چکیده
از آموزههای دینی در حوزه معادشناسی نامه عمل است که بر اساس آیات و روایات در بردارنده همه اعمال نیتها و باورهای انسان است و در قیامت بسته به نوع آنها از سمت راست یا چپ به او داده میشود. با توجه به اینکه این نامه نمیتواند از سنخ کتاب و دفتر دنیوی باشد، دانشمندان مسلمان با این پرسش روبرو شده اند که حقیقت نامه عمل چیست. یکی از پاسخهای مهم به این پرسش، تبیین فلسفی حکیم الهی صدرالمتالهین شیرازی است که حقیقت نامه عمل را روح و قلب انسان میداند. این مقاله، ضمن اشاره به نظریات متعدد در باب نامه عمل، به گزارشی تبیین فلسفی ملاصدرا و بیان مبانی و نیز ثمرات تبیین او می پردازد و سپس نشان میدهد که این تبیین از اتقان کافی برخوردار نیست زیرا نه تنها از حیث سازگاری درونی با نظام فلسفه صدرائی از ابهاماتی برخوردار است، از جهت همخوانی با آموزه های دینی نیز با تاملاتی روبروست.
تازه های تحقیق
نتیجهگیری
ملاصدرا بر اساس برخی مبانی فلسفی خود نظیر اتحاد عالم و معلوم، حرکت جوهری، وحدت حقیقت ملک و شیطان با ملکه و تبیین تفاوت ماهوی دنیا و آخرت، حقیقت نامۀ عمل را قلب و روح انسان دانسته است. این نظریه ثمراتی ارزشمند نظیر تبیین مسئله خلود در جهنم و نیز تبیین عدل جزایی خداوند دارد اما با توجه به تحلیلی که ارائه شد نمیتوان آن را تبیین موفقی در مسئله نامۀ عمل به شمار آورد؛ زیرا اولاً در عرضه به نظام فلسفی خود ملاصدرا با پرسشها و ابهامات متعددی روبهرو است. ثانیاً به نظر میرسد توفیق چندانی در ایجاد هماهنگی با آموزههای دینی در زمینه نامۀ عمل نداشته و از اینرو، نیازمند تکمیل و اصلاح است.
کلیدواژه ها: نامه عمل؛ معاد؛ ملاصدرا؛ تجسم اعمال؛ حکمت متعالیه
نویسنده:
علیرضا اسعدی: استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فصلنامه پژوهش های فلسفی – کلامی - دوره 19، شماره 74، زمستان 1396.