خبرگزاری فارس ـ گروه هنر: عکس، یکی از مهمترین ابزارهای انتقال پیام و تکمیل متن و نوشتار در ارائه بهتر پیام به مخاطب است. عکس‌های خبری در ایران، به ویژه در سال‌های اخیر، مورد توجه بیش از پیش مطبوعات و رسانه‌های آنلاین قرار گرفته‌اند اما به همان نسبت، عکاسان خبری هم بیش از گذشته نسبت به تضییع حقوق خود در مطبوعات و رسانه‌ها گله‌مند هستند که البته معمولاً به علت ناآشنایی خودشان با قوانین رخ می‌دهد. به عنوان مثال، فعالان این حوزه به علت ناآگاهی از اهداف و ماهیت نظام کپی‌رایت در ایران، فاقد دیدگاه صحیح نسبت به بایدها و نبایدهای این حوزه هستند. بدیهی است عکاسانی که با قوانین و عرف جامعه آشنایی دارند، با اطمینان و اعتماد به نفس بیشتری کار می‌کنند و موفق‌تر از سایرین خواهند بود.
رامین کاکاوند، وکیل پایه یک دادگستری، عکاس و مدرس عکاسی، کارشناس ارشد حقوق و دارای مدرک درجه دو هنری از شورای ارزشیابی آثار هنری وازت فرهنگ و ارشاد که این روزها ویراست جدیدی از کتاب «حقوق عکاسان» را چاپ کرده است، می‌گوید: سعی کرده‌ام مباحث مهم و مبتلابه حقوق عکاسان و اصحاب رسانه و آنچه را که هر فعالی در عرصه هنر باید از قوانین بداند؛ در این اثر گردآوری کنم.
او معتقد است: به این دلیل که غالباً متون قانونی پیچیده و برای غیرحقوقی‌ها خسته‌کننده به نظر می‌رسند، افراد رغبتی به مطالعه این قوانین ندارند؛ اما نباید فراموش کرد که اکنون با قوانینی رو‌به‌رو هستیم که تمامی افراد را در بر گرفته و مهمتر از حقوقی که برایمان قائل شده، تکالیفی است که بر عهده ما گذارده است.
این حقوقدادن می‌گوید: خوشبختانه در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که قوانین آن بیشتر به نفع عکاسان است؛ بازداشتن دیگران از نقض حقوق در ابتدای امر، کم‌هزینه و ساده است؛ فقط کافی است عکاسان به درستی از حقوق خود آگاه باشند تا نگران مواردی همچون نقض حقوق مادی و معنوی و کپی‌برداری و تقلید غیر مجاز از آثارشان نباشند و نسبت به انعقاد قراردادها به درستی عمل کنند.
پیرامون برخی مشکلات حوزه عکاسی با کاکاوند گفت‌وگو کردیم که مشروح آن در پی می‌آید:
* در فراخوان بسیاری از جشنواره‌ها و مسابقات عکاسی قید می‌شود پس از پذیرش عکس از سوی دبیرخانه و احتمالا پرداخت حق‌التصویر، امکان استفاده از عکس‌ها به طرق مختلف از سوی برگزارکننده وجود دارد. آیا این جمله یا جملاتی شبیه به آن، مالکیت معنوی عکس را از عکاس میگیرد؟
مالکیت معنوی اثر هیچ‌وقت نمی‌تواند منتقل شود، حتی اگر قراردادی هم راجع به انتقال مالکیت معنوی بسته شود، باطل است اما دبیرخانه نمی‌تواند بدون ذکر نام عکاس، آن عکس را چاپ و منتشر کند.
مالکیت معنوی یک عکس هیچ‌وقت نمی‌تواند منتقل شود، حتی اگر حق‌التصویر آن هم پرداخت شده باشد
ممکن است در فراخوان هم درج کنند که بابت عکس پرداختی هم دارند، اما این از حیث مادی است، از نظر معنوی دبیرخانه نمی‌تواند نام عکاس را حذف کند.
* آیا برگزارکننده جشنواره، سوگواره یا مسابقه عکس مجاز است عکس را بدون درج نام عکاس در کارکردهای تبلیغاتی استفاده کند؟
خیر، ما بحث انتشار بستگی به متن فراخوان دارد، مثلاً در پروندهای که داشتم، عکاسی یک عکس را به مسابقه‌ای فرستاده بود و چون عکسش برنده نشده بود، از برگزارکننده شکایت کرده بود چرا عکس مرا در کتاب مسابقه چاپ کرده‌ای؟ ما به فراخوان جشنواره استناد کردیم و در آن اعلام شده بود دبیرخانه مجاز است از عکس برای مصارف غیرمالی ـ همچون چاپ کتاب، استفاده در صفحات مجازی جشنواره و ... ـ استفاده کند. بنابراین قاضی حکم به برائت داد.
* آیا با خرید عکس، می‌توان مالک مادی و معنوی آن شد؟
مالکیت مادی اثر با خریدن عکس منتقل می‌شود ـ به صورت مشاء یا مستقل ـ اما مالکیت معنوی عکس هرگز منتقل نمی‌شود؛ عکاس همیشه عکاس می‌ماند.
اگر عکسی بدون اجازه عکاس آن استفاده شود، از نظری کیفری قابل پیگیری است و چون حق‌التصویر آن هم پرداخت نشده، از نظر حقوقی هم قابل پیگیری است
جنبه مادی و حقوقی از باب استیفای قانون مدنی قابل بحث است. به عنوان مثال من و شما با هم دوست هستیم و قراردادی میان ما نیست و عکسی را که برای شما فرستاده‌ام، به عنوان یک خبرنگار، مفید می‌بینید و استفاده می‌کنید؛ بنابراین هم از نظر کیفری بابت استفاده بدون مجوز ممکن است تحت تعقیب قرار بگیرید و هم از نظر حقوقی؛ بابت اینکه باید حق‌التصویر آن عکس را بپردازید.
* اگر عکسی از یک عکاس بدون اجازه او یا رسانه‌اش در جایی استفاده شود، امکان پیگیری قانونی وجود دارد؟ روال کار به چه صورت است؟
اگر عکسی از یک عکاس بدون اجازه او در جایی استفاده شود، طبیعتاً مشمول قانون ۱۳۴۸ مبنی بر حمایت از پدیدآوردندگان آثار ادبی هنری می‌شود و ۶ ماه تا ۲ سال حبس در انتظار متخلفان است و حق‌التصویر هم باید پرداخت شود.
البته یک نکته‌ای وجود دارد و آن درباره عکس‌های بی‌نام و نشان موجود در اینترنت است که چون مشخص نیست عکاس آن چه کسی بوده، معمولاً از باب کیفری پرونده‌اش مختومه می‌شود و به نتیجه نمی‌رسد اما از باب مسئولیت مدنی، کماکان شخص می‌تواد ادعای حق‌التصویر و اجرت‌المثل عکسش را داشته باشد.
عکس‌های بی‌نام و نشان موجود در اینترنت به دلیل مشخص نبودن عکاسش، معمولاً از باب کیفری قابل پیگیری نیست
دادگاهی هم که به این موضوع رسیدگی می‌کند، در تهران، دادسرای فرهنگ و رسانه است و در شهرستان‌ها دادسرای عمومی و انقلاب. در تهران هم می‌توان به دادسرای عمومی و انقلاب مراجعه کرد ولی احتمالاً پرونده به دادسرای رسانه ارجاع شود.
از نظر حقوق مادی و مالکیت معنوی اثر، در مجتمع قضایی شهید بهشتی شعبه مخصوصی برای این کار قرار داده‌اند که به دعاوی مرتبط با حقوق مالکیت فکر معنوی آثار رسیدگی می‌کند.
* متأسفانه مرسوم شده است که در برخی روزنامه‌ها، عکس روی جلد را از یک خبرگزاری یا سایت بر می‌دارند و پس از حذف واترمارک، آن را استفاده می‌کنند. البته در کنار عکس نام عکاس و احیانا رسانه‌اش را درج می‌کنند. از منظر حقوقی، آیا این اقدام صحیح است یا نقض قانون تلقی می‌شود؟
اینکه اسم عکاس و خبرگزاری ذکر شود، یک قسمت از جنبه کیفری منتفی است اما باز بحث انتشار بدون اجازه به قوت خود باقی است و اینکه بدون پرداخت حق‌التصویر از عکس استفاده می‌کنند، این مصداق نقض حقوق مادی مالک اثر است.
استفاده از عکس خبرگزاری‌ها در روزنامه‌ها اینکه بدون پرداخت حق‌التصویر، مصداق نقض حقوق مادی مالک اثر است
مالک اثر در اینجا می‌تواند خبرگزاری باشد، چون عکاس را استخدام کرده است، اما اگر عکاس فریلنسر و آزاد باشد، خود او مالک عکس محسوب می‌شود.
* صاحب عکس به چه طریقی شناخته و ادعایش اثبات می‌شود؟ آیا صرفا در اختیار داشتن فایل اصلی عکس کفایت می‌کند؟
با شهادت شهود، داشتن قرارداد یا در اختیار داشتن اصل فایل عکس می‌توان اثبات کرد. همچنین با اشاره به سابقه زودتر منتشرشدن عکس می‌توان ثابت کرد او صاحب عکس است. مثلاً پروندهای داشتیم که فردی مدعی بود عکسی متعلق به اوست، اما چون سه سال قبل در یک نمایشگاه، عکس به نام فرد دیگری چاپ و نمایش داده شده بود، ادعایش رد شد.
* در قرارداد فروش عکس، به چه نکاتی باید دقت شود؟ رعایت چه نکاتی ضروری است؟
فصلی از کتاب «حقوق عکاسان؛ آن چه هنرمندان و اصحاب رسانه باید از قوانین بدانند» را به موضوع قراردادها اختصاص داده‌ام و موضوع ساده‌ای نیست که در یک مصاحبه بتوان به آن اشاره کرد. چون هر قراردادی را باید به تنهایی بررسی کرد.
انتقال حق مالکیت معنوی عکس‌ها و تعداد انتشار و تیراژ آن‌ها از جمله مهمترین مواردی است که باید در قرادادها به آن توجه کرد
همچنین تعداد انتشار و تیراژ هم باید در قرارداد ذکر شود؛ مثلاً عکاس عکسی را برای یک نوبت چاپ می‌فروشد، اما بعداً می‌بیند که مرتباً در تیراژهای مختلف آن عکس منتشر می‌شود.
* تا کنون پروندهای عجیب یا خاص درباره دعوای حقوقی بر سر عکس یا عکس‌هایی داشته‌اید که برایمان تعریف کنید؟
بله، پرونده‌های بسیاری داشته‌ام اما به جای بیان یک مورد شاید بهتر باشد نمونه‌هایی از مهمترین پرسش‌هایی که در حرفه عکاسی مطرح است را بیان کنم:
ـ عکاسی از چه محل‌هایی مجاز و در چه مکان‌هایی ممنوع است؟
ـ عکاس در ازای حق الزحمه‌اش یک فقره چک دریافت کرده است اما هنگام مراجعه به بانک در موعد مقرر با کسر موجودی مواجه می‌شود. چه روش‌های قانونی برای احقاق حق خود پیش رو دارد؟
ـ عکاس دوربینی را با گارانتی یک ساله خریده است. آیا فروشنده می تواند از ارائه گارانتی به هر دلیل و توجیهی امتناع کند؟ چه مراجع و چه قوانینی به کمک مشتری می آید؟
ـ دادگاه صالح برای اقامه دعوا در خصوص نقض کپی رایت، تعهدات قراردادی و موضوعات کیفری کدام است؟ مراحل اقامه دعوی چگونه خواهد بود؟
ـ چه قواعد و قوانینی بر قراردادهایی که عکاس برای فعالیت‌هایش منعقد می‌کند حکومت دارد؟
در صورت استفاده بدون اجازه از عکس مشتری به عنوان نمونه کار، چه مشکلی گریبان عکاس را میگیرد؟
ـ برای تاسیس آتلیه عکاسی چه مراحلی باید طی شود و مجازات افرادی که به صورت غیر مجاز و بدون مجوز در امور سمعی بصری فعالیت دارند، چیست؟ چنانچه تمام یا قسمتی ازسفارش فیلم و عکس مراسم عروسی مشتری پاک شود یا از بین برود، چه دفاعیاتی باید در پرونده‌هایی که نزد محاکم کیفری و حقوقی علیه عکاس و فیلمبردار طرح می شود، ارائه شود؟
ـ در صورت استفاده بدون اجازه از عکس مشتری به عنوان نمونه کار، چه مشکلی گریبان عکاس را میگیرد؟
ـ فعالیت‌های هنری، عکاسی، خبری و مطبوعاتی آبستن چه عناوین مجرمانه‌ای ممکن است باشد؟
ـ عکاس به جای این که با مدیرعامل یا رئیس هئیت مدیره که صاحب امضای مجاز شرکت است با مدیر بازرگانی یا تبلیغات آن شرکت ـ بی آن که دارای اختیاری از سوی شرکت باشند ـ قراردادی منعقد کرده و پس از انجام کار و در مرحله پرداخت وجه با مشکل مواجه شده است. راه حل حقوقی چیست؟
ـ قوانین حاکم بر حقوق مالکیت فکری، سرقفلی، علائم تجاری، حقوق کار و بیمه تامین اجتماعی چیستند؟
در نمایشگاه‌های عکس، اگر عکسی مسأله‌ساز شود، از نظر کیفری فقط عکاس پاسخگو باید باشد، نه گالری‌دار
* در نمایشگاه‌های عکس، اگر عکسی مسأله‌ساز شود، گالری‌دار باید نسبت به نهادهای قانونی پاسخگو باشد یا عکاس؟
عکاس باید از نظر کیفری پاسخگو باشد؛ اما از نظر مادی و مالی و حقوقی، هر دو باید پاسخگو باشند.
* در سانحه سقوط هواپیمای مسافربری کی‌یف، عکس‌هایی بسیار دلخراش از اجساد جانباختگان منتشر شد که اعتراض کاربران در فضای مجازی را به همراه داشت. آیا قانونی در این باره داریم که از انتشار عکس‌های اینچنین جلوگیری کند؟ یا صاحبان عزا که عزیزان خود را در سانحه از دست داده‌اند، بابت انتشار عکس‌ها حق پیگیری قانونی و حذف آن از خروجی رسانه‌ها را دارند؟
طبق اصل اباحه و قاعده قبح عقاب بلابیان، دادگاه نمی‌تواند بابت چیزی که قانونش را وضع نکرده است، کسی را مجازات کند. بنابراین انتشار عکس‌های دلخراش تخلف نیست. چون قانونی در این خصوص وجود ندارد.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
