به گزارش خبرنگار پارلمانی خبرگزاری فارس، عبدالنبی ملاح‌زاده حقوقدان یادداشتی با عنوان «استقلال در عملکرد شورای نگهبان» را در اختیار فارس قرار داد که متن آن به شرح ذیل است:
شورای نگهبان نهادی مقتدر و تأثیرگذار در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور است و این وظیفه را با نظارت بر قانون گذاری و انتخابات کشور اجرا می‌کند. در واقع می توان گفت حراست از قانون اساسی بخشی از نقش آفرینی شورای نگهبان در تصمیم گیری های کشور است. اما در این تصمیم گیری ها این شورا چقدر استقلال عمل دارد؟ شاید به نظر برسد استقلال شورای نگهبان هنگام حضور در انتخابات و بررسی قوانین تصویب شده در مجلس ممکن است با حضور دولت یا مجلس خدشه دار شود اما آنچه اعضای شورا در این سال ها بر آن تاکید داشته اند حفظ استقلال این شوراست که برای انجام وظایف خطیر و مهمش ضروری است.
نظارت استصوابی شاخصه استقلال
استقلال عملکرد شورای نگهبان در بخش ها و وظایف این شورا پیش بینی شده است. در بخش اختیارات مقننه، مطابق اصل 94 قانون اساسی، شورای نگهبان، اختیار تصویب یا رد مصوبات مجلس شورای اسلامی را داراست و به علاوه مطابق اصل 93 قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگهبان، قانونی نخواهد بود.
در بخش اختیارات قضایی، مطابق اصل 98 قانون اساسی، این شورا وظایف دادگاه قانون اساسی را دارست. زیرا طبق این اصل، وظیفه تفسیر قانون اساسی به این شورا واگذار شده‌است.
در بخش اختیارات انتخاباتی طبق ماده 99 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد. که این نظارت از نوع نظارت استصوابی است و نیازی نیست به نهاد یا یکی از قوای کشور پاسخگو باشد.
در نظارت بر انتخابات و مدیریت سلامت انتخابات یکی از مهمترین وظایفی شورای نگهبان است و این شورا به عنوان نهاد ناظر نیاز به استقلال دارد تا سلامت انتخابات تضمین شود و نظارتی عادلانه و بی طرفانه اعمال شود.
نظارت استصوابی یکی از مهمترین شاخصه های استقلال این شوراست. عدم پاسخگویی شورای نگهبان به سایر نهادها و قوا برای اینکه بتواند طرف حق و تکلیف واقع شود و طرف دعوی قرار گیرد و حتی از خودش هم شکایت شود. براساس آنچه در اصل 91 قانون اساسی آمده است استقلال شورای نگهبان کاملا تضمین شده است. در واقع شش نفر از اعضای شورای نگهبان به عنوان فقهای این شورا توسط مقام معظم رهبری انتخاب می شوند و شش حقوقدانان هم با مشارکت و همکاری قوة قضائیه مجلس شورای اسلامی منصوب می شوند. به این ترتیب قوه مجریه دخالتی در این زمینه ندارد و این شورا در قبال قوه مجریه پاسخگو نیست. همین باعث می شود در تصمیم گیری هم متاثر از نظرات دولت نباشد. ضمن اینکه مشخص شده که هیچ کدام از اعضای دولت نمی توانند در این شورا عضو شوند.
شخصیت و استقلال حقوقی شورای نگهبان هم که یکی دیگر از مولفه های استقلال آن در تصمیم گیری است که با ماده 2 قانون مدیریت خدمات کشوری تامین شده است و قانونگذار برای شورای نگهبان شخصیت و استقلال حقوقی قائل شده است.
از سوی دیگر قوانین ناظر بر ساز و کار داخلی شورای نگهبان در نهایت منجر به استقلال این شورا از نهاد ها و قوای سه گانه کشور می شود.
به طور مثال شورای نگهبان استقلال مالی دارد. براساس مقررات مالی شورای نگهبان که در سال 1362 به تصویب رسید بودجه شورای نگهبان به تفکیک برنامه و مواد هزینه به وسیله امور مالی شورای مذکور تهیه و پس از تأیید شورای نگهبان به سازمان برنامه و بودجه پیشنهاد می شود تا در لایحه بودجه کل کشور منظور شود. در این ماده آمده است:«تصویب ضوابط و مقررات مالی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی شورای نگهبان که انجام وظایف آن به تشخیص شورا متوقف بر آن است، بر عهدة خود این شورا می باشد»
شاید به نظر برسد این استقلال به امور داخلی شورا مرتبط است اما در نهایت این مساله منجر به استقلال شورای نگهبان برای تصمیم گیری در مسائل کشور و وظایفش می شود.
به همین دلیل هم می بینیم که شورای نگهبان در کارکردش استقلالش را حفظ کرده است. این شورا براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کارکردهای متفاوتی را بر عهده داشته و علاوه بر نظارت بر انتخابات های گوناگون صلاحیت تفسیر مهمترین قانون یعنی قانون اساسی را هم بر عهده دارد. نظارت عام و استصوابی شورای نگهبان بر انتخابات که در ماده 3 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی آمده بر استقلال عملکرد این شورا تاکید دارد.
شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران نظارت و بازنگری درونی دارد. به این شکل که هر کدام از اجزا و بخش های این شورا به مرتبه نظارتی مافوق خود پاسخگو هستند. به طور مثال هیأت های نظارت شهرستان در برابر هیأت نظارت استان باید پاسخگو باشند.
استقلال عملکرد شورای نگهبان را در نظارت بر انتخابات کاملا می توان دید. بر اساس ماده 14 قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات مجلس شورای اسلامی، تصمیم شورای نگهبان نهایی است و حتی ابطال انتخابات توسط این شورا نیز قطعی و غیرقابل نظارت قضایی است و به این ترتیب هیچ نظارت قضایی در موضوع نظارت بر انتخابات پر شورای نگهبان انجام نمی شود و هیچ مرجع سیاسی، قضایی یا اداری نمی تواند به تصمیمات آن اعتراض کند و این عدم پاسخگویی یکی از نشانه های حفظ استقلال شورای نگهبان در تصمیم گیری یکی از مهمترین اتفاقات سیاسی کشور و ارکان دموکراسی است.
در واقع عملکرد شورای نگهبان را بدون این استقلال نمی توان در نظر گرفت. چون در غیر این صورت عملکرد و تصمیمات شورا می توانست مورد اعتراض و دخالت سایر نهادهای تصمیم گیری کشور قرار گیرد. شورای نگهبان با همین مولفه تضمین سلامت انتخابات را برعهده می گیرد.
استقلال شورای نگهبان در بیانات امام (ره) و رهبری
امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری بسیار بر لزوم استقلال عملکرد شورای نگهبان تاکید داشته اند. امام خمینی (ره) در این باره فرمودند:«مجلس ان‌شاءالله مسائلی بر خلاف اسلام و بر خلاف مصالح مسلمین نخواهد گذاشت و اگر اشتباهی در مجلس واقع بشود شورای محترم نگهبان در این باره با کمال قدرت و استقلال عمل کرده و در دوره‌های دیگر همین‌طور باشد و این ملت را و این دولت را و این کشور را به پیش ببرد.»
در سخنی دیگر از ایشان آمده است:«با داشتن علما و قانوندان‌های، حقوقدان‌های نگهبان، شورای نگهبان ما آرام هست دلمان، برای این که در مجلس ان‌شاءالله مسائلی بر خلاف اسلام و بر خلاف مصالح مسلمین نخواهد گذشت و اگر اشتباهی در مجلس واقع بشود، شورای محترم نگهبان که در این دوره با کمال قدرت و استقلال عمل کرد، در دوره‌های دیگر هم همین طور باشد و این ملت و این دولت را و این کشور را به پیش ببرد.»
مقام معظم رهبری هم در این باره فرمودند:«شورای نگهبان گوهر خالصی است که نباید اجازه داد پیرایه‌ها و جوانب پیرایه‌داری که به آن تمایل دارند و می‌خواهند به گونه‌ای خودشان را به آن نزدیک کنند، از خلوص این مجموعه بکاهند. این که این شخص مثلاً به یک جریان سیاسی وابسته است و حیف است رد شود؛ هیچ ملاحظه این کار نباید بشود، البته شما الحمدلله این ملاحظه را نمی‌کنید. گاهی کسانی بودند که ـ به خصوص در باب مجلس خبرگان ـ چون با موازین تطبیق نداشتند، قاطعانه رد شدند. گاهی اوقات ممکن است ملاحظات سیاسی گریبان بعضی‌ها را بگیرد ـ که بد است ـ نه، در کار خود خیلی روشن و صریح و قاطع باشید.»
مسئله استقلال شورای نگهبان مساله ای است که همیشه از سوی اعضای این شورا بر آن تاکید شده است. آیت‌الله احمد جنتی دبیر‌شورای نگهبان می گوید که براساس آنچه امام(ره) و مقام معظم رهبری همواره بر آن تأکید داشته اند شورای نگهبان نهادی مستقل است که به جایی وابسته نیست.او معتقد است:« از امتیازات والای شورای‌نگهبان همین استقلال کامل آن و عدم وابستگی به هیچ دستگاه و مقام و جریانی است و به همین دلیل، در اظهارنظرهای خود جز کشف حقیقت، چیز دیگری در آراء آن اثر نداشته است. البته مواردی که حضرت امام رضوان الله علیه یا مقام معظم رهبری نظر خاصی داشته اند، به حکم وظیفه شرعی، رعایت شده است.»
اظهارنظر شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای‌اسلامی از نظر انطباق با شرع و قانون اساسی یکی از مسائلی است که استقلال این شورا را می طلبد و از سوی دیگر ثثابت می کند. قانون اساسی مجلس را بدون شورای‌نگهبان فاقد اعتبار دانسته است و علاوه بر مصوبات مجلس، تشخیص انطباق کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر اینها با موازین اسلامی را به عهده فقهای شورای‌نگهبان قرار داده است.
آنچه در تصمیم گیری های شورای نگهبان همواره بر آن تاکید شده این است که اعضای شورای نگهبان هر کدام نظر مستقل خود را دارند و نظر آنها تابع هیچ شخص یا گروه دیگری نیست و تنها با توجه به اطلاعات و برداشت خود در چارچوب قانون اظهار نظر می‌کنند.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
