحول می‌شود.
*راﺑﻄﻪ اﺳﻼم و دﻣﻮﻛﺮاسی از دیدگاه گولن
-ﻓﺘﺢﷲ ﮔﻮﻟﻦ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن اﺳﻼم و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و از دﻳﺪ وی اﺳﻼم «ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ» که در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼمی، ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎری در اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎزار آزاد و دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﺰاﺳﻴﻮن و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻜﻮﻻر دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﻧﻈﺮ وی اﺳﻼم و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺎزﮔﺎر هستند. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل، ﮔﻮﻟﻦ در ﺗﺒﻴﻴﻦ راﺑﻄﻪ اﺳﻼم و دﻣﻮﻛﺮاسی ﺷﺮوطی را ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ. از ﻧﻈﺮ وی دﻣﻮﻛﺮاسی ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ولی اﺳﻼم یک دﻳﻦ اﺳﺖ و از ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮی نسبت به دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺴﻴﺎری را در ﺑﺮ میﮔﻴﺮد ﻛﻪ نمیﺗﻮان ﻣﻴﺎن آن و دﻣﻮﻛﺮاسی ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮد.
-اﺳﻼم از دﻳﺪ وی، ﺷﻜﻞ ﺛﺎﺑﺖ و وﻳﮋهای از ﺣﻜﻮﻣﺖ را اراﺋﻪ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و در ﺗﻼش ﺑﺮای ﺷﺎﻟﻮدهﺑﻨﺪی آن ﻫﻢ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ آرﻣﺎنﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک اﺟﺘﻤﺎعی و ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﻼم و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨد. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او، اﺳﻼم اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲای را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ از وﻳﮋگیﻫﺎی درﺧﺸﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎی ﻏﺮبی ﺷﺪه و آن ﺣﻖ ﻣﺮدم ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ آﻧﺎن اﺳﺖ. وی ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن آﻣﻮزهﻫﺎی اﺧﻼﻗﻲ دﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارد اﻣﺎ ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺟﺰو اﺻﻮل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دﻳﻦ ﻧﻤﻲاﻧﮕﺎرد. وی ﻧﻘﻄﻪی ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺎﺳﻲ اﺳﻼم و دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در دﻧﻴﺎی اﻣﺮوز را اﺣﺘﺮام اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ می‌داند.
-دﻳﺪﮔﺎه ﮔﻮﻟﻦ درﺑﺎره اﻧﺘﺨﺎبی ﺑﻮدن ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎسی از ﺳﻮی ﻣﺮدم را میﺗﻮان ﻧﺰدیک ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق داﻧﺴﺖ. ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان «اﻻﺳﻼم و اﺻﻮل اﻟﺤﻜﻢ» ﺑﻴﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آزادﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس «ﻋﻘﻮل ﺑﺸﺮی وﺗﺠﺎرب اﻧﺴﺎنی» ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲای را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻴﺮ و ﺳﻌﺎدت آﻧﺎن را ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ. ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﺘﻔﻜﺮان اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﺧﻮد را در اﻻزﻫﺮ ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع ﺑﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳؤال ﺑﺮد و ﺗﻤﺎﻣﻲ ادﻟﻪ، آﻳﺎت و رواﻳﺎت ﻳﺎ ﺳﻴﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ(ص) را ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار داد و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺟﺪاﻳﻲ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و دﻳﺎﻧﺘﻲ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ.
-اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻔﺎوتی ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق و ﮔﻮﻟﻦ وﺟﻮد دارد و آن اﻳﻨﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﻣﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ و دﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﻜﻤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻇﻬﺎر ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ ﺟﺪی ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان اﺳﻼﻣﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﮔﻮﻟﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻟﺰوم ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻄﻠﻖ دﻳﻦ و ﺣﻜﻮﻣﺖ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﺬﻳﺮش ﺿﻤﻨﻲ ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ آﻧﮕﻠﻮﺳﺎﻛﺴﻮﻧﻲ(ﺷﻜﻞ ﻣﻌﺘﺪل ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ) ﺑﺎ ﻻﺋﻴﺴﻴﺘﻪ ﺗﻨﺪروی ﻛﻤﺎﻟﻴﺴﺘﻲ اﺑﺮاز ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ، اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ ا ﻣﻨﺘﻘﺪان ﮔﻮﻟﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ وی به دﻟﻴﻞ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎره راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﺗﺮﻛﻴﻪ به دلیل وﺟﻮد ﻣﻴﺮاث ﻛﻤﺎﻟﻴﺴﺘﻲ، ﺳﻜﻮﻻرﻳﺴﻢ را ﻣﻮرد ﺗأﻳﻴﺪ ﺿﻤﻨﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ، در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻘﺎد ﻗﻠﺒﻲ ﻧﺪارد.
-وی ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪن ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮای ﻣﺮدم از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺎز و ﻛﺎر ﺑﺮﮔﺰاری اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و روﻧﺪ آن ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل او درﺑﺎره ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﺷﺪن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﻋﺼﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن در ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوزی ﺗﺮدﻳﺪ دارد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎی دﻣﻮﻛﺮاتیک ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮوﻧﺪی اﻓﺮاد اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ، ﺑﺎ رژﻳﻢﻫﺎی ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ، اﻣﺮی اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
-ﮔﻮﻟﻦ دﻣﻮﻛﺮاسی در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز را در ﻧﻤﻮدﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﭼﻮن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎی ﻣﺴﻴﺤﻲ، ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﻛﺮاتﻫﺎ و ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاتﻫﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و در اداﻣﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﭼﺮا ﻧﺒﺎﻳﺪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲای ﺑﺎ ارﺟﺎع ﺑﻪ اﺳﻼم داﺷﺖ؟ ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﻣﺸﺘﺮکی دارﻳﻢ اﮔﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ دﭼﺎر اﻓﺴﺮدگی و اﺿﻄﺮاب ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ. او راه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی از ﺷﻴﻄﺎنﭘﺮﺳﺘﻲ، ﺗﺮور و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر را در آﻣوزش ﺑﺎور ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻣﺬﻫﺐ در ﻣﺪارس می‌داند.
-یکی از دغدغه‌های اصلی اندیشه‌های گولن، ساختن پلی میان جهان اسلام و غرب بر اساس اصول مدارا و تساهل سیاسی و فکری است و در این راستا بر اهمیت ترکیب پیشرفت‌های علمی و فناوری به جامعه مسلمانان معاصر تأکید می‌کند جنبش او دو پیشنهاد مهم برای تأمین صلح و آرامش در جامعه دارد: اول تسامح و تساهل و دوم گفتگو. از دید او اگر بتوانیم همدیگر را با سعه صدر تحمل کنیم، در کشور اعتماد، صلح و آرامش حاکم خواهد شد. همچنین هیچکس نباید دیگری را به سبب پیروی از مذهبی خاص لعن و نفرین کند و یا شخصی را به سبب الحاد (آتئیست بودن) تحقیر و سرزنش کند. او ضمن انتقاد از عملکرد افراطی برخی افراد و جریانات، خواستار تعمیم آزادی فکر و عمل و کسب آزادی فردی و لیبرالیسم به مقدار محدود است.
*مقایسه اندیشه امام خمینی(ره) با اندیشه گولن درباره نسبت اسلام و دموکراسی
-گولن شخصا درباره اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) اعلام نظر کرده است. اعتقاد وی به اسلام به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی و موافقت او با تشکیل حکومتی مذهبی، حکایت از این شباهت دیدگاه دارد. از سوی دیگر، از نظر گولن یک مسلمان بایستی خود حکم قرآن و سنت را درباره زندگی فردی و خانوادگی خود دریابد در مسیری که آن را درک می‌کند و عرصه زندگی را هم نباید با محدودیت‌ها بر خود تنگ کند. بنابراین وی درست موافق با امام و دیگر فقهای شیعه به لزوم پیروی مسلمانان از روحانیت اعتقاد دارد. حتی طرفداران گولن تحلیل تطبیقی شخصیت گولن مبنی بر بازگشت از ایالات متحده و ایفای نقش رهبری سیاسی در ترکیه را همچون بازگشت امام خمینی(ره) از فرانسه برای رهبری انقلاب اسلامی ایران را علمی و مستدل می‌دانند.
-از دید جنبش گولن، انقلاب اسلامی ایران به دلیل شخصیت کاریزماتیک حضرت امام(ره) و با بازگشت ایشان به ایران شکل گرفت و در کنار آن نیز وجود دولت ناکارآمد و مداخلات خارجی سبب گسترش اعتراضات علیه رژیم شاه و هم صدایی چپ‌گرایان، کمونیست‌ها، روحانیون و بازاریان طبقه متوسط گردید. از نظر اینان حضور امام خمینی(ره) به عنوان یک رهبر سیاسی در خلاء سیاسی آن دوره ایران سبب شد تا وی با ارائه چهره‌ی یک رهبر مومن و صادق و منطبق با ارزش‌ها و فرهنگ ایرانی، شاه و نخبگانش را به چالش بکشد و در هم صدایی مذهبی‌ها با سوسیالیست‌ها، ذهنیت انقلابی در میان ایرانیان قوام یابد.
-آنان با اشاره به نقش اندیشه اعتقادی ظهور منجی امام زمان(عج) در تفکر شیعی و غیبت و سپس ظهور آن حضرت، آن را تا حدود زیادی مرتبط با پذیرش حضرت امام(ره) و ورود ایشان به ایران می‌دانند. اینان در تحلیل نقش روحانیت شیعه در تاریخ تشیع به رابطه تنگاتنگ روحانیت با پیروان شیعه تصریح کرده و از ساختار حاکم بر آنان به عنوان یک نقطه قوت برای به دست گرفتن قدرت یاد کرده‌اند که در میان مسلمانان سنی چنین روابط عمیقی میان روحانیون و پیروان آنان وجود ندارد. اینان با اعتراف به وجود عوامل منحصر بفرد در ایران، معتقدند جنبش گولن از طریقی مداراجویانه، محافظه‌کارانه و با تأکید بر اصول سنتی دین اسلام، خواهان حل مسائل اجتماعی و سیاسی ترکیه است.
*ناسیونالیسم ترک و اسلام از نگاه گولن
-عاملی حیاتی در پیشرفت فتح‌الله گولن در ترکیه، سنتز ناسیونالیسم ترکی و اسلامی است که طرفدار آن است. هواداران او در کشورهای دیگر نیز این سنتز را اتخاذ کرده‌اند و اصول ناسیونالیسم را به حسب شرایط محلی بسط داده‌اند. گولن و هوادارانش جهان دولت-ملت‌ها را مانند جهانی‌سازی، فرض می‌گیرند. آنها دیگر باور ندارند که می‌توانند هویت اسلامی خود را با جدایی از جهان بیرون حفظ کند. گولن مطمئن است که دیدگاه‌هایش توان تحقق دارند و از این‌رو خواستار مرزهای باز است تا اعتبار اسلام به آن بازگردانده شود. راهی برای مقابله با جهانی‌سازی نیست، پس باید به آن به مثابه فرصت نگاه کرد. در دیدگاه گولن، الهیات کلید شکل دادن به جهان معاصر نیست؛ این کلید، نهادهای آموزشی سکولار در کنار استفاده هدفمند از رسانه (مدرن) و شرکت و نفوذ در جهان کسب و کارهاست. گولن مسوولیت‌هایی که اسلام بر شانه مومنانش می‌نهد را دارای تعریفی روشن می‌بیند و از این منظر کاملاً درون گرایش محافظه‌کارانه است. اما مسلمانان باید به دنبال دانش بیشتر باشند تا وابستگی مادی و ایدئولوژیک خود به غرب (که گرایش‌های مادی‌گرایانه و تحقق‌گرا دارد) را پایان دهد. این وابستگی به اندازه اسلام سیاسی مورد نقد فتح‌الله گولن است. استقلال ملی و فرهنگی تنها وقتی حفظ می‌شود که مسلمانان بتوانند دنیای معاصر را بر اساس باورهای خود شکل دهند و نه با دست رد زدن به سینه مدرنیته.
*نو عثمانی‌گرایی در اندیشه گولن
-گولن به تبعیت از تفکرات سعید نورسی، زندگی پیامبر اسلام و دوره کلاسیک امپراطوری عثمانی را مدینه فاضله برای مسلمانان امروزی می‌داند. او به منظور به دست آوردن نقش دوباره مورد احترام مسلمانان در جهان مدرن، میراث عثمانی را در ترکیه معاصر به پیروانش گوشزد می‌کند. او از بازگشت خلیفه صحبت و حمایت نمی‌کند، بلکه بر ارزش‌های فرهنگی مهم و کردارهای عثمانی‌ها تمرکز می‌کند از جمله: 1- روح گفتگو 2- این واقعیت که دولت عثمانی آشتی فکری و فرهنگی بین جامعه عثمانی و غرب بود. گولن استفاده از الگوی عثمانی را به عنوان بنیانی برای بازگشت جهان اسلام به مرکز تمدن جهانی و ایجاد رابطه با غرب حمایت می‌کند. او امیدوار است بتواند بین دین و دولتی که در دوران عثمانی وجود داشته، پیوندی برقرار سازد. چنین اندیشه‌ای توانایی او را برای استفاده و بهره‌گیری از اسلام برای بسیج مردم تقویت می‌کند. از منظر گولن، فضیلت‌ها و ارزش‌های ترکیه بسیار زیاد است. میراث عثمانی، سکولاریسم، اقتصاد و دموکراسی به‌طور دقیق و خلاصه میراث عثمانی-اسلامی، هویت گولن را تشکیل داده است. او جنبش خود را در راستای احیای کثرت گرایی فرهنگی امپراطوری عثمانی می‌داند. چرا که نورسی نیز امپراطوری عثمانی را به‌دلیل ماهیت اسلامی آن، هویت بخش اقوام و فرهنگ‌های متنوع و دستیابی به وحدت در عین کثرت می‌دانست.
-فهم دولت‌محورانه اسلام در میان جماعت گولن و خود او، ریشه در فرهنگ ناامن آناتولی و فروپاشی امپراطوری و میراث عثمانی دارد؛ در دوره‌ی جنگ سرد نیز، سیاست‌های اتحاد شوروی و تمایلات کمونیستی، گرایشات دولت‌محورانه را در میان نورسی‌ها و گولنی‌ها در جهت خنثی‌سازی و کنترل کمونیسم تقویت کرد؛ چنانکه خود گولن، بنیاد ترکیه برای مبارزه با کمونیسم را تشکیل داد و نورسی‌ها نیز به همین دلیل، در زمره گروه‌های طرفدار ناتو و آمریکا در ترکیه بودند.
*این جنبش درصدد پیوستن به جهان مدرن از طریق آشتی دادن ارزش‌های مدرن و سنتی است
- اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺘﺢاﷲ ﮔﻮﻟﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎعی نمیﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ آﻣﻮزش ﺳﻨﺖ ﺗﺮکی و اﻣﻮر ﻣﺬهبی در پی ﺣﻔﻆ ﻫﻮﻳﺖ اﺳﻼمی ﻣﺮدم ﺗﺮک ﺗﺒﺎر در داﺧﻞ و ﺧﺎرج از ﺗﺮﻛﻴﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ اراﺋﻪ یک ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎراﻧﻪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎری ﻛﻼسیک ﺑﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﻳﺪه و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت ﺗﺪریجی ﺑﺪون دﮔﺮﮔﻮنی در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی سنتی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺮاهی میﻛﻨﺪ. از ﻧﻈﺮ وی اﺳﻼم و ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮده و از ﻃﺮﻳﻖ آﻣﻮزش میﺗﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ سنتی ﺗﺮﻛﻴﻪ را ﺑﺎ ﺗﻤﺪن ﻧﻮﻳﻦ هم‌ساز و ﻫﻤﺮاه ﻛﺮد.
-ﺑﺮداﺷﺖ ﺻﻮﻓﻴﺎﻧﻪ وی از اﺳﻼم ﻛﻪ بیﺳﺎﺑﻘﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ سنتی ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ یک ﺟﻨﺒﺶ ﮔﺴﺘﺮده اﺟﺘﻤﺎعی ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﺗﺮوﻳﺞ رﻓﺘﺎر ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺮای دﺳﺘﻴﺎبی ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ آرﻣﺎنی ﺧﻮد ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺶ را در ﻫﺎﻟﻪای از اﺑﻬﺎم ﻓﺮو ﺑﺮده اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ، ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ وی ﺑﺮ ﻟﺰوم دﻧﺒﺎﻟﻪروی از ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداری و اﻗﺘﺼﺎد آزاد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮی و ﺣﻤﺎﻳﺖ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﻋﺪاﻟﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺟﻨﺒﺶ وی ﺑﺮ روﻧﻖ و اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻧﺪﻳﺸﻜﺪهﻫﺎی آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و اروﭘﺎﻳﻲ از ﮔﻮﻟﻦ اﻓﺰوده اﺳﺖ. بنابراین جنبش گولن به دلیل منابع مالی، شبکه وسیع آموزشی و رسانه‌هایش در ترکیه و جهان بسیار مهم است، بحث درباره اهمیت جنبش گولن مستلزم بررسی ساختار سازمانی خود جنبش و نیز جایگاه جنبش در نظم سیاسی و اقتصادی ترکیه و نفوذ آن در خارج است.
- جنبش گولن جایگاه ویژه‌ای در ترکیه به دست آورده است، هدف و موضع این جنبش ترویج گفتمان اسلامی بردبارانه و پرهیز از ورود به هر موضوع جنجال برانگیز یا حتی بحث‌های عمومی است. این جنبش درصدد پیوستن به جهان مدرن از طریق آشتی دادن ارزش‌های مدرن و سنتی است. توانایی این جنبش در آشتی دادن ارزش‌های اسلامی-سنتی با زندگی مدرن و علوم روز، مخاطبان گسترده‌ای را جذب نموده است. این گروه حتی اندیشه‌ها و افراد متفاوت شامل فقیر و غنی، تحصیل کرده و بی‌سواد، ترک و کرد و همچنین مسلمان و غیر مسلمان را گرد هم آورده است و از اواسط دهه 1990 میلادی با اتکا به چنین ظرفیت‌هایی توانسته است به پدیده‌ای فراملی تبدیل شود. طرفداران آن معتقدند که جنبش گولن می‌تواند الگویی برای آینده‌ی فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی جنبش‌های اسلامی باشد. فتح‌اﷲ گولن و جنبش فراگیر او به‌شدت تحت تأثیر اندیشه‌ها و تفکرات سیاسی-اسلامی سعید نورسی بوده و به عبارتی چارچوب فکری را بر اساس آموزه‌های او شکل داده‌اند.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
