به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، «برجام» و «FATF» دو موضوع محوری در حوزه های اقتصادی و سیاسی در دولت تدبیر و امید بوده است. از ابتدای دولت روحانی تا هنگام خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه 97، موضوع توافق هسته ای با کشورهای 5+1 که نهایتا «برجام» نام گرفت، در صدر موضوعات کشور قرار داشت و سپس موضوع همکاری ایران با گروه ویژه اقدام مالی (FATF) که همزمان با اجرایی شدن برجام مطرح شده بود، تبدیل به یکی از مهمترین موضوعات کشور شد. علی رغم اصرار دولت روحانی بر اجرای کامل برنامه اقدام FATF توسط ایران، شورای نگهبان به مصوبات مجلس شورای اسلامی درباره الحاق ایران به کنوانسیون های پالرمو و CFT که با لابی سنگین دولت در مجلس تصویب شده بود، اشکال گرفت و مجمع تشخیص مصلحت نظام هم تاکنون حاضر به تایید این مصوبات نشده است.
با توجه به اهمیت این موضوعات، گفتگوی تفصیلی با حسین حاجیلو کارشناس مسائل تحریم و دیپلماسی اقتصادی داشتیم که یادداشت ها و مصاحبه های فراوانی در زمینه «برجام» و «FATF» داشته است و از منتقدان سیاست های اقتصادی دولت بخصوص در حوزه دیپلماسی اقتصادی محسوب می شود. بخش اول این مصاحبه تفضیلی با محوریت «FATF» در اوایل هفته جاری منتشر شد و بخش دوم این مصاحبه با محوریت «برجام» در ادامه آمده است:
* زیرساخت تحریمهای ثانویه بانکی آمریکا در دوران برجام نیز باقی ماند
فارس: برجام تا چه حد توانست تحریم ها را رفع کند؟ چه در دورانی که آمریکا از برجام خارج نشده بود و چه در یک سال و نیم اخیر که این کشور از برجام خارج شده است
حاجیلو: در تحریم های مختلف، اتفاقات مختلفی رخ داد. مثلا در تحریمهای نفتی، گشایش‌هایی حاصل شد و ما توانستیم نفت بیشتری بفروشیم (فارغ از این که فروش بیشتر نفت خام به نفع کشور است یا نه)، البته این نکته را هم عرض کنم که مسئولین دولتی ادعا میکنند اگر برجام امضا نمی‌شد، فروش نفت ایران در آن زمان به صفر می‌رسید. اما بررسی آمارهای داخلی و خارجی نشان می‌دهد که یک سال و نیم قبل از توافق ژنو فروش نفت ایران به میزان ثابتی یعنی حدود یک میلیون و دویست هزار بشکه در روز رسیده بود و اساسا آمریکا در زمانی به توافق با ایران رسید که بیش از این نمی‌توانست بر شرکای تجاری ایران برای کاهش خرید نفت فشار وارد کند.
اما در بخش بانکی، گشایش جدی و اساسی رخ نداد و به اذعان عمده مسئولین دولتی از رییس سابق بانک مرکزی تا رییس جمهور، تعاملات بانکی ما با بانکهای بزرگ دنیا برقرار نشد. اساسا زیرساخت تحریمهای ثانویه بانکی آمریکا در دوران برجام نیز باقی مانده بود و صرفا مصادیق تحریمی از حدود 600 فرد حقوقی و حقیقی به 178 فرد حقوقی و حقیقی رسید و همین عاملی شد برای اینکه تعاملات بطور جدی شکل نگیرد و بانکهای خارجی همچنان از همکاری با ایران واهمه داشته باشند. پس از خروج آمریکا از برجام هم، تحریمی‌ها به بیش از 1000 فرد و نهاد رسیدند.
* تحریمهای اروپا روی کاغذ اعمال نمی‌شود اما در عمل اعمال میشود
سوال: با وجود این که آمریکا از برجام خارج شده است، اما تحریم های سازمان ملل و اروپا علیه ایران اعمال نمی‌شود. همین امر عامل انگیزشی برای دولت روحانی شده است تا از برجام خارج نشود. ممنون می شوم درباره تهدید اخیر اروپا برای فعال شدن مکانیزم ماشه که موجب بازگشت این تحریم ها میشود، توضیح دهید؟
حاجیلو: تحریم های اروپا روی کاغذ اعمال نمی‌شود اما در عمل اعمال میشود، پس از خروج آمریکا از برجام، عمده شرکت‌های اروپایی که با ایران قرارداد یا تفاهمنامه داشتند، همکاری خود را قطع کردند. بنابراین ایران از سوی اروپا و آمریکا تحریم شده است، هر چند اروپا ادعا میکند که تحریمهای خود را باز نگردانده اما وقتی از ایران نفتی نمیخرند، یعنی ایران را تحریم کرده اند.
اما درباره تحریمهای سازمان ملل، باید عرض کنم چهار قطعنامه تحریمی از سال 2006 تا 2009 علیه ایران تصویب شده که حاوی تحریم‌هایی علیه صنایع هسته ای و نظامی است. طبق این قطعنامه‌ها افراد و نهادهایی وارد لیست تحریمی شدند و فروش برخی تجهیزات نظامی و غیرنظامی به ایران ممنوع شد. در قطعنامه 2231 که برجام را تایید و تصویب کرده، قرار بر این شد که تحریم های هستهای قطعنامه های قبلی تعلیق شوند، اما این قطعنامه نیز لیست تحریمی دارد و صنایع موشکی و نظامی کشور همچنان از سوی شورای امنیت سازمان ملل تحریم است.
دولت ادعا میکند که توانسته برای اولین بار در طول تاریخ تحریم های سازمان ملل را لغو کند اما این شیوه برداشته شدن تحریم، نوعی تعلیق است نه لغو. برای توضیح باید عرض کنم مکانیزمی در بندهای 36 و 37 برجام تعبیه شده به نام «مکانیزم ماشه» که درصورت عدم رضایت یکی از کشورهای عضو برجام از اجرای تعهدات توسط ایران، تحریم های سازمان ملل طی 65 روز میتوانند دوباره اعمال شوند. در این مکانیزم، در صورتی که رضایت شاکی جلب نشود، طی حدود 65 روز، شورای امنیت سازمان ملل درباره تحریمهای چهار قطعنامه قبلی تصمیم‌گیری خواهد کرد. اما رایگیری شورای امنیت بر سر بازگشت تحریم‌ها نخواهد بود، بلکه برسر تداوم تعلیق تحریم‌ها خواهد بود، یعنی درصورت وتوی یکی از 5 کشور عضو دائمی شورا، تداوم تعلیق تحریمهای سازمان ملل رای نخواهد آورد و بنابراین تحریمهای تعلیق شده بازخواهند گشت. بنابراین این تحریم ها لغو نشده اند و سایه آنها همچنان برسر کشور هست.
ایران در چند ماه گذشته در چهار مرحله، بخشی از تعهدات هستهای خود را کاهش داده است و به همین دلیل اروپایی‌ها در بیانیه اخیر خود ایران را تهدید به استفاده از مکانیزم ماشه و بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل کردند. سه کشور اروپایی در بند چهارم بیانیه خود اعلام کردند که آماده استفاده از مکانیزم ماشه هستند. اروپایی‌ها اعتقاد دارند که ایران ناقض برجام بوده و به همین دلیل میتوانند از مکانیزم ماشه استفاده کنند.
*بازگشت تحریم های سازمان ملل در شرایط فعلی، اثر اقتصادی ملموسی ندارد
فارس: بازگشت این تحریمهای سازمان ملل چه آثاری میتواند بر ایران داشته باشد؟
حاجیلو: از نظر اقتصادی، تحریم های آمریکا، مهمترین بخش از تحریم‌ها است. یعنی تحریمهای آمریکا بیش از تحریمهای اروپا و سازمان ملل بر معیشت و اقتصاد مردم ایران اثرگذار بوده و اساسا زمانی مردم آثار تحریم را متوجه شدند که فروش نفت و تعاملات بانکی ایران از سوی آمریکا تحریم شد یعنی پس از سال 2010. اما تحریم های سازمان ملل عمدتا در مورد تامین تجهیزات خاص در صنایع خاص نظامی و هسته ای است و اساسا اثر خاصی بر معیشت مردم ندارد. صنایع دفاعی و هستهای کشور نیز با دور زدن تحریم‌ها بیشتر مسائل خود را تاکنون حل کردهاند. بنابراین میتوانیم بگوییم که بازگشت قطعنامه های تحریمی سازمان ملل در شرایطی که شدیدترین تحریمهای اقتصادی آمریکا اعمال میگردد، تقریبا اثر اقتصادی ملموسی نخواهد داشت.
اما از آنجایی که دولت روحانی همه آبروی سیاسی خود را در حفظ برجام می‌بیند، تلاش دارد این قطعنامه‌ها بازنگردد و اساسا انگیزه‌ها بیش از آنکه اقتصادی باشد، سیاسی و جناحی است.
*راه اندازی اینستکس بدون فروش نفت به اروپا معنایی نخواهد داشت
فارس: حال به سراغ اینستکس می رویم. به نظر شما، فعال شدن اینستکس چه آثار اقتصادی میتواند برای کشور ما داشته باشد؟
حاجیلو: بازگشت تحریمهای آمریکا باعث قطع ارتباطات محدود موجود میان ایران و اروپا شد. ما میدانیم که از نظر حقوقی و روی کاغذ، هیچگاه تعاملات بشر دوستانه (غذا و دارو) تحریم نمیشوند اما از آنجایی که بانکهای اروپایی به دلیل جرائم سنگین آمریکا، از تعامل با ایران میترسند، اروپا وعده ی ایجاد یک کانال برای تعاملات بشر دوستانه را داد. در ابتدا قرار بود این کانال از جنس مالی باشد اما به مرور گفتند صرفا یک دفتر حسابداری خواهد بود و عملا از SPV به INSTEX رسیدیم. در همان هم تعلل بسیار زیادی کردند. مثلا ثبت این کانال که شاید یک هفته بیشتر زمان نیاز نداشته باشد، هشت ماه طول کشید! الان هم بعد از حدود ده ماه، هنوز خبری نشده و عملا اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است. حتی اگر این سازوکار راه اندازی شود، بدون فروش نفت به اروپا معنایی نخواهد داشت. از سوی دیگر وقتی از این کانال صرفا قرار است غذا و دارو وارد کنیم، معنای آن این است که قرار نیست این کانال جلوی تحریمهای آمریکا بیاستد و در حقیقت قرار است تحریمهای آمریکا را اجرا کند. یعنی فروش فقط غذا و دارو آن هم تحت نظارت و کنترل کامل آمریکا.
* آمریکا در جنگ اقتصادی به دنبال اطلاعات اقتصادی ایران است
*اینستکس و کانال سوئیس زمین بازی طراحی شده توسط آمریکاست
*دولت در حال تکرار اشتباهاتی خطرناکتر از برجام است
فارس: به عنوان سوال آخر، اخیرا آمریکا کانال بشر دوستانه ای را برای تعاملات بشردوستانه با ایران اعلام کرد. این کانال چه اثری روی تعاملات اقتصادی ایران میتواند داشته باشد؟ آیا تحریم‌ها را شدیدتر میکند یا تسهیلگر تعاملات بشردوستانه خواهد بود؟
حاجیلو: آنچه که وزارت خزانه داری و وزارت امور خارجه آمریکا در بیانیه خود اعلام کردند، کانال نبود، بلکه آمریکا شروط و استانداردهایی را اعلام کرد. در حقیقت آمریکا میخواهد بگوید که هر کشوری با ایران بخواهد تعاملات غیرتحریمی و بشردوستانه داشته باشد، باید این شروط من را بپذیرد و طبق این استانداردها رفتار کند. اما عینیت بیرونی آن، در واقع همین اینستکس میشود. البته سوئیس هم یک کانال بشردوستانه‌ای را میخواهد به موازات اینستکس راه اندازی کند. اخیرا مسئولین سوئیس و همچنین سفیر آمریکا در سوئیس اعلام کردند که با هم به تفاهم رسیده‌اند تا کانال بشردوستانه ای برای فروش غذا و دارو به ایران راه اندازی کنند. این کانال هم مانند اینستکس با هماهنگی کامل آمریکا خواهد بود. بنابراین اقدام اخیر آمریکا چراغ سبزی برای عملیاتی شدن اینستکس و کانال سوئیس است.
اما درباره این شروط و استاندارهایی که آمریکا برای تعاملات بشردوستانه کشورها با ایران قائل شده است، باید عرض کنم این شروط، بسیار سخت و البته با محوریت انتقال اطلاعات است. اساسا آمریکا در جنگ اقتصادی به دنبال اطلاعات اقتصادی ایران است تا بتواند تحریم‌ها را با دقت بیشتری اعمال کند. این تحلیل بنده نیست و در متن بیانیه آمریکا آمده که هدف از تعیین این استانداردها، ایجاد «شفافیت بی‌سابقه» در تعاملات بشردوستانه ایران است. در ماجرای FATF تا امروز نتوانسته به مقصود خود برسد اما همان کار یعنی به دست آوردن اطلاعات را میخواهد از طریق اینستکس یا کانالهای بشردوستانه مشابه به دست آورد. لذا بیانیه ای صادر کرده و میگوید هر کسی که بخواهد با ایران تعامل داشته باشد باید تا جزئی ترین اطلاعات تراکنش‌ها و مشتریان را کسب و جمع آوری کند و به وزارت خزانه داری آمریکا ارائه کند! این عین بیانیه وزارت خزانه داری آمریکا است که کانالهای بشردوستانه باید به وزارت خزانه داری اطلاعات بدهند. خب این اطلاعات کجا استفاده خواهد شد؟ این اطلاعات برای دقیق‌تر شدن تحریم استفاده خواهد شد.
بنابراین با اقدام اخیر آمریکا، همکاری‌های رسمی میتواند آسانتر شود اما مسئله اینجاست که این مسیر کاملا تحت نفوذ، نظارت و تسلط وزارت خزانه داری آمریکا است و اساسا زمین، زمین بازی طراحی شده توسط آمریکاست. یعنی در کوتاه مدت شاید شاهد گشایش‌هایی باشیم اما در بلند مدت تعاملات ما زیر ذره بین آمریکا قرار می‌گیرد. مانند برجام که در کوتاه مدت گشایش‌هایی حاصل شد اما پس از آن شاهدیم که دلار تا مرز 20 هزار تومان هم می‌رود و فروش نفت به شدت کاهش می‌یابد.
تصور کنید ایران بخش زیادی از تعاملات خارجی خود را از طریق اینستکس یا کانال سوئیس انجام دهد، در اینصورت، اولا همه اطلاعات اقتصادی لو خواهد رفت، ثانیا در هر زمانی که آمریکا اراده کند، میتواند جلوی این تعاملات را بگیرد. اما در حال حاضر که بخش زیادی از این تعاملات از طرق غیررسمی انجام می‌پذیرد از دسترس آمریکا خارج بوده و بنابراین غیرقابل تحریم است. در نتیجه، از نظر راهبردی تثبیت چنین کانال‌هایی خطرناک است. بهترین اقدام برای دولت این است که وارد زمین بازی آمریکا نشود. اما متاسفانه خبرهایی از گوشه و کنار و در رسانه ها شنیده میشود که دولت با اروپایی ها توافق محرمانگی اطلاعات امضا کرده است و در صورت راه افتادن این کانال، اطلاعات اقتصادی کشور لو خواهد رفت. متاسفانه این روند نشان می‌دهد که دولت از ماجرای برجام عبرت نگرفته و در حال تکرار اشتباهاتی به مراتب خطرناکتر از آن است. در برجام صنعت هستهای کشور دچار مشکل شد اما اقدامات اخیر دولت در موضوعات FATF و اینستکس، معیشت مردم را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
انتهای بخش دوم و پایانی مصاحبه
مصاحبه کننده: محمود سحابی
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
