ضلع چهارم یک مثلث: تحلیلی در باب رفتار سیاسی-میدانی اخوان المسلمین یمن در روزهای اخیر

گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس-یادداشت مهمان؛ احمد حاجی صادقیان- شعله ور شدن ناگهانی جبهه نهم در شرق صنعا پس از حدود دو سال و نیم آتش بس نانوشته و تحولات پس از آن را باید نقطه عطفی در روند تحولات میدانی و سیاسی یمن بدانیم که همزمان معلول و علت تحولات عمیقی در میدان نبرد سیاسی و نظامی در یمن است. شورش آگوست 2019 مجلس انتقالی در جنوب یمن آغاز این تحولات بود. تحولاتی که با حمله موشکی وسیع انصارالله به تاسیسات نفتی آرامکو و پیگیری جدی روند آتش بس در یمن توسط عربستان ادامه پیدا کرد. اگر به این وقایع با نگاه به تلاش عربستان و امارات برای ایجاد یک موازنه قوا برای دولت در یمن پس از جنگ نگاه شود بسیاری از سوالات حول این موضوع  پیشاپیش پاسخ داده خواهد شد. موازنه‌ای که نخستین رکن آن را دولت هادی تشکیل می دهد. هرچند انصارالله با محکوم کردن چندباره سران سیاسی و نظامی دولت هادی ازجمله شخص عبدربه منصور هادی رئیس جمهور مستعفی به خیانت بر علیه یمن و صدور حکم اعدام برای آنها موضع محکمی در برابر همکاری با آنها برای تشکیل دولت آینده یمن گرفته است ولی قطعا بخش بزرگی از راهبرد عربستان برای آینده یمن را دولت هادی و مسئولان آن تشکیل می دهند.

ضلع دوم؛ شورش برای آینده

با وجود اینکه ادعا و هدف اعلامی مقامات مجلس انتقالی استقلال جنوب است ولی به تصریح خودشان بزرگترین دستاورد شورش ماه آگوست برای آنها به دست آوردن کرسی ثابت و مستقل در مذاکرات تشکیل دولت آینده یمن است. امتیازی که می تواند دست این گروه - که از طرف امارات حمایت کامل می شود - را در فردای خروج عربستان از یمن پر نگه داشته و جلوی حذف آنها از سپهر سیاست یمن به دست احزاب شمالی را بگیرد.

در این بین بزرگترین مخالف توافق ریاض در سطح میدان حزب اصلاح بود. ورای هویت شمالی این حزب که باعث می شد ماهیتا با هرگونه جنبش استقلال طلبانه در جنوب مخالف باشد دلیل اصلی و پشت پرده آن که به عنوان شاخه اخوان المسلمین در یمن شناخته می شود در مخالفت با این توافق را باید در نبرد همه جانبه ابوظبی و اخوان المسلمین در سطح جهان اسلام جستجو کرد. نبردی که از زمان حمله ائتلاف عربی به یمن در قالب مبارزه با القاعده و تروریسم جنبه نظامی – امنیتی  نیز به خود گرفت و تعداد بسیاری از وابستگان و مواضع حزب اصلاح به بهانه مبارزه با تروریسم و القاعده توسط امارات و نیروهای وابسته اش ترور یا بازداشت شدند.

در تمام طول مذاکرات برای امضای توافق بین دولت هادی و مجلس انتقالی حزب اصلاح به شدت با این توافق مخالف بود و تنها بر اثر فشار سعودی رضایت به امضا و اجرای آن داد. بر اثر توافق ریاض مجلس انتقالی نیمی از کابینه دولت هادی را به دست آورد و در عوض تامین امنیت عدن – پایتخت موقت دولت هادی – را به نیروهای گارد ریاست جمهوری که در واقع از وابستگان حزب اصلاح هستند واگذار کرد. هرچند با وجود گذشت چند ماه از امضای این توافق هیچ یک از این دو بند عملیاتی نشده است ولی دستاورد اصلی انتقالی یعنی حضور در دولت آینده یمن توسط سعودی تضمین شد.

ضلع سوم؛ آتش بس با دشمن

ریاض در حالی که امضای توافق در جنوب را پیگیری می کرد پیشنهاد آتش بس انصارالله را نیز با جدیت پیش می برد و توانست تا حدود بسیاری از سطح درگیری با انصارالله بکاهد. پیشرفت این مذاکرات به حدی بود که به گفته گریفیث نماینده ویژه سازمان ملل در امور یمن حملات هوایی ائتلاف به یمن تا هشتاد درصد کاهش یافت و عربستان مستقیما 128 اسیر را از انصارالله آزاد کرد. این پیشرفت مذاکرات این پیام را به حزب اصلاح رساند که دو طرف از بازیگران میدانی یمن موفق شده اند حضور خود در دولت آینده یمن را به تایید عربستان برسانند در حالی که هنوز هیچ تضمینی از طرف ریاض برای حضور اخوان المسلمین در دولت آینده یمن وجود نداشت و این حزب خود را بازنده نبرد سیاسی یمن می دید.

تثبیت بی اعتمادی

وقایع جنوب یمن روند تثبیت بی اعتمادی بین اضلاع مختلف ائتلاف را تسریع کرد. عدم حمایت جدی عربستان از دولت هادی – که حزب اصلاح قدرتمندترین جناح سیاسی آن است – در جریان شورش مجلس انتقالی باعث شد حزب اصلاح تصمیم بگیرد در یک قدرت نمایی به عربستان نیروهای خود را از مرزهای عربستان فرا بخواند. اقدامی که باعث شد نیروهای ائتلاف بخش مهمی از پیشروی های خود در شمال غربی صعده و جبهه کتاف را از دست بدهند. این واقعه ثابت کرد که عربستان نمی تواند به حزب اصلاح به عنوان یک همپیمان کاملا مطیع اعتماد کند. ضربه اصلی به روابط حزب اصلاح و ریاض اما در دسامبر 2019 و در جریان حمله محمد الشمرانی افسر ارتش سعودی در پایگاه پنساکولا در ایالت فلوریدای آمریکا  زده شد. شواهد موجود و تحقیقات صورت گرفته نشان داد الشمرانی عامل این حمله از مرتبطان با سازمان القاعده شبه جزیره بوده است. پس از این حمله و با توجه به شواهد غیر قابل انکار ارتباط حزب اصلاح با القاعده در یمن؛ خطر وجود یک شاخه قدرتمند از بزرگترین تشکیلات اسلامگرایان سیاسی سنی شبه جزیره عربستان مجددا برای ریاض یادآوری شد. خطری که کشته شدن قاسم الریمی رئیس القاعده شبه جزیره در مواضع نیروهای حزب اصلاح در جبهه نهم نیز موید دیگری برای آن شد. تهدید بالقوه ای که وجود اقلیت بزرگ و چند میلیونی یمنی در سرزمین عربستان و تاثیرپذیری جامعه عربستان از یمن به آن ضریب می دهد.

مثلث بدون اخوان

انصارالله به دلیل مذهب زیدی و سبک خاص کنش سیاسی خود خطر به مراتب کمتری از حزب اصلاح برای عربستان دارد. همین دلیل برای اینکه عربستان انصارالله را به عنوان یکی از اضلاع قدرت در یمن پس از جنگ جایگزین حزب اصلاح کند کافی است. تکلیف دو ضلع دیگر قدرت نیز در توافق ریاض مشخص شد: مجلس انتقالی و دولت هادی.

دولت هادی در حقیقت متشکل از جناح سعودی گرای حزب موتمر و حزب اصلاح است. با توجه به اینکه اصلی ترین بخش از ظرفیت قبایلی، اجتماعی و نظامی حزب موتمر در ائتلاف با انصارالله قرار دارند در عمل باید گفت نیروی میدانی ارتش هادی و ائتلاف را حزب اصلاح تامین می کند. این وزن میدانی به شکل طبیعی این توقع را در حزب اصلاح ایجاد کرده است که بخش قابل توجهی از قدرت در یمن پس از جنگ را مطالبه کند ولی به دلیل ملاحظات ریاض که پیش تر ذکر شد در قالب توافق ریاض این سهم با یک واسطه و از طریق سیاستمداران وابسته به موتمر از جمله هادی به آنان داده شد. روندی که منجر به تضعیف شدید حزب اصلاح در میدان و سیاست خواهد شد و زمینه ای برای حذف اخوان المسلمین از سپهر سیاست یمن است.

حزب اصلاح برای اینکه بتواند جایگاه خود را در یمن بعد از جنگ تثبیت کند پس از آنکه از تقدیم این سهم توسط ریاض ناامید شد مسیر مجلس انتقالی را آزمود و سعی کرد بر روی زمین تضمینی برای سهم خود در آینده سیاسی یمن دست و پا کند. این حزب راسا و بدون هماهنگی با ارتش هادی حمله ای به جبهه نهم ترتیب داد و سعی کرد با در اختیار گرفتن بخشی از استان صنعا و حتی تهدید پایتخت خود را به ساختار سیاسی آینده یمن تحمیل کند. اقدامی که توسط ارتش هادی حمایت نشد و مقامات آن در همان روزهای ابتدایی دستور عقب نشینی دادند و همین ناهماهنگی که همراه شد با پاتک شدید انصارالله نیروهای حزب اصلاح را تا دروازه های مراکز دو استان مهم شمال یعنی مارب و الجوف عقب راند.

هرچند در ادامه جنگنده های عربستان برای حفظ توازن قوا و جلوگیری قوت گرفتن بیش از حد انصارالله به کمک حزب اصلاح آمده و با تامین نیرو و لجستیک و بمباران شدید مواضع نیروهای صنعا سعی کردند آنها را عقب برانند ولی ادامه روند آتش بس در بندر الحدیده علیرغم تلاش حزب اصلاح برای فعال کردن آن جبهه به ضرر انصارالله و حتی محدود شدن حملات هوایی به جبهه های نبرد که با موافقت با بازگشایی فرودگاه صنعا همراه شد نشان داد دلیل عربستان برای ورود به این معرکه حفظ توازن قوا بوده است و نه حمایت از حزب اصلاح.

راه میانبر

عدم همکاری نیروهای جنوبی و حتی همپیمان روزهای دور حزب اصلاح یعنی طارق صالح که فرماندهی نیروهای مستقر در ساحل غربی را به عهده دارد برای فعال کردن جبهه ساحل غربی و ورود به معرکه به نفع حزب اصلاح نشان داد که هر دو بازیگر خارجی حاضر در عرصه میدانی یمن یعنی عربستان و امارات با تضعیف حزب اصلاح موافقند. خبری که اصلا برای حزب اصلاح خوب نیست. راهکاری که هم اکنون در برابر حزب اصلاح برای دریافت سهم جدی و تضمین شده در دولت آینده یمن وجود دارد سیطره کامل بر دولت هادی است. احتمالا این حزب در ادامه تمام تلاش خود را برای حذف جناح موتمری از دولت به اصطلاح شرعیه به کار گیرد تا بتواند به شکل کامل بر این دولت سیطره پیدا کند. این اقدام می تواند با حذف شخص هادی و جایگزینی محسن علی الاحمر معاون وی – و اصلی ترین مهره اصلاح در دولت و ارتش هادی – محقق شود. شاید بخشی از تلاش رسانه ای آغاز شده برای بازگرداندن هادی به عدن هم با همین نیت باشد.

انتهای پیام/م