به گزارش خبرگزاری فارس از قم، نقد و نظر از ابزارهایی است که شکوفایی و رشد و نمو را به همراه دارد ولی شرایطی بر نقد حاکم است که باید از سوی نقدکننده رعایت شود و همچنین نقد شونده نیز باید با ایمان و اعتقاد، نقدها و نظرات را گوش دهد و پاسخی واضح و دقیق را ارائه کند.
رعایت چهارچوب‌ها در ارائه نقد از جمله نکات کلیدی است تا به صورت ضابطه‌مند مباحث را مطرح کنند. بر اساس آموزه‌های اسلامی آزادی فکر و اندیشه همواره وجود داشته ولی شرایطی برای نقد مؤثر وجود دارد که به منظور بررسی ضرورت ترویج و گسترش فضای نقد در حوزه با آیت‌الله سیداحمد حسینی خراسانی، نماینده مردم خراسان رضوی در مجلس خبرگان رهبری به گفت‌وگو پرداختیم.
فارس: نقد و نظر و آزادی فکر و اندیشه در حوزه از چه جایگاهی برخوردار است؟
نقد و نظر یا آزادی فکر و اندیشه و حق اظهار نظر در حوزه‌های علمیه حقیقتی پذیرفته شده است و بارها و بارها واقع و تجربه شده است. اساس این نظریه آموزه‌های دینی و اسلامی است.
نکته اساسی این است که فضای باز، آزاد و راحت در جامعه اسلامی باید با رعایت موازین و چهارچوب‌ها باشد زیرا آزادی به طور مطلق بدون رعایت هیچ چهارچوبی به هیچ وجه آزادی مطلوب نیست بلکه ضد آزادی مطلوب است. باید اعمال ارادی و اختیاری انسان، فکر، اندیشه، اقدام و عمل بر اساس یک چهارچوب باشد.
این چهارچوب و قالب همان قاعده و میزان است بنابراین آزادی در هر نقطه‌ای باید با چهارچوب انجام شود و ضابطه‌مند و در دایره موازین باشد و آنچه فاقد چهارچوب، ملاک، قالب و قاعده است آزادی نیست بلکه هرج و مرج، اختلال و از هم پاشیدگی است.
فارس: آزادی اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی بر چه اساسی استوار است؟
«ان الناس مسلطون علی اموالهم و انفسهم» مردم نسبت به دخل، تصرف، استفاده از املاک، اموال، دارایی، قدرت، توان، فکر، عقل، اندیشه، اراده، ظرفیت و توانمندی‌ها دارای اختیار، اراده و صاحب سلطه هستند.
کسی را نمی‌توانید در تصرف نسبت به اموالش مسلوب الاراده و اختیار و قدرت تصرف و اراده او را محدود کنید. در نتیجه مردم آزاد هستند که با رعایت موازین اموال خود را تصرف کنند. شیخ انصاری در مکاسب به مناسبتی این بحث را مطرح می‌کند و در این زمینه نکته‌ای مطرح است که مردم بر اموالشان مسلط هستند نه بر احکام، احکام یعنی چهارچوب‌ها، قالب‌ها، محدودیت‌ها، معیار و ملاک‌هایی که خداوند تعیین کرده بنابراین مردم آزاد هستند با رعایت موازین در اموال خود تصرف کنند.
این نکته در بحث‌های علمی، فکری، سیاسی، اجتماعی، مدیریتی و حاکمیتی باید مدنظر باشد. اگر این آزادی در چهارچوب نباشد مقوله و سنخ دیگری است که نتیجه آن را می‌توان هرج و مرج، درهم ریختگی و فروپاشی نامید که همه عاقلان عالم آن را مذموم و مردود می‌دانند.
کسانی که طرفدار آزادی اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی هستند این نکته کلیدی و اساسی را باید مدنظر داشته باشند.
فارس: فضای جامعه اسلامی در بیان نظرها و نقدها چگونه است؟
خطبه 216 نهج البلاغه درباره مسائل سیاسی، اجتماعی، حقوق متقابل دولت و رعیت است که این مسئله را مطرح می‌کنند که مردم باید حق اظهار نظر داشته باشند و در زمینه حکومت، نقد حاکمان و رهبران آزاد و راحت باشند و مانند حکومت دیکتاتورها نباشد که در برابر جبار و دیکتاتور زمان جرأت لب به انتقاد گشودن نداشته باشند.
به هنگام سخن گفتن با من از بیان حقایق حتی اشتباه به نظر خودتان خویشتنداری، محافظه‌کاری و خودسانسوری نکنید مانند زمانی که نزد انسان‌های تند مزاج، کم‌ظرفیت و کم‌جنبه خودسانسوری می‌شود.
منظور این است که با دورویی و ملاحظه‌کاری با من رفتار نکنید و از طرح اشکال و نقد به خاطر ترس از موقعیت من خودداری کنید و درباره من چنین تصوری نداشته باشید که اگر سخن حقی گفته شود شنیدنش برای من سنگین باشد.
شما برادران دینی و ایمانی من هستید. امکان نیز دارد که مورد نقد قرار گیرم. ما و شما همه بنده خدا و برابر هستیم. روشن است که وجود امام علی(ع) از آن نظر که انسانی مانند دیگر انسان‌ها و در حقیقت مورد عنایت ویژه خداوند و دارای موهبت خدادادی عصمت است با همه تفاوت دارد. بیشتر از اینکه خود را در معرض نقد قرار دهد آیینی و قانونی را القا می‌کند که نشان می‌دهد باید در جامعه فضای نقد باز باشد و کسی از اظهار نظر احساس هراس و وحشت نکند که برگرفته از روح اسلام است.
حوزه‌های علمیه بر اساس چنین متون، استناد چنین تراث و آموزه‌ها همواره با زبان، عمل و روحیه خود از نقد نمی‌ترسند و به طور اساسی از نقد استقبال می‌کنند.
فارس: علت اینکه امام علی(ع) درباره خودشان خواستار نقد آزادانه هستند چیست؟
ایشان به حقانیت، صلاحیت و اصالت خود ایمان، اعتقاد و اطمینان دارند. کسی که به مکتب و عقیده‌اش ایمان و اعتماد دارد از نقد و اظهار نظر مخالف نمی‌ترسد به همین دلیل مانع آزادی تفکر نمی‌شود و از آزادی اندیشه و فکر استقبال می‌کند. این امر روح حاکم بر حوزه‌ها است.
فارس: نقد در حوزه‌های علمیه بر چه اساس قرار دارد؟
همواره مشاهده می‌شود که در حوزه‌های علمیه باب نقد باز بوده و شخصیت‌های برجسته‌ای که سمت استادی برای همه داشته‌اند از سوی شاگردان فاضل، ملا، محقق و مدبر مورد نقد قرار گرفته‌اند.
یعنی برخی اوقات به شاگردان نیز چنین اجازه‌ای داده و می‌دهند که استادشان را نقد کنند ولی با ادبیات، چهارچوب‌ها و موازینی که در حوزه‌ها وجود دارد.
این مطلب در حوزه‌های علمیه بوده و اساس این اخلاق از ائمه(ع) برای حوزه‌ها به ارث رسیده است. نمونه گویا ماجرای مفضل بن عمر است که با ابن ابی العوجای(فرد مخالف اسلام) بحث کرد. زمانی که مفضل بن عمر از اصحاب و شاگردان امام صادق(ع) سخنان گزنده و خلاف واقع را از ابن ابی العوجا شنید برافروخته شد.
ابن ابی العوجا رو به مفضل بن عمر گفت نباید اینگونه برخورد کنید در حالی که امام شما اینگونه نیست. باید در نظر داشت انسانی که به مواضع خود اعتماد و اعتقاد دارد و اندیشه خود را حق می‌داند از نقد و نظر مخالف خوف و وحشت ندارد.
فارس: چه آدابی در نقد وجود دارد؟
حوزه‌های علمیه همواره از این روحیه و رویه برخوردار بوده و امروز نیز وجود دارد ولی باید در نظر داشت نقد آدابی دارد و باید ادب نقد از هر دو طرف رعایت شود و ناقد باید در چهارچوب باشد و کسی که به نقد کشیده می‌شود باید آستانه تحمل بالا و سعه صدر داشته باشد و انسان عصبانی، تند مزاج و بداخلاق نباشد که سریع عکس العمل نشان دهد.
نقاد باید نقد را در چهارچوب انجام دهد تا منجر به هرج و مرج فکری نشود و بر موضوع استوار باشد و خارج از موضوع نباشد. اگر بحث علمی است با موازین علمی بحث کند و بحث‌های علمی را نباید با رنگ و لعاب سیاسی مخلوط کرد زیرا اگر سیاسی کاری شد ارزش مباحث علمی از بین می‌رود و توافق حاصل و حقیقتی روشن نمی‌شود.
ما از نقد استقبال می‌کنیم زیرا معتقدیم به طور اساسی بدون نقد هیچ مکتبی ماندگار نیست و توسعه پیدا نمی‌کند و قدرتمند نمی‌شود یکی از دلایل ماندگاری، توسعه و گسترش و استقبال فراوان از اسلام نقدپذیری مسلمانان بوده که ناشی از اعتماد قوی، اعتقاد راسخ به حقانیت مواضع، اندیشه و افکار است.
زمانی که افرادی به چالش می‌کشند با حوصله می‌شنویم و آرام، معقول و منطقی مطابق با موازین جواب می‌دهیم و اگر طرف در مقام لجاج نباشد می‌پذیرد و اگر در مقام لجاج باشد دیگران که تماشاچی یا خواننده هستند مواضع حق اسلامی را بیشتر خواهند دید و یکی از دلایل نهایت قدرت، اقتدار، ماندگاری، توسعه، عمق و ریشه‌داری حوزه‌های علمیه این است که باب نقد و نظر همواره باز بوده است.
عنوانی در حوزه‌های علمیه با عنوان تضارب آراء وجود دارد و بر این اساس می‌گوییم همواره تکامل علم محصول، تولید و نتیجه تضارب آراء است.
رهبر فرزانه در سخنانی اهمیت کرسی‌های آزاد اندیشی و تولید علم را در حوزه مطرح کردند بنابراین این رویه و روحیه در حوزه‌های علمیه بوده، هست و باید باشد و تقویت شود.
انتهای پیام/78003*30
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
