به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، استان زنجان یکی از استان‌های مهم در بحث وجود آثار تاریخی در کشور است، در این استان تاکنون هشت اثر بین‌المللی و ۱۹ اثر با کارکرد ملی و ۳۹ اثر با کارکرد منطقه‌ای و ۶۰ اثر با کارکرد محلی شناسایی شده است.
در بین شهرستان‌های استان، شهرستان زنجان بالاترین میزان جاذبه‌های گردشگری را دارد و شهرستان‌های سلطانیه، خدابنده، ابهر، طارم، ماهنشان و ایجرود در رتبه‌های بعدی این طبقه‌بندی قرار دارد.
از نظر گردشگری استان زنجان به پنج منطقه اصلی تقسیم‌بندی می‌شود و شهرستان زنجان مبدا اصلی گردشگری است و دو محور اصلی زنجان- خدابنده- گرماب و زنجان –آذربایجان دارد.
اما در این میان یکی از آثاری که در مورد بی‌مهری قرار گرفته است، «کاروانسرای شهر نیک‌پی» است که در طول عمر خود شاید بیشترین آسیب را دیده است و اکنون به عنوان یک اثر نیمه خراب در این شهر منتظر توجه مسؤولان است.
این بنا به گفته اهالی که به دلیل اختلافاتی که بین اوقاف و میراث فرهنگی وجود دارد به حال خود رها شده تا شاید روزی مانند حمام تاریخی این شهر زیر تلی از خاک مدفون شده به تاریخ سپرده شود.
به نظر می‌رسد هنوز در کشورمان کسی به اهمیت آثار تاریخی آن طور که باید و شاید پی نبرده است و شاید منتظریم که کسی از آن طرف کوه‌ها و از آن سوی مرزها بیاید و اهمیت آثار تاریخی را بر ما گوشزد کند.
اما در این گزارش به قلم ناصر اشرفی تلاش داریم یکی از آثار مهم شهر نیک‌پی و استان زنجان را برای مخاطبان معرفی کنیم، اثری که در سالیان اخیر زخم‌های بسیاری را بر تن رنجور خود دیده است.
برخلاف همه نوشته‌ها و گزارش‌هایی که در مورد کاروانسرای شاه عباسی نیک‌پی در فضای مجازی و یا صدا و سیما خوانده، شنیده و یا دیده‌اید در این گزارش سعی شده است از زاویه دیگری به آن نگریسته شود و در این راه از گفته‌های حاج حبیب علیمردانی از بزرگان شهر نیک‌پی و تعدادی از اهالی شهر نیک‌پی استفاده شده است.
کاروانسرای شاه عباسی نیک‌پی با قدمت 550 ساله یکی از 999 کاروانسرایی است که به دستور شاه عباس اول در دوران حکومت صفویان در شهر آباد و خوش آب و هوای نیک‌پی در حدود 33 کیلومتری زنجان بنا شده است.
این کاروانسرا که قدیمی‌ترین کاروانسرای استان زنجان محسوب می‌شود، از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی؛ دارای صحن و میان سرای هشت ضلعی غیر منتظم بوده و گرداگرد آن را حجره‌های 14 گانه در برگرفته است.
برای دستیابی به اصطبل، انبارها و سایر فضاهای خدماتی، در گوشه هر ضلع از صحن و میان سراها، فضاهای ارتباطی وجود داشته است.
این کاروانسرا دارای دو ورودی و خروجی بوده است، در ورودی آن رو به مشرق و به طرف قبرستان قدیمی شهر باز می‌شده است، درب ورودی بنا به گفته حاج حبیب علیمردانی بسیار بزرگ بوده و در دو سوی در ورودی حجره‌های نگهبانی به گونه قرینه جای گرفته بودند.
بالای درب ورودی و حجره‌های نگهبانی و حجره‌های 14 گانه طاق و قوس‌های ضرب‌دری به صورت قرینه سازی و بسیار زیبا و بر اساس الگوی معماری سنتی آن زمان ساخته شده است.
درب خروجی کاروانسرا همانند در ورودی بسیار بزرگ و دارای ابهت خاصی بوده و این در رو به مغرب و به طرف خط آهن فعلی باز می‌شده است.
بر اساس شواهد و گفته‌ها صحن این کاروانسرا به قدری وسیع بوده است که گاهی تا یک هزار نفر بیشتر در آن جای می‌گرفته است که این امر نشان از عظمت و بزرگی آن در شهر نیک‌پی دارد.
آنچه این کاروانسرا را از سایر کاروانسراها متمایز می‌سازد وجود مسجد و حمام تاریخی آن است؛ چرا که این امر در سایر کاروانسراها به ندرت یافت می‌شود. از شواهد امر چنین بر می‌آید که کاروانیان با رسیدن به کاروانسرا و با راه‌اندازی کالاها و اجناس، برای رفع خستگی و زدودن غبار سفر از حمام گرم و بسیار زیبای این کاروانسرا نهایت بهره را می‌برده‌اند و سپس برای ادای فرایض دینی به مسجد کاروانسرا رفته و فرایض را به جا می‌آورده‌اند.
وجود قرآن‌های دست‌نویس قدیمی و مجلل به حاشیه‌های آب طلا از دیگر ویژگی‌های این کاروانسرا بوده است که به علت کثرت قرآن‌ها و بی‌توجهی به آنها در سال‌های بعد از حکومت رضا شاه که به تصمیم ریش سفیدان شهر آنها را در رودخانه زنجان‌رود ریخته و به این گونه یکی دیگر از آثار قدیمی و دست نویس این شهر از بین می‌رود.
آنچه از سخنان اهالی به ویژه حاج حبیب علیمردانی بر می‌آید، اوضاع و احوال کاروانسرا تا سال 1315 (ه.ش) مساعد بوده است و کاروانسرا در بهترین شرایط خود بوده و پذیرای خیل مسافران، تجار و کالاها و خدم و حشم آنها بوده است.
ولی از آن سال به بعد دوران افول و ویرانی آن کم کم آغاز می‌شود که ما در اینجا از سه جنبه نحوه تخریب کاروانسرا؛ مسجد و حمام تاریخی آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بر اساس دلایل واضح و روشن نخستین غارت و تخریب کاروانسرای نیک‌پی توسط عمال رضا شاه در سال‌های 1315 تا 1320 انجام گرفته و تعدادی از سنگ‌های با ارزش و تاریخی آن حاوی مصائب، آیات قرآن و اسامی ائمه به دستور مستقیم رضا شاه از کاروانسرا، مسجد و حمام آن کنده و به جای نامعلومی (احتمالا تهران) منتقل شده‌اند و در کنار آن عمال رضا خان سایر اشیا گران قیمت را نیز به یغما برده‌اند.
تخریب و افول کاروانسرا و ضمائم آن در سه عامل قابل بررسی است ایجاد پادگان ارتش شوروی در شهر نیک‌پی به هنگام جنگ جهانی دوم و حضور افراد زیاد نظامی و غیرنظامی در شهر و تخریب این آثار؛
ساختن راه آهن زنجان به تبریز در بین سال‌های 1315 تا 1320 که شهر نیک‌پی نیز در مسیر آن قرار دارد به هنگام ساخت راه آهن زنجان به تبریز و حضور افراد بیگانه و استقرار آنها در شهر نیک‌پی نیز باعث به وجود آمدن خساراتی در بدنه کاروانسرا شده است و رسیدن سوت قطار به نیک‌پی همراه با بارهای فراوان نیز به نوبه خود از ارزش و اهمیت کاروانسرا کم کرده و باعث بی‌توجهی به آن شده است.
ورود اتفاقات نوین ارتباطی(جاده، ماشین و ..) که ره آورد تمدن غرب بوده و سپس پیدایش وسایل ارتباطی جدید که سفر را راحت‌تر و سریع‌تر کرده و موجب از رونق افتادن کاروانسرای نیک‌پی و ویرانی تدریجی آن شده است .
با کمال تاسف بیشترین ضربه را به این اماکن وارد کرده است مربوط به سال‌های 1325 تا 1365 پس از سقوط رضا شاه و پایان جنگ جهانی دوم بی‌توجهی به کاروانسرای شاه عباسی نیک‌پی از طرف دولت مرکزی آغاز شده و این ابنیه با ارزش به دست حاکمان محل و ارباب و کدخدا به صورتی آجرهای کاروانسرا و مسجد را کنده و برای ساخت خانه‌های شخصی و اصطبل و سایر موارد استفاده می‌کنند و دستور انتقال آجرهای این بنا را به روستای مجاور صادر می‌کنند.
تعدادی از اهالی نیز با تخریب کاروانسرا در محل تخریب برای خود خانه بنا می‌کنند و ما بقی کاروانسرا تبدیل به کاه‌دانی، انبار یونجه و محل نگهداری گاو و گوسفند و بز می‌کنند و در مورد مسجد کاروانسرای شاه عباسی نیز اهالی شهر چون مسجد تاریخی شاه عباسی را برای مراسم عزاداری کوچک می‌بینند قسمتی از این مسجد را تخریب کرده‌اند و با استفاده از آجرهای کاروانسرا، مساحت مسجد را وسیع‌تر می‌کنند.
متاسفانه در این گیر و دار قسمتی از اشیای گران قیمت و آثار باستانی نیز توسط برخی افراد سودجو غارت می‌شود.
در سال1366 تا 1370 مسجد نیز که نشانی از قدمت باستانی داشته به کلی تخریب و تمامی آثار آن از بین رفته و به جای آن مسجد نوساز فعلی ساخته شده است.
و اما حمام کاروانسرای نیک‌پی که به واقع یک شاهکار مهندسی به تمام معنا بوده که از زمان شاه عباسی صفوی بنا شده است.
حمامی که تمامی موارد مهندسی، بهداشتی در آن رعایت شده است، وجود آتشکده مجزا برای گرم کردن مخزن آن (خزینه)، حوض آب سرد، رختکن، وجود چهار گنبد در سقف برای روشنایی و گرم شدن داخل حمام، وجود کانال‌های زیر زمینی 3 کیلومتری برای انتقال آب مصرف شده به خارج از شهر و ... این چنین بنایی در سال 1365 به دست تعدادی از اهالی نا آگاه در زمین مدفون گشته و در دل خود اثر مهندسی و معماری شهر نیک‌پی را پنهان کرده است.
انتهای پیام/ 73002/ق/گ
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
