به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، مسأله کارآمدی نظامهای سیاسی از مسائل بسیار مهم در علم سیاست است. رابطه کارآمدی و مشروعیت نظام سیاسی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در ابتدا از نوع عموم و خصوص من وجه و در گستره زمان به تساوی ختم میشود. کار آمدی از عناصر مهم مرتبط با مشروعیت قلمداد شده و همواره چالش مهم نظامهای سیاسی به حساب میآید. مهمترین ملاک داوری مردم در کارآمدی یا ناکارآمدی نظام، عملکرد آن نظام است، هر چند آن حکومت برخاسته از مبانی دینی و مذهبی باشد. کارآمدی دارای چه شاخصههایی است و از طرفی چه راهکارهایی برای افزایش کارآمدی نظام فعلی جمهوری اسلامی قابل پیشبینی و پیشنهاد است. کارآمدی در اقتدار و ثبات سیاسی حکومتها نقش ویژهای دارد. مسعود جعفرینژاد کارشناس سیاسی در مقالهای با عنوان «نسبت کارآمدی نظام سیاسی و مشروعیت حکومت در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» به این مهم پرداخته است که پیشتر در ششمین کنفرانس الگوی ایرانی اسلامی منتشر شده است، در ادامه گزیدهای از آن میآید:
*نسبت کارآمدی نظام سیاسی و مشروعیت حکومت در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
-کارآمدی یکی از مفاهیم مهم و بنیادین در علوم سیاسی است. نظام سیاسی در صورتی به کارآمدی خواهد رسید که هرگونه تبعیضِ مبتنی بر قوم، گروه، رنگ، نژاد، قدرت، ثروت و نسب را از بین ببرد و مشکلات گوناگون ناشی از این امور را مرتفع سازد. کارآمدی یکی از مفاهیم مهم و بنیادین در علوم سیاسی است که توفیق در آن موجب رشد نظام اجتماعی است. از آنجا که هر نظام سیاسی به دنبال بیشینهکردن کارآمدی خویش است، بدیهی است که نظام جمهوری اسلامی ایران نیز به دنبال دستیابی به این هدف اساسی است تا دوام خویش را با تحصیل رضایت افزونتر شهروندان در عرصه عمل، بیش از پیش تضمین کند.
-مهمترین ملاک داوری مردم در کارآمدی یا ناکارآمدی نظام، عملکرد آن نظام است، هر چند آن حکومت برخاسته از مبانی دینی و مذهبی باشد. قضاوت مردم بیش از آنکه براساس مبانی نظری باشد، براساس عملکرد آنهاست و هر نظامی عملکرد درستتری داشته باشد، کارآمدتر به نظر میرسد. در علم مدیریت بین کارآمدی و کارآیی تفاوت قائل شده و گفتهاند: کارآمدی شایستگی و کاردانی در تأمین اهداف و کارآیی، شایستگی در مصرف منابع و بهرهبرداری بهینه از آن است.«لیپست»، کارآمدی را اینگونه تعریف میکند: تحقق عینی یا توان نظام در تحقق کارکردهای اساسی یک حکومت، بهگونهایکه بیشتر مردم و گروههای قدرتمندِ درون نظام آنرا مشاهده کنند. بنابراین کارآمدی با مفاهیمی همچون کارآیی، پاسخگویی و مشروعیت ارتباط نزدیکی دارد. در حقیقت کارآمدی را میتوان بیانگر قابلیت و توانایی یک نظام اجتماعی در رسیدن به اهداف تعیینشده و حل مشکلات جامعه دانست؛ آن هم با وجود امکانات و موانعی که در هر جامعه با توجه به اهداف آن متفاوت است. کار آمدی از عناصر مهم مرتبط با مشروعیت قلمداد شده و همواره چالش مهم نظام های سیاسی به حساب میآید. این عنصر با مشروعیت در نظام های مختلف فلسفه، سیاست روابط متفاوتی دارد به گونه ای که در نظامهایی که مشروعیت آنها مبتنی بر رأی مردم است تضعیف کارآمدی در میزان مشروعیت تأثیر گذار است.
*کارآمدی نظام سیاسی
-مقصود از نظام کارآمد نظامی است که با تکیه بر بینشها و ارزشهای اسلامی، توانمندی مدیریت و ساماندهی استعدادهای بالقوه آدمیان در عرصههای گوناگون و فعلیت بخشیدن به آنها را داشته باشد. کارآمدی یعنی: توان و قدرت حل مشکل معیشت و امنیت جامعه؛ یعنی هدایت و جهت دادن جامعه به سوی کمال علمی و عملی. نظام کارآمد، نظامی است که در عرصه های علمی، پژوهشی، صنعتی و تجاری، روابط ملی وفرا ملی و نوع تعامل مردم کشور خویش و دولت های جهانی و ملل دنیا، موفق و تاثیرگذار باشد و بر خط عزت، مصلحت و حکمت حرکت نماید. نظام کارآمد اسلامی، نظامی است که بر اساس شریعت اسلام و آموزه های وحیانی و با تکیه بر آراء و مشارکت سیاسی جامعه و مقبولیت و محبوبیت مردمی عمل نماید و قطعا اخلاق و معنویت اسلامی با کارآمدی آن ربط وثیق دارد.
*تأثیر کارآمدی بر مشروعیت
1. مشروعیت مردمی: مراد از مشروعیت مردمی این است که مبنای مشروعیت را اموری چون قرارداد اجتماعی، خواست و رضایت و پذیرش مردم بدانیم. در این صورت میتوان گفت که مقدار کارآمدی میتواند بر مشروعیت تأثیرگذار باشد
2. مشروعیت الهی: مراد از مشروعیت الهی این است که ملاک مشروعیت را مستقل از نظر مردم و اموری چون قرارداد اجتماعی، خواست و رضایت و پذیرش مردم، و وابسته به اذن و خواست الهی بدانیم. در این صورت کارآمدی یا ناکارآمدی هیچ تأثیری بر مشروعیت نمیگذارد.
*ابزارهای کارآمدی نظام در منشور حکومتی امام علی(ع)
اطلاعیابی و اطلاعرسانی، اطلاعرسانی آیینهای است که مدیر عملکرد خویش را در آن میبیند و وسیلهای است که با آن با مردم رابطه بر قرار می کند و با بازخوردی که از جامعه میگیرد خود و درجه توفیق خویش را در آن میآزماید. این مساله در خطبه 34 نهجالبلاغه آمده است.
-«انظر» یکی دیگر از ابزارهای کارآمدی است. از نظر لغوی به معنای بنگر و با چشم در آن دقت کن. در امری نظر کردن یعنی تدبر و در آن فکر کردن به قصد اندازه گیری و مقایسه کردن تاکید بر«انظر» نشان از عنایت و دقت حاکم به فهم مسائل است. به ویژه مسائل کلیدی اطلاع از آنها موجب مزید قوت تصمیم گیری میشود.
- «تفقد» از دیگر ابزارهای کارآمدی است در لغت به معنای جستجوی آنچه نیست و یا خبرگیری از کمبودهاست.کلمه تفقد که فعل امر مفرد است به معنای دستور بر اجرای آن توسط شخص والی و حاکم است در 5 موضع به کار رفته است.
1. سپاهیان و فرماندهان لشکر
2. کارگزاران
3.امور اقتصادی و دارایی کشور
4. بازرگانان و صاحبان صنایع
5 بینوایان و مستمندان
*مفهوم الگوی پیشرفت
پیشرفت برای همه کشورها و همه جوامع عالم، الگوی واحدی ندارد. پیشرفت یک معنای مطلق ندارد، شرایط گوناگون – شراط تاریخی، شرایط جغرافیایی، شرایط جغرافیایی سیاسی، شرایط طبیعی، شرایط انسانی و شرایط زمانی و مکانی – در ایجاد مدلهای پیشرفت اثر میگذارد. ممکن است یک مدل پیشرفت برای فلان کشور مدل مطلوبی باشد، اما عیناً همان مدل برای کشور دیگری نامطلوب باشد. بنابراین مدل واحدی برای پیشرفت وجود ندارد که ما آن را پیدا کنیم، سراغ آن برویم و همه اجزای آن را در خودمان ایجاد و در کشورمان پیاده کنیم؛ چنین چیزی نیست. پیشرفت در کشور ما – با شرایط تاریخی ما، با شرایط جغرافیایی ما، با اوضاع سرزمینی ما، با وضع ملت ما، با آداب ما، با فرهنگ ما و با میراث ما- الگوی ویژه خود را دارد. ما باید دنبال مدل بومی خودمان بگردیم.. الگو هم نقشه جامع است وقتی میگوییم الگوی ایرانی – اسلامی یعنی یک نقشه جامع.
*محتوای اسلامی الگوی پیشرفت
-در باب محتوای اسلامی اولین مسألهای که باید در نظر گرفته شود مسأله مبدأ است. مسأله توحید است؛ «انّالله و انّاالیه راجعون». مهمترین مشکل دنیایی که امروز رنگینترینش در غرب متجلی است و به آن داریم اشاره میکنیم جدایی از خدا و اعتقاد به خدا و فقدان التزام به اعتقاد به خداست. البته شاید اعتقاد ظاهری و صوری وجود دارد، لیکن به اعتقاد به خدا التزام نیست. اگر مسأله مبدأ حل شد بسیاری از مسائل حل خواهند شد «یسبّح له ما فی السّماوات و ما فی الارض» و «ولله جدود السّماوات و الارض و کان الله علیما حکیما» وقتی انسان به توحید معتقد شد در آن معنایی را می بیند که نیرویی عظیم و تمام نشدنی در اختیار او می گذارد. «هو الله الّذی لا اله الّا هوالملک القدّوس السّلام المؤمن المهیمن العزیز الجبّار المتکبّر سبحان الله عمّا یشرکون». وقتی انسان این گونه توحیدی را معتقد بود و توانست این اعتقاد را در لایههای درونی حیات و هم در بسترهای فردی و اجتماعی بدنه زندگی خود بسط دهد، این مشکل اساسی او حل خواهد شد.
*الزامات اسلامی و ایرانی الگوی پیشرفت اسلامی – ایرانی
-در منطق اسلام پیشرفت مادی و آن چه در دیدگاه غربی توسعه مینامند مطلوب است؛ اما تنها به عنوان ابزاری برای دستیابی به هدف اصلی که همان رشد و تعالی بشری و ایده آل نامحدود الهی است، ایرانی بودن را نیز باید در این سند مدنظر قرار داد. اسلام خود کامل است؛ ولی چون در مقطع معینی این سند اجرا می شود باید ویژگیهای زمانی، مکانی و ظرف تحقق آن به دقت لحاظ شود. اگر اسلامی بودن جامعیت نقشه است؛ ایرانی بودن واقعیت آن را تأمین میکند.
-تأمین عدالت و تحکیم مبانی خانواده از جمله رئوس اصلی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت است؛ زیرا پیشرفت مبتنی بر معنویت و توجه به ابعاد فرهنگی در نگاه راهبردی اسلام از اولویت برخوردار است. آنچه از دید توسعه اسلامی بدان تأکید میشود همسویی پیشرفت و عدالت است. پیشرفت اسلامی باید به طور همزمان سه ویژگی عقلانیت، معنویت و عدالت را دارا باشد. این در حالی است که الگوهای توسعه غربی تنها مبتنی بر عقلایت هستند.
*تبیین چالش ها و راهکارهای بعد عقلانیت
-یکی از تعاریف توسعه گسترش امکان تحقق خلاقیتهاست، جامعهای که امکان تحقق خلاقیت انسانها را داشته باشد جامعهای توسعه یافته است و توان حل مسائل خودش را دارد. باید فضای جامعه را برای توسعه فرایندهای فنی، سرعت، هضم اطلاعات و تفکیک اطلاعات و فناوری های ضروری از غیرضروری باز کرد. باید امکان شعورورزی را به افراد جامعه داد.
*تبیین چالشها و راهکارهای بعد عدالت
-توسعه مطلوب توسعهای است که منجر به پایداری جامعه شود و مؤلفه عدالت محوریترین عامل در این راستاست. عدالت مایه قوام و پایداری جامعه و از عوامل مهم رشد و توسعه است. اگر توسعه منجر به شکاف عمیق اقتصادی و فرهنگی و سیاسی شود، برای جامعه خطرساز است و پایداری آن را متزلزل می کند. لذا باید به دنبال الگویی بود که نتیجه آن اجرای عدالت و در نتیجه پایداری و قوام جامعه باشد. همه آحاد کشور صرف نظر از این که در چه مکانی زندگی می کنند از نظر حقوق انسانی و اجتماعی با یکدیگر برابرند و حق برخورداری از فرصت های مساوی را دارند.
*تبیین چالشها و راهکارهای بعد معنویت
-در مکاتب غربی روی بعد معنوی و ملکوتی انسان سرمایه گذاری نمیشود و امور معنوی در حاشیه قرار میگیرند. اما در الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، ما به دنبال جمع این دو؛ یعنی معیشت و معنویت هستیم. در جهانبینی اسلامی هر عمل دنیوی در ثواب و عقاب اخروی مؤثر است و با توجه به اینکه دین تضمین کننده سعادت اخروی انسانهاست و در آبادانی دنیا نیز مؤثر است باید انسان را در دنیا به حال خود وانگذارد.
*بایستهها و مؤلفههای الگوی پیشرفت
1. فرهنگ و مدیریت فرهنگی
2. هویت، شناخت، بازسازی و تقویت آن
3. استقلال و استقلال طلبی
4. تولید علم
5. عدالت
*نابودی هر دولتی به استحکام پایههای مشروعیت آن بر میگردد
-نظام اسلامی ما امروز با چالشهای مختلفی در صحنه داخلی و جهانی از لحاظ نظری و عملی مواجه است. در زمینه مسایل فرهنگی، اقتصادی، حقوقی و سایر مسایل اجتماعی. مهمترین چالش، مسأله مشروعیت است. با توجه به جامعه جوان طبق آمار سنین بین 15 تا 30 سال تقریباً بیش از نیمی از جمعیت رأی دهنده کشور را تشکیل میدهند. سن رأیدهندگان در کشور بسیار پایین است. یعنی سن 15 یا 16 گروه سنی که میتوانند نسبت به سرنوشت کشور تصمیمگیرندگان اصلی باشند. رأی آنها در همه زمینهها مهم است. مشروعیت، پایه و رکن اصلی یک نظام است و بدون این رکن ادامه حیات یک دولت جز از طریق خشونت و سرکوب امکان پذیر نخواهد بود.
-قوام و دوام هر نظامی، زوال و نابودی هر دولتی به استحکام پایههای مشروعیت آن بر میگردد. مشروعیت حکومت مستلزم رضایت شهروندان و مشارکت افکار عمومی است. رابطه تنگاتنگی بین اطاعت مردم و دوام نظامهای سیاسی از یک طرف و تأمین منافع اقتصادی مردم از طرف دیگر وجود دارد. تضمین امنیت، حفظ ارزش، رشد اقتصادی، اشتغال کامل، گسترش رفاه، دفاع در برابر دشمنان داخلی و خارجی و... همگی از کارآیی و کارآمدی نظام و موجب مشروعیت ثانویه نظام خواهد بود.
-نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که در ایران بر خلاف کشورهای نوسرمایهداری با ناکارآمدی نظام اقتصادی (تورم بالا) مواجه هستیم که در ضمن موجب تهدید مشروعیت آن در برآوردن نیاز اساسی اشتغال شهروندان شده است. نتیجه دیگر اینکه علت اساسی تناقض بین کارآمدی و مشروعیت در ایران تمرکز اقتصاد در دست دولت است پذیرش اجتماعی دولت توسط اتباع جنبه انضمامی مشروعیت است که رابطه تنگاتنگی با عنصر کارآمدی دولت دارد. پشتوانه اصلی هر دولت پذیرش اجتماعی و در نتیجه حمایت تودهها از آن است یکی از اساسیترین مسائل دولت جمهوری اسلامی نیز حفظ و حراست از پشتوانه مردمی یا همان پذیرش اجتماعی دولت است.
*پیشنهادها
1-ارائه شاخصها از متون اسلامی و زمینهسازی اجرا و پیادهسازی شاخصها مورد توجه قرار گیرد.
2- استفاده از دستاوردهای دیگران محدویتی برای کسب علم به تعبیر پیامبر اسلام(ص) وجود ندارد آن علم صحیح و درست اکر در دورترین نقطه از جهان باشد.
3-بالا بردن سطح تحقیق و پژوهش به خصوص در دانشگاهها و حوزههای علمیه.
4-شناسایی شاخصهای بومی(اسلامی – ایرانی) در حوزههای مختلف.
5-برگزاری پژوهشهای علمی- بینالمللی با شرکت و دعوت از عالمان اندیشمندان نظریهپردازان مشهور دنیا(داخلی- خارجی)، اسلامی و غیر اسلامی.
6- استعدادیابی و پرورش و آموزش نیروهای خلاق عاری از دیدگاههای سیاسی وفادار به میهن ولو اینکه مخالف باشد.
7-ایجاد بسترهای آزاد اندیشی و برخورد آزادانه و آگاهانه با مفاهیم مورد بحث، تعریف و باز تعریف مفاهیم.
انتهای پیام/