خبرگزاری فارس ـ گروه فرهنگ عمومی: تصوف در سرزمین قزاقستان در قرون ۱۰ـ۱۲ پدیدار شد و امروز در مناطق جنوبی گسترش یافته است. تصوفی که در قرن نهم در سرزمین عراق به وجود آمد، تاریخ و فرهنگ آسیای میانه را تحت تأثیر خود قرار داد و در قرن دهم در ماورءالنهر که امروزه بخشی از جنوب قزاقستان است گسترش یافت. تاریخ تصوف در قزاقستان از گذشته مورد توجه بوده است.
تاریخ تصوف در قزاقستان
چهره اصلی جهان‌بینی صوفیان در سرزمین قزاقستان توسط خواجه یسوی شناخته شد. وی در آموزه‌های خود از آثار تاریخی، آداب و رسوم ملی مردم ترک زبان متأثر بود. مردم قزاق با ورود مبلغان صوفی به آسیای میانه همچنین تحت تأثیر خطبه‌های یسوی «الله» را «تنگری» می‌نامیدند و حکمت‌های یسوی را که مدح خدا بود، به عنوان یک تعبیر می‌خواندند. تصوف مردم را موظف به زندگی بر طبق شریعت نمی‌کرد و آداب و رسوم ملی را نیز انکار نمی‌کرد. در این راستا با آداب و رسوم ملی مردم کوچ‌نشین آمیخته شد.
مزار خواجه احمد یسوی
در دوره شوروی سابق تصوف ممنوع بود و در سطوح رسمی رد شده بود، اما صوفیان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دادند. صوفیه تحت تأثیر فرهنگ عربی، فارسی و شعر های شرقی رشد و گسترش پیدا کرد و به دلیل انعطاف‌پذیری و ظرفیت ذاتی خود به پیش از اسلام نیز وجود داشت پیوست. ویژگی تصوفی قزاقی ارتباط مستحکم با شمن‌گرایی دارد، همین ارتباط سبب پدید آمدن ذکرهای بلند همراه با رقص و آواز شده است.
در سال‌های استقلال قزاقستان، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، علاقه به ارزش‌های معنوی در این کشور افزایش چشمگیری پیدا کرد و احیای مجدد در زمینه‌های مختلفی صورت گرفت. بر اساس آموزه‌های دینی، احکام اخلاق، علاقه به آموزه‌ها و اعمال صوفی دوباره زنده شد.
در حال حاضر تصوف در استان جنوبی قزاقستان بیشتر گسترش یافته است و پیروان شاخه «ایشانیسم» در این استان زندگی می‌کنند. در قزاقستان ۴ شاخه تصوف با رهبری مستقل وجود دارد.
نقشبندیه (مجددی ـ حسینیه)
مرکز طریقت یا شاخه نقشنبدیه (مجددی ـ حسینیه) دهکده «قوسشی ـ آتا» است که از شهر ترکستان در ۱۵ کیلومتر فاصله دارد. پیروان عبد الوحید ـ ایشان ممتشکوف در این استان به ۱۵۰۰ نفر می‌رسند و آنها ۲ بار در سال برای عید مولود پیامبر (ص) و آغاز ماه رمضان در خانه پسران وی گردهم جمع می‌شوند.
آنها رهبران خود را خلیفه می‌دانند. خلیفه استان آلماتی «دایرابای ریسبای»، خلیفه استان‌های جنوبی قزاقستان و ژامبیل «قربان علی احمداف» است. رهبر کل شاخه نقشبندیه در قزاقستان «نصرالدینـایشان» پسر« عبد الوحیدـایشان ممتشکوف» است که در منطقه ترکستان فعالیت می‌کند. این شاخه از تصوف در کشورهای دیگر نیز پیروانی دارد.
قادریه
پیروان طریقت قادریه، چچن‌هایی هستند که در جنگ جهانی دوم به قزاقستان تبعید شده بودند. علاوه بر این در سال ها، دهه نود هنگام جنگ در چچن‌ستان بعضی مردم چچن به سرزمین قزاقستان مهاجرت کرده بودند و تابعیت جمهوری قزاقستان را گرفتند. ضمناً به سبب بسته بودن جامعه چچنی و دشواری این زبان تصوف قادریه مورد مطالعه قرار نگرفته است.
جهریه
بعد از فروپاشی انحادیه شوروی فردی با نام «عصمت االله مقسوم» که اصالتاً قزاق و متولد افغانستان بود، در سال ۱۹۹۷ به قزاقستان مهاجرت کرد. مقسوم، جهریه (فرقه نقشبندی است که بنیانگذار آن چینی از قوم هوئی «مآ مینسین» در قرن ۱۸ است در استان گنسو) بود. این شاخه در دهکده «کاراسو» منطقه ژیتیسوی شهر آلماتی گسترش یافت. اما مسجد این شاخه در سال ۱۹۹۹ به خاطر عدم ثبت در اداره معنوی مسلمانان قزاقستان بسته شد و رهبر آن از قزاقستان تبعید شد.
در سال‌های ۲۰۰۰ پیروان این شاخه فعالیت خود را در منطقه «مامیر» شهر آلماتی بار دیگر از سرگرفتند. امروزه پیروان آنها در شهر آلماتی به ۱۰۰۰ نفر می‌رسد و خلیفه آنها «ناریمبای رازبک اولی» است. اعضای این گروه ابتدا بنیاد خیریه «شاه کریم» و سپس اتحادیه اجتماعی «اعتماد.آموزشر» را تأسیس کردند.
دیگر گروه صوفیان ترکی
لازم به ذکر است در قزاقستان همچنین چندین گروه صوفیان ترکی وجود دارد:
سلیمانجیان ـ پیروان سلیمان خیلمی توناخان (۱۸۸۸ـ۱۹۵۹)
تاپباشچیلار ـ عثمان نوری تاپباش
اخلاصجیان ـ عثمان کارابیا
نورجی لار
فتح‌اله چیان ـ پیروان فتح الله گولن
محمودچولار ـ پیروان محمود خدای
احیای تصوف در قزاقستان
یکی از نمودهای احیای تصوف در قزاقستان مستقل، زیارت اماکن متبرکه است. زیارت اماکن متبرکه و قبور مقدسین در میان بخش گسترده‌ای از قزاق‌ها به عنوان یکی از بارزترین ویژگی های اسلام و احیای مجدد اسلام به اوج خود رسیده است. برای نمونه آرامگاه «خواجه احمد یسوی»، «آریستان باب»، «بکت آتا»، «شوپان آتا»، «کارامان آتا»، «اوکاشا آتا»، «ارگیزبای آتا، «مادر دومالاک» و... از اماکن مقدسی است که مردم برای زیارت به آنجا می‌روند.
تعداد زیارتگاه‌ها روز به روز افزایش می‌یابد و در کنار مرمت و بازسازی آرامگاه افراد مشهور قزاقستان قبور فراموش شده و دیگر اجداد قزاق نیز بازسازی و به مکان زیارتی تبدیل می‌شود. زنانی که بچه‌دار نمی‌شوند، در قبر زنان مقدس می‌خوابند و دعا می‌کنند تا بتوانند بچه‌دار شوند. زائران با روزه‌داری، اقامه نماز، با خلوص نیت و با برگزاری آیین و مناسک مذهبی آداب زیارت را بجا می‌آورند.
از روزگار بسیار دور زیارت اماکن متبرکه و قبور مقدسین از مهم‌ترین آداب و رسوم نیاکان قزاق بوده است. چنانچه زیارت قبر خواجه احمد یسوی را برابر با یک بار حج می‌دانستند. روییدن درخت در قبر نشان از مقدس بودن صاحب قبر دارد و افراد با بستن دخیل به درختان روییده شده در قبرها و ذکر نام خدا، برآورده شده حاجات خود را از خدا طلب می‌کنند.
بعد از استقلال قزاقستان، اداره مسلمانان قزاقستان، از اداره مسلمانان کشورهای آسیای میانه جدا شد و به صورت مستقل به تأسیس مدارس دینی در قزاقستان پرداخت. البته ویژگی‌های اسلام در قزاقستان موجب شده قزاق‌ها به طرفدار بنیان‌گرایی اسلامی گرایش پیدا نکنند و حامیان اسلام پیشرو ـ تصوف باقی بمانند.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
