چکیده
مسألۀ تناسخ از دیرباز مورد توجه حکما و فلاسفه بوده است. ملاصدرا، ضمن ارائۀ تعریفی عام از تناسخ، آن را ابطال نموده است و، با دقت نظر ویژۀ خود، بحث در مصادیق تناسخ محال را به عوالم دیگر نیز سرایت داده است. به عقیدۀ ملاصدرا، اغلب کسانی که سعی در تبیین معاد جسمانی داشتهاند به نوعی از تناسخ سربرآوردهاند. اما تعریف نفس صدرایی و مبانی علمالنفسی صدرالمتألهین دربارۀ ارتباط نفس و بدن، عملاً، راه را بر امکان تناسخ میبندد. ضرورت پرداختن به بحث تناسخ وقتی پررنگتر میشود که به اصول مسلّمی چون رجعت و زنده شدن اموات در این دنیا توجه شود و، در نگاه اول، این امور در دایرۀ تناسخ جای میگیرد. تحقیق حاضر میکوشد تا با شیوۀ تحلیلی و عقلی، ضمن بررسی تناسخ محال از دیدگاه ملاصدرا، به بازخوانی تعریف نفس صدرایی بهعنوان مبنای مباحث علمالنفسی ملاصدرا بپردازد. بحث تناسخ در حکمت متعالیه نشان میدهد: تناسخ مصطلح صدرایی از تناسخ مصطلح مشهور (تناسخ مطلق) اعم مطلق است و ملاصدرا، با ابطال هرگونه تناسخ غیرملکوتی، در بحث تناسخ، چیزی بیشتر از استحالۀ تناسخ مشهور را نتیجه میگیرد، در حالی که استحالۀ عقلیِ تناسخ ملکی نتیجۀ قهری مبانی فلسفی صدرایی و لازمۀ تعریف نفس صدرایی و تبیین خاص ملاصدرا از رابطۀ نفس و بدن است، زیرا ذات و حقیقت نفس چیزی جز تعلق به بدن نیست و، لذا، بهسادگی نمیتواند متعلقِ آن تغییر یابد و جابجا شود
کلیدواژهها: تناسخ؛ معاد جسمانی؛ نفس؛ صدرالمتألهین؛ سهروردی
نویسندگان:
محمدتقی یوسفی: استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع)
معصومه سادات سالک: دانشجوی دکتری فلسفۀ اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
فصلنامه آیین حکمت - دوره 9، پیاپی 33، زمستان 1396.