به گزارش خبرگزاری فارس از قشم، نهم بمهنماه سالجاری استانداری هرمزگان و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در راستای محرومیتزدایی، رشد اقتصادی و توسعه متوازن جزیره لارک تفاهمنامه همکاری امضاء کردند.
در این بین، بواسطه رخدادهای اخیر و هنجارشکنیهای فرهنگی اجتماعی صورتگرفته در برخی جزایر هرمزگان در فصل گردشگرپذیری، نگرانیهایی مبنی بر امکان سرایت این آسیبهای اجتماعی به جزیره لارک در متن جامعه شکل گرفته که در گفتوگو با مصطفی عبدی، جامعهشناس و عضوء هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قشم به بررسی این مسئله میپردازیم.
فارس: تدوین طرح توسعه برای جزیره لارک بهصورت کلی به چه باید و نبایدهایی نیاز دارد؟
عبدی: در ابتدا باید توجه داشت که مناطق جنوب، بویژه جزایر مستقر در تنگه هرمز به لحاظ استراتژیکی، طبیعی، فرهنگی و اجتماعی از موقعیت خاصی برخوردار هستند.
تحقیقات نشان میدهد زمانی که گفته میشود «جزیره قشم»، آحاد جامعه موقعیت جغرافیایی یکپارچهای را با بافت فرهنگی اجتماعی یکسان در تمام جزایر اقماری و نقاط مسکونی آن متصور میشوند، در حالیکه واقعیت موضوع چنین نیست.
هر کدام از جزایر بافت فرهنگی و موقعیت ویژهای دارند. شاید بتوان در جزایر قشم، هرمز، هنگام و لارک اشتراکاتی پیدا کرد. اما نمیتوان با سیاستی که در سه جزیره نخست به پیش رفتهایم، همان سیاست و نظام مدیریتی را در جزیره لارک به کار گرفت.
لارک بافت فرهنگی اجتماعی بسیار متفاوتی با سایر جزایر تنگه هرمز دارد که سبب میشود نتوان با یک سیاست کلی آن را مدیریت کرد، تصمیم گرفت برای آن طرح توسعه نوشت.
برای جزیره لارک باید طرح توسعهای منعقد شود که معطوف به درون باشد. برای تدوین هرگونه طرح توسعهای از محققان و متخصصان علوم دریایی، محیط زیست، اقتصاد، سیاست، تاریخ و بهویژه متخصصین انسانشناسی و جامعهشناسی استفاده شود که با مطالعه عمیق و دقتنظر، در صورت نیاز به تدوین طرح توسعه، طرحی مطالعاتی را با مبنا قرار دادن تحقیقات مردمشناسی و جامعهشناختی مفصل تدوین کنند.
فارس: طرح توسعهای جزیره لارک بر زندگی جوامع محلی آن چه تاثیری خواهد داشت؟
عبدی: با توجه به ظرفیتهای لارک و موقعیتهای بکر آن، گردشگری میتواند یکی از مهمترین محورهای توسعه این جزیره باشد.
گردشگری، پدیدهای صرفا مادی و بیجان نیست. حیاتی دارد و ایجاد آن در یک بستر اینچنینی میتواند در دراز مدت منجر به تضعیف یا بهبود زندگی شود. بهبود نه به معنای رشد اقتصادی و یا کنار گذاستن فرهنگ خود، بلکه به معنای آسایش و آرامش.
عناصر مختلفی در ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی بر نتایج حاصل از توسعه تاثیر دارند که میتواند مثبت و یا منفی باشد.
فارس: تفاهمنامه همکاری منعقد شده بین استانداری هرمزگان و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی با هدف توسعه جزیره لارک به لحاظ ابعاد فرهنگی چه تبعات، فرصت و یا تهدیدهایی میتواند بههمراه داشته باشد؟
عبدی: این طرح تقویت مراودات فرهنگی لارکنشینان با سرمایهگذاران و گردشگران را به همراه دارد. از این رو دوران محدودیت فرهنگی این منطقه با اتصال آن به جریان فرهنگی کشور پایان مییابد.
تکافتادگی و واگرایی فرهنگی که مناطق مرزی دارند از بین می رود. اینکه فرهنگ بومی لارک به تدریج دچار دگرگونی شده و بیش از گذشته به عناصر فرهنگ ملی متصل میشود، اتفاق مثبتی است.
یک سری حوزههای فرهنگی وجود دارد که تقسیمات کشوری در بین آنها ایجاد شکاف میکند. مثلا حوزه فرهنگی داریم به نام قوم کُرد، یک ساختار اجتماعی که با حوزه فرهنگی خاص که به مردم خود گرایش دارند. وقتی این حوزه با فرهنگ ملی بیشتر پیوند بخورد، حس واگرایی از مرکز در آنها ضعیف و حس همگرایی تقویت میشود.
لارک هم میتواند چنین وضعیتی پیدا کند. جزیرهای که رفت و آمد زیادی در آن وجود نداشته و فرهنگ خاص خود را دارد. البته به لحاظ هویتی و تاریخی حفظ فرهنگ خاص چیز خوبی است.
اما وقتی باعث ایجاد حس جدا افتادگی از کشور بشود، با تقویت مراودات میتوان گرایش آنان به مرکز را استحکام بخشید. بنابراین طرح توسعه به لحاظ فرهنگی مطلقا منفی یا مثبت نیست.
فارس: ارزیابی شما از رخدادهای حوزه اقتصادی چیست؟
عبدی: از منظر اقتصادی شرایط بهتر و درآمد متحول میشود. از طریق پیشبرد طرح توسعه، درآمدهای تکبعدی و تکعنصری، معیشت و اقتصاد نسبی مردم جزیره لارک دگرگون میشود.
وقتی ظرفیت ایجاد و یک منطقه بکر گردشگری که تا بحال گردشگر چندانی در آن حضور نیافته معرفی شود، در مرحله نخست، هجوم گردشگران و به تبع آن افزایش درآمد ایجاد میشود. اما آیا در مراحل بعدی این موضوع منجر به بهبود سطح و کیفیت زندگی نیز خواهد شد! در کنار تنها خط حمل و نقل دریایی و ایجاد سایر زیرساختها، آرامش هم تامین میشود!
به نظر میرسد از طریق پیشبرد طرح توسعه بیشتر رشد محقق میشود تا توسعه. رشد مقدمه توسعه است اما هر رشدی الزاما توسعه نیست و ممکن است موجب شکاف طبقاتی و تشدید آن شود.
کاهش شکاف طبقاتی و نابرابریهای اقتصادی، فرهنگی، ارتقاء شاخصهای اجتماعی و افزایش عمر و امید به زندگی از شاخصهای توسعه هستند. ممکن است بیماریهای مسری و عفونی کاهش داشته باشد اما از سوی دیگر بیماریهای مدرن افزایش یابد.
بنابراین اگر طرح توسعه بر اساس مطالعات چند رشتهای توسط متخصصین آن انجام شده باشد، می تواند در کنار رشد به توسعه اقتصادی نیز منجر شود.
از معضلات اصلی و رایج طرحها، اعمال سلایق شخصی، سیاسی و جناحی مسوولان است. در جامعه ما بهجای اینکه برنامهها محور باشند، مدیران در محوریت قرار دارند و سلایق آنان بر طرحهای مطالعاتی برتری دارد.
اگر توسعه جزیره لارک از ابتدا تا انتها بر اساس برنامه باشد و این برنامهها با تغییر مدیران دستخوش تغییرات نشود، توسعهای پایدار را شاهد خواهیم بود. در غیر اینصورت، یک نسل از منافع اقتصادی بسیار زیادی سهم میبرد و نسلهای بعدی روی آرامش را نخواهند دید.
فارس: حوزه اجتماعی با چه پیامدهایی همراه خواهد بود؟
عبدی: با احداث زیرساختها و مهیا شدن امکانات، وضعیتی دو بعدی خواهد داشت. ارتقای شاخصهای اجتماعی، تحول در بافت و ساختار جمعیتی را به همراه دارد که می تواند مثبت و یا منفی باشد.
به عنوان مثال بنا بر بررسیهای انجام شده در هشت سال قبل، هرم سنی شهر درگهان نامتعادل بود. جمعیت مردان بویژه در سنین اصلی اشتغال بسیار بالاتر از زنان بود و نشانگر این مسئله است که به احتمال قوی، حجم عظیمی از مردان مجرد و خانههای مجردی در این شهر وجود دارد.
بنابراین هرم سنی مردم لارک یکی از موضوعات مهمی است که برای جلوگیری از ایجاد تبعات منفی در مسیر توسعه، باید به آن توجه شود. رشد متوازن و متناسب با ظرفیتهای جزیره لارک، بر اساس طرح مطالعات جمعیتی دقیق و کنترل شده در شاخصهای مختلف اجتماعی میتواند تحولی منجر به بهبود و یا برهم زننده آرامش باشد.
فارس: اگر به طرح توسعه جزیره لارک نگاهی سیاسی داشته باشیم، تحلیل شما از آن چیست؟
عبدی: به لحاظ سیاسی اتفاق مثبت بزرگی رخ میدهد. جزایر، بافت فرهنگی خاصی دارند که مدیریت سیاسی آنها را به شکل ویژهای رقم میزند. بافت فرهنگی بر واگرایی همگرایی سیاسی بسیار موثر است.
زمانی که مراودههای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی با سرزمین اصلی گسترش یابد، حس تعلق را در مردم تشدید میکند و اگر به تمامیت ایران اسلامی بیندیشیم، طرح توسعه جزیره لارک به حفظ تمامیت ملی کمک بزرگی میکند.
به عنوان مثال وقتی اوقات فراغت جامعه محلی متنوع میشود، حس شادابی و امید به زندگی در آنها افزایش مییابد و از این طریق، حس تعلق آنان به سرزمین اصلی نیز تشدید میشود.
فارس: آیا میتوان طرح توسعه جزیره لارک را با در نظر گرفتن تمامی ابعاد به صورت کلی مثبت یا منفی دانست؟
عبدی: به لحاظ چهار بُعد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی این امکان وجود دارد که نظم سنتی حاکم بر جزیره لارک برهم بخورد و نتوان چیز بهتری را جایگزین آن کرد.
از سوی دیگر این امکان نیز وجود دارد که لارکنشینان از امکانات و سطح زندگی بالاتری برخوردار شوند که به توسعه پایدار ابعاد مختلف زندگی آنان منجر شود.
بنابراین طرح توسعه، دو سویه است. طرحهای توسعه به صورت ذاتی خوب یا بد نیستند. زمانی خوب نخواهد بود که برنامهریزی شده نباشد و یا برنامهها برمبنایی عمیق و دقیق استوار نباشد. البته در مراحل اجرایی نیز باید از مدیرانی متخصص و توانمند استفاده شود.
فارس: نگرانیهایی مبنی بر سرایت آسیبهای اجتماعی نقاط دیگر به جزیره لارک از طریق پیشبرد طرح توسعه آن وجود دارد، پاسخ شما به این دغدغه در مقام یک جامعهشناس چیست؟
عبدی: مناطق سنتی تا زمانی که شکل سنتی حیات خود را ادامه میدهند، از طریق مکانیزمی درونی پیش از اقدام دستگاهای نظارتی با هنجارشکنیها و آسیبهای فرهنگی اجتماعی مقابله میکنند. همانگونه که مشاهده میشود در این جوامع، درگیریهای داخلی به ندرت در مراجع قضایی طرح میشود.
زمانی که این بافت سنتی شکسته میشود، حس غریبگی گسترش مییابد. غریبهها در این مناطق کارهایی را انجام میدهند که سیستمهای نظارتی سنتی موجود کارایی لازم برای مقابله با آن را ندارد، و از طرفی سیستمهای نظارتی رسمی نیز امکان استقرار نیرو در تمام نقاط را ندارند و حتی ممکن است به طور کلی خلاء حضور داشته باشند. این موضوع میتواند بستری باشد تا افرادی فارغ از نظارت شدیدتری که در نقاط دیگر بر آنها وجود دارد، در این مناطق هنجارشکنی کنند. البته این مسئله دلایل اجتماعی گستردهای دارد که پرداختن به آن نیازمند گفتوگویی مفصل است.
یکی از دلایل عدم رعایت قوانین و استانداردهای جامعه در اینگونه مناطق این است که به نحوی یک حاشیه امن تلقی شده و عدهای میخواهند فارغ از حداکثر تعلقات، اصطلاحا خوشگذرانی کنند.
برای دستگاههای نظارتی چنین امکانی وجود ندارد که در تک تک نقاط حضور داشته باشند و از طرفی محدود کردن گردشگران به نقاطی خاص نیز بر روند توسعه تاثیر منفی دارد.
کارآمدترین راهکار را میتوان در اصلاح روشهای تربیتی، فرهنگسازی، پرکردن خلاءهای فرهنگی و عناصر مختلف دیگر جست و جو کرد.
هنجارشکنی، تبعاتی نیست که در این جزایر متولد شده باشد و بتوان طرحهای توسعهای را مقصر دانست. برخی گردشگران از بسترهای اجتماعی میآیند که در آنها سرخوردگیهایی برایشان ایجاد شده و در نقاطی که نظارت کمتری وجود دارد عقدهگشایی میکنند.
به عبارت دیگر مسائل فرهنگی اجتماعی متعددی وجود دارد که کل جامعه ایران با آن درگیر است و در اینگونه مناطق خودنمایی میکند. از نظر علمی نمیتوان طرحهای توسعه را مقصر دانست.
طرحها دلیل چنین اتفاقاتی نیستند. شاید بستری برای این رخدادها باشد اما، این به معنای آن نیست که اگر توسعه متوقف شود در نقاط دیگری چنین اتفاقاتی رخ نمیدهد. مسئله هنجارشکنی و آسیبهای اجتماعی باید به صورت زیربنایی حل شود.
انتهای پیام/ن/