چرا مخاطبان در رسانه‌های تعاملی بیشتر دیده می‌شوند؟/فضایی که در آن نیاز کاذب ایجاد شده است

گروه هنر و رسانه - زینب رازدشت: در فضای رسانه‌ای امروز مفهوم مخاطب دستخوش تغییرات اساسی شده است و مخاطبان منفعل دیروز با کمک شبکه‌های ارتباطی و ابزارهای دیجیتال به کاربران فعال امروز تبدیل شده‌اند. یعنی مخاطبان فضای مجازی با آمدن وب 2، تبدیل به مخاطبان فعال و تأثیرگذاری شده‌اند که در تولید محتوای فضای مجازی بسیار سهیم هستند. 

با گسترش وب 2 رسانه‌هایی همچون خبرگزاری‌ها این نقش را به مخاطبانشان می‌دهند تا در تولید محتوا سهیم باشند. البته در این میان خبرگزاری فارس با ایجاد بخشی به نام «فارس من»، تعاملی دو طرفه با مخاطبانش به وجود آورده است.

این خبرگزاری به واسطه این بخش سعی دارد با ثبت نیازهای واقعی از سوی کاربران، سوژه‌های واقعی مخاطبان را پیگیری کند.

به بهانه رونمایی از قابلیت‌های جدید «فارس من» در خبرگزاری فارس، گفت و گویی با یوسف خجیررئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره داشته‌ایم. آنچه از نظر می‌گذرانید، حاصل گفت‌وگوی ما با وی است. 

فارس: بنظر شما چرا رسانه‌ها باید به سمت تعامل با مخاطبان حرکت کنند؟

خجیر: در دوره از تاریخ رسانه‌ها با کمک تکنولوژی‌های ارتباطی، وارد فضای جدیدی شده‌اند که به نسبت قبل مخاطبان بیشتری را درگیر کرده‌اند. در گذشته و در زمان ارتباطات سنتی، سیر ارتباطات و پیام رسانه‌های جمعی همچون رادیو و تلویزیون، به صورت یک طرفه و یکسویه بود یعنی فرستنده پیام- رسانه - مخاطب. در این رویه ارتباطی، بازخورد بسیار ضعیف بود.

در اواخر دهه 90 و اوایل 2000 با کمک تکنولوزی های ارتباطی وارد فاز جدیدی از رسانه ها شدیم که به رسانه های جدید معروف شدند. مرحله اول رسانه های جدید، مربوط به وب 1(رسانه های دیجیتالی) و مرحله دوم مربوط به رسانه های تعاملی است.در وب یک این امکان وجود داشت که در هر زمان و مکانی و با ظرفیت اطلاعاتی بالا،‌اطلاعات را دریافت کنیم، اما اما واکنش و اینترکتیو بودن این مرحله دچار مشکل بود. 

حرکت افقی ارتباطات در رسانه‌های تعاملی قوی‌تر می‌شود

در مرحله وب 2 به مخاطب توجه بیشتری شد تا بتواند دیده شود و به اظهارنظر بپردازد و حتی براساس نیازهای خودش رسانه و محتوا را انتخاب کند و پاسخ دهد. ما در رسانه های تعاملی علاوه بر ویژگی هایی که برای وب یک داریم، قدرتی به مخاطب داده می شود که گزینشگری و حرکت افقی ارتباطات را قوی تر می کند. 

در بخش فارس من خبرگزاری فارس، کاربر واقعی است چراکه نیازهای واقعی کاربر در آن بخش پیگیری می‌شود. در گذشته و به ویژه در رسانه های جمعی، رسانه ها نیازسازی می کردند یعنی به ایجاد نیاز کاذب می پرداختند. پدیده ای که در رسانه های جمعی به ویژه در کشورهای غربی در دهه 80 شاهدش بودیم.

در وب 2 کاربر می تواند گزینشگر فعال باشد و نیازهایش را مطرح و بسنجد. سنجش نیازهای کاربر و مطرح کردنش این امکان را داد تا رسانه های تعاملی به سمت نیازهای واقعی کاربر پیش برود.

فارس:‌ تا چه اندازه تعاملی شدن یک رسانه می‌تواند به افزایش مخاطبان آن و نزدیک شدن تولیدی‌هایش به دغدغه‌های مردم کمک کند؟ 

خجیر:کمک کردن به دغدعه مردم در شرایطی ممکن خواهد بود که ما نیازهای مردم را خوب بشناسیم و براساس نیازهای مردم حرکت کنیم. ما باید محتوا را طراحی و برنامه سازی کنیم و در نهایت ارائه دهیم.

در گذشته سنجش این نیازها تا اندازه ای سخت تر بود و آنچه که رخ می داد، نیازهای مردم نبود بلکه نیازهای صنعت، بازار، سیاست و جناح ها بود، به نحوی که از طریق تبلیغات سیاسی پروپاگاندا، نیازهای مردم را مطرح می کردند، اما در رسانه های تعاملی به دلیل آنکه مردم حضور دارند و نیازهای شان را می توانند مطرح کنند، به راحتی می توان نیازهای واقعی آنها را سنجش کرد. یعنی دغدغه های واقعی مردم بهتر دیده می شود، زیرا مردم خودشان این دغدغه ها و نیازها را مطرح می کنند.

فارس: اثر تعاملی شدن رسانه درپیگیری مشکلات نظام و برطرف شدن ایرادات اجرایی کشور را چگونه می‌بینید؟

خجیر:اگر بتوانیم با یک برنامه ریزی صحیح و درست برنامه ریزی کنیم و از این ظرفیت های شبکه های اجتماعی، رسانه های تعاملی یا رسانه های اجتماعی به درستی بهره مند شویم و براساس نیازهای واقعی مخاطبان حرکت کنیم، قطعا می توانیم در بخش اقدامات مؤثری را انجام دهیم.

نیازسنجی باید از کف جامعه در رسانه‌های تعاملی شود

طرح مشکلات جامعه و مشکلات مربوط به نظام باید به درستی صورت بگیرد، بهترین حالت این است که ما از کف جامعه نیازسنجی کنیم و شناخت مان از کف جامعه رخ دهد. یعنی بدانیم که در حوزه اقتصادی نگاه مردم، مشکلات و چالش های شان چیست.

اگر در رسانه های اجتماعی بتوانیم به تحلیل محتوای ساده بپردازیم و یک گردش اطلاعاتی ایجاد کنیم، تحلیل گفتمان صورت می گیرد و نیازها واقعی‌تر دیده می شود، زیرا بطن خواسته های مردم اینجاست. ما نیاز داریم تا رسانه ها هدفمند به این سمت از رسانه ها حرکت می کنند و از این نوع رسانه برای سنجش نیازها، دغدغه ها، چالش ها، مشکلات و دیدگاه های شان نسبت به جامعه بهره مند شوند.

مشابه این اتفاق را در رسانه های خارجی شاهد هستیم. برای مثال شبکه «من و تو» و «بی بی سی» در اتفاقات اخیر، پای خبرنگار شهروند را در شبکه شان مطرح کردند. اگر ما از طریق وب دو و رسانه های تعاملی همان رویکرد قبلی خودمان را داشته باشیم یعنی به نیازسازی بپردازیم، نیاز کاذب را ایجاد کرده ایم.

اگر بتوانیم نیازهای واقعی مردم را اصولی تر و در فضای باز کاری، در بخش فارس من پیگیری کنیم یعنی نیازها را ثبت کنیم و خبرنگار مربوطه این نیازها را از مسئول مورد نظر پیگیری کند و همه این اتفاقات از طریق سامانه رخ دهد، درواقع صاحب نیاز در این رسانه تعاملی یک هویت واقعی دارد که پیگیری آن از سوی خبرنگار واقعی رخ می دهد.

فارس من به سمت نیازهای واقعی مردم حرکت می‌کند

گزارش هایی که در بخش فارس من خبرگزاری فارس، مطرح می شود، تحت عنوان سردبیر من است و اتفاقات بعدی که رخ می دهد، نشان دهنده این است که به سمت نیازهای واقعی پیش می رویم. این نیاز واقعی می تواند برای مخاطب در فضای رسانه ای که امروزه مملو از اطلاعات و پیام های متفاوت و متنوع، و سردرگم است، به سمت هدفمند شدن اطلاعات پیش ببرد و به سمتی سوق یابد که به رسانه ای اعتماد کند که اطلاعات دقیقی از آن دریافت و نیازهای واقعی اش تأمین می شود.

بنظر می رسد زمانی که در فارس من به سمت نیازهای واقعی مردم می روید، اعتماد رسانه ای به شما بیشتر رخ می دهد، زیرا مخاطب نیازهای واقعی خود را در رسانه شما بهتر مشاهده می کند، بالطبع طبق الگویی که در نظریه ارتباطات وجود دارد، از رسانه شما بیشتر استفاده می شود و این استفاده در چرخه اطلاعاتی در بحث رسانه های جدید وجود دارد که در نهایت شبکه ای تر و گسترش مند تر می شود. برای این بخش از خبرگزاری فارس می توان چشم انداز روشنی ترسیم کرد.

اگر رسانه‌هایی که از فضای مجازی و از رسانه های اجتماعی استفاده می کنند، استفاده شان به نیاز واقعی جامعه نزدیک تر باشد، چشم انداز روشنی را می توان برایش تصور کرد که در آینده ای نزدیک مخاطبان بیشتر و پایدارتری داشته باشند.

در بسیاری از اوقات، رسانه های ما تحت عنوان گیرنده، مخاطب دارند، اما پایدار نیستند یعنی به معنی واقعی که برایشان دغدغه مند و بخشی از هویت رسانه ای باشد، وجود ندارد. این اتفاق در رسانه هایی همچون خبرگزاری فارس که بر اساس مبنای واقعی سنجش و نیازهای واقعی مردم گذشته قطعا در الگوی موفقی است. در چنین الگویی براساس نیازها برای استفاده از رسانه در مخاطب انگیزه ایجاد می شود.

زمانی که مخاطب به سراغ رسانه ای می رود که رضایت دارد، مجددا به سراغ آن رسانه می رود و این تکرار ایجاد می شود. مخاطب خبرگزاری فارس نیازهای اصلی اش را در این رسانه می بیند و به این سمت گرایش پیدا می کند و در نهایت این مخاطب تبدیل به مخاطب پایدار و فعال این رسانه می شود زیرا خود مخاطب می تواند براساس نیازها و نوع نگاه خودش خبر تهیه می کند.

فارس: رسانه چه زمانی می‌تواند ادعا کند که یکی از ارکان دموکراسی است؟

خجیر: رسانه ها رکن چهارم دموکراسی در کنار سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه هستند. رسانه‌ها نگهبان این سه رکن(مقننه، مجریه و قضائیه) هستند و زمانی رسانه ها می توانند نگهبان مردم باشند که در مقابل سه قوه دقیقا مبتنی بر خواسته های مردم حرکت کنند. برای تحقق این امر نیاز است که خواسته های مردم را به درستی بشناسیم و براساس خواسته های مردم نه با رویکردهایی که در اقتصاد سیاسی،‌بازار وسیاست مطرح است، بلکه براساس خواسته های واقعی مردم محتوا را تولید و نشر دهیم.

ما زمانی می توانیم این ادعا را داشته باشیم که رسانه ها یکی از ارکان مهم دموکراسی است که اولویت اول‌شان آزادی اطلاعات باشد، اما در کنارش به این موضوع بیندیشیم که آیا رسانه ها نگهبان همه مردم هستند یا بخشی از مردم؟ اگر این رسانه ادعا می کند که رکن مهم دموکراسی است، نگاهش به همه مردم است؟ گاهی اوقات در بخش آزادی اطلاعات، رگه هایی از پروپاگاندا را شاهد هستیم که البته این موضوع در رسانه های خارجی هم دیده می شود. این موضوع آفتی است که رسانه ها دچار آن می شوند و حتی به گونه ای وانمود می کنند که ما جریان آزاد اطلاعاتی داریم.

گاهی در فرآیند آزادی اطلاعات، رسانه ها به ایجاد نیاز کاذب می پردازند یعنی خود را نماینده مردم در جریان آزادی اطلاعات می کنند، اما این پرسش مطرح می شود که آیا همه حق دارند که در مورد پرونده سقوط هوایپمای اوکراین مطلع شوند؟ اگر این حق را به طور کلی به مردم بدهیم، ما به نوعی به شایعه سازی بیشتر وخاکستری شدن فضای اجتماعی بیشتر دامن می زنیم که درواقع نیاز کاذب است.

بنظر می‌رسد برای این موضوع باید تیم متخصصی جمع شوند تا اطلاعات را بررسی کنند و در یک فضای آرام به یک نتیجه متقن و نهایی برسند که آیا باید همه اطلاعات را در اختیار مخاطبان قرار دهند؟ ما گاهی اوقات از رکن چهارم دموکراسی، به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده می کنیم و اعتقادی به این موضوع نداریم که به سمتی برویم که مبتنی بر نیازها وخواسته های مردم باشد. ما باید باور داشته باشیم که رسانه ها رکن چهارم و حافظ مردم هستند و باید براساس خواسته های مردم گام برداریم.

فارس: بنظر شما فارس من به سمت رسانه‌های تعاملی سوق یافته است؟

خجیر: فارس من به این سمت از رسانه ها سوق یافته است و بنظر می رسد رسانه های بزرگ هم باید برای ادامه حیات بهتر خود به این سمت سوق یابند. فارس من یکی از اتفاقات خوب خبرگزاری فارس است که توانسته از رسانه های جدید به خوبی استفاده کند. یعنی براساس نیازهای واقعی مردم خبر تهیه می کند که در این بخش دیگر نیازها کاذب و خبرسازی نیست، بلکه به خواسته های مردم بسیار نزدیک است.

بنظر می رسد یکی از ویژگی های فارس من این بوده که هنوز دچار مسأله و بحث بازار و سیاست نشده است. ما هر اندازه به مردم نزدیک شویم از این مسائل فاصله خواهیم گرفت. پیشنهادم این است که براساس خواسته های مردم گام برداشته شود و نیازهای واقعی مردم مطرح  راکنند و از مردم بخواهند که نیازهای واقعی شان را به ثبت برسانند.

انتهای پیام/