سید محمد علوی‌زاده- آسیای مرکزی از جمله مناطقی است که تا چند سال گذشته از آن به عنوان یکی از مناطق دارای پتانسیل بحران و ناامنی در منطقه یاد می‌شد. این منطقه اکنون به جهت تداوم در ثبات سیاسی و استقرار حاکمیت و شناخته شدن از سوی جامعه جهانی به عنوان کشورهای مستقل و منفک از روسیه و قدرتهای بزرگ جهانی به جایگاهی دست یافته که حتی اطلاق واژه کشورهای پساشوروی نیز به آنان تاحدودی برای آنان مناسب نیست.
به عبارت دیگر آسیای مرکزی از پتانسیل مطلوبی برای پیگیری سیاست خارجی نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران برخوردار است و بنا به ویژگی‌های خاص این منطقه می‌تواند نوک پیکان سیاست خارجی نگاه به شرق باشد.
ذخایر نفت منطقه خزر بیش از 200 میلیارد بشکه برآورد شده است. این منطقه دارای بیش از 6 درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان و تقریبا 46 درصد از ذخایر گاز جهان می‌باشد. انرژی و سایر منابع طبیعی آسیای مرکزی، توجه بازیگران بزرگ منطقه‌ای و جهانی را به خود جلب کرده و همچنین خطوط لوله نفت و گاز، ابعاد جدیدی در سیاست‌های منطقه آسیای مرکزی بوجود آورده است.
فرصت‌های مشترک ایران و آسیای مرکزی
قزاقستان:
اگر چه ایران و قزاقستان شرکای استراتژیک یکدیگر نیستند، اما هر دو کشور در زمینه‌های مختلف از ظرفیت های قابل توجهی جهت همکاری دوجانبه برخوردارند که باید مورد توجه قرار گیرد.
این در حالی است که تهران طی چند سال اخیر، از نامزدی قزاقستان برای عضویت موقت شورای امنیت سازمان ملل طی سال‌های 2017-2018 پشتیبانی کرد، به نفع برگزاری نمایشگاه بین‌المللی تخصصی «اکسپو 2017» در آستانه رای داد و اساسنامه سازمان اسلامی برای امنیت غذایی را که مقرش در آستانه قرار خواهد گرفت به امضا رساند و این مسائل را میتوان مهم ترین دلایل نزدیکی دو کشور عنوان کرد.
از سوی دیگر، در قزاقستان در رابطه با توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو کشور انتظارات زیادی در رابطه با بهره برداری از راه آهن «قزاقستان-ترکمنستان-ایران» به طول 928 کیلومتر دارند که در دسامبر سال 2014 رسما افتتاح شد.
این مسیر بخشی از دهلیز بین‌المللی «شمال-جنوب» می‌باشد که قزاقستان از طریق ایران به کشورهای خلیج فارس دسترسی پیدا کرد.
همچنین، همکاری بین قزاقستان و ایران در بخش صنایع با تکنولوژی بالا آینده خوبی خواهد داشت. شرکت‌های 2 طرف در خصوص ساخت یک نیروگاه انرژی خورشیدی با ظرفیت 50 مگاوات در شهر «کاپشاغای» در جنوب قزاقستان به توافق رسیده و همچنین احداث نیروگاه‌هایی در جنوب و غرب قزاقستان را نیز در نظر گرفته‌اند.
بنیاد کارخانه تولید خاکستر سودا در ولایت «قزیل اوردا» از دیگر پروژه‌های مهم مشترک بوده و 200 میلیون سرمایه گذاری را به همراه خواهد داشت.
موارد فوق حکایت از آن را دارد که در روابط بین قزاقستان و ایران مرحله جدیدی آغاز خواهد شد که ثمر آن به نفع توسعه و پیشرفت نه تنها 2 کشور بلکه کل منطقه خواهد بود.
ترکمنستان:
روند کلی روابط ایران و ترکمنستان از زمان استقلال این کشور مساعد و دوستانه بوده است. البته برخی چالش‌ها و بعضاً تنشها نیز در حوزه‌های موضوعی خاص رخ داده است. در بررسی این روابط، میتوان موضوع انرژی، روابط اقتصادی، حمل و نقل و مسائل دریای خزر را به عنوان مهم‌ترین موضوعات موثر که می‌تواند در روابط دو طرف در سال آینده تأثیرگذار باشد، مطرح نمود.
با توجه به قرار گرفتن ترکمنستان در همسایگی بلافصل ایران، تا جایی که سیاست بیطرفی مثبت به عدم حضور قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رقیب جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان منجر شود، به روشنی تأمین‌کننده منافع و امنیت کشور خواهد بود.
با این حال، این امر همزمان بدان معناست که توسعه روابط میان تهران و عشق‌آباد نیز قابلیت فراتر رفتن از سطح خاصی را نداشته و باید تمرکز بر حوزه‌های دارای منفعت عملی مورد علاقه ترکمنستان، یعنی بخش اقتصاد و انرژی حفظ شود.
پیگیری چنین سیاستی از سوی ایران با محوریت اقتصاد در ضمنِ شناسایی حوزه‌های مزیت نسبی کشور، می‌تواند ضامن موفقیت در این عرصه باشد.
تاجیکستان:
تاریخ و فرهنگ مشترک، تاجیکستان را عنصر مهم طرح ریزی ژئوپلیتیک ایران نسبت به منطقه، به ویژه از نظر پتانسیل قدرت نرم آن، قرار می‌دهد. اما طی 2 سال اخیر، دولت امامعلی رحمان مشکلات خاصی را در روابط دو کشور ایجاد کرده است به ویژه در حوزه سرکوب حقوق مسلمانان و جبهه گرفتن در مقابل حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، که این اقدامات، تنها جذب شدن به تروریست‌ها را در میان جمعیت تاجیکستان افزایش می‌دهد و روابط با ایران را پیچیده تر ساخته است.
اما از سوی دیگر، بنابر دلایل پیش‌ِرو، تاجیکستان از ظرفیتها و فرصت‌های استراتژیکی برخوردار است که روابط مناسب تهران-دوشنبه را میتوان در این غالب توجیه کرد.
اهمیت استراتژیک تاجیکستان برای ایران و جهان اسلام به عنوان دومین کشور فارسی زبان جهان و مجاورت با افغانستان که جمعیت قابل توجهی از فارسی زبانان را در خود جای داده و مشترکات عمیق دینی، فرهنگی و تاریخی بین 3 کشور که زمینه ساز تقویت همکاری در همه عرصه ها است.
بخش اعظم (حدود 95%) جمعیت بیش از 8 میلیون نفری تاجیکستان مسلمانند که به جذابیت بخشی به روابط با این کشور افزوده است.
وجود کمترین حساسیت بین مسلمانان این کشور نسبت به اختلافات مذهبی از جمله مباحث شیعه و سنی از دیگر موارد قابل توجه است.
وجود مشترکات عمیق تاریخی و فرهنگی بین ایران و تاجیکستان و خطر تضعیف و نابودی این مشترکات با فعالیت گسترده جریان افراط و حامیان آنان.
وجود پتانسیل و ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی در این کشور بخصوص در بخش منابع آب و کشاورزی برای گسترش همکاری‌ها در تمام بخش‌های اقتصادی با ایران و کشورهای اسلامی منطقه.
قرقیزستان:
در روابط ایران و قرقیزستان هم مؤلفه‌هایی وجود دارند که هم قادر به بهبود روابط و هم کاهش سطح آن هستند. در عین حال بخش مهمی از روابط ایران و قرقیزستان از نوع نگاه و رویکردهای ایران نسبت به منطقه آسیای مرکزی نشأت می‌گیرد.
همچنین این نکته که چه نخبگانی در قرقیزستان بر مسند قدرت قرار گرفته‌اند، تأثیر مهمی بر توسعه روابط این کشور با ایران دارد. چنان که در سال‌های پس از وقوع انقلاب گل لاله که غرب‌گرایان قدرت را در دست گرفته بودند در سال 2018 نیر تاحدودی با همین ساختار دولت جدید این کشور بوده است.
قرقیزستان به‌رغم تمام چالش‌ها و مشکلاتی که با آنها مواجه است، کشوری مهم در منطقه به شمار می‌آید. به خصوص در شرایطی که روابط ایران با برخی کشورهای منطقه ممکن است دارای چالش باشد، قرقیزستان می‌تواند به عنوان دروازه ورود و حضور ایران در آسیای مرکزی عمل کند.
در عین حال قرقیزستان می‌تواند یکی از کشورهای آسیای مرکزی برای افزایش حضور منطقه ایران به شمار آید، چرا که در این کشور نسبت به ایران نگرش منفی وجود نداشته و نیازمند شرکای است که روی اقتصاد آن سرمایه گذاری انجام دهند. همچنین گفت و گو های سیاسی و تعاملات فرهنگی با قرقیزستان با موانع جدی مواجه نخواهد شد.
انتهای پیام/ح
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
