ضرورت تقویت سواد انتخاباتی/ خبرنگاران بر تکنیک‌های اقناعی کاندیداها مسلط باشند

گروه هنر و رسانه – زینب رازدشت: برخی از مردم از رفتار روزنامه‌نگاران و خبرنگاران الگو می‌گیرند. دلیل این امر شأن اجتماعی خبرنگاران و روزنامه نگاران است. با ترویج پیام رسان های ارتباطی و شبکه های اجتماعی، شاهد حضور طیف مختلفی از مردم در این فضای نوین هستیم که خبرنگاران، یکی از این گروه ها به شمار می روند.

در این میان روزنامه نگاران و خبرنگاران با ایجاد صفحات شخصی در فضای مجازی به فعالیت های فوق خبری و گاهی شخصی می پردازند. برخی از آنها اخباری که از منابع خبریشان دریافت می‌کنند را در صفحات خود منتشر می‌کنند و برخی دیگر هم از زندگی شخصی و روزمرگی‌شان می نویسند و البته گروه دیگری از این طیف هم برای بالابردن فالوئرها و خوشامد مخاطبان شان به انتشار اخبار محرمانه ای می پردازند که به صلاح نظام نیست و یا شخصی ترین موضوعات زندگی خود را به کف فضای مجازی می آورند.

محمدصادق افراسیابی، معاون مرکز رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است که روزنامه نگاران و خبرنگاران در رأس هرم هستند و باید الگوی مناسبی برای مردم باشند.

او معتقد است که برای ایجاد الگوی مناسب، خبرنگاران و روزنامه نگاران باید از سواد رسانه ای مطلوبی برخوردار باشند که متأسفانه چندان نمره مناسبی را نمی توان به برخی از اعضای این طیف از جامعه داد، هر چند برخی خبرنگاران هم واقعا دارای سواد رسانه ای بالایی هستند.

با توجه به اینکه روز جمعه دوم اسفندماه، انتخابات مجلس را پیش رو داریم،‌ به همین بهانه و با موضوع سواد رسانه ای خبرنگاران به ویژه در ایام انتخابات به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید حاصل گفت و گوی ما با افراسیابی، معاون مرکز رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

فارس: بنظر شما سواد رسانه ای خبرنگاران و روزنامه نگاران باید در چه سطحی باشد؟

افراسیابی: سواد رسانه ای اصحاب رسانه، یک سطح بالاتر از سواد رسانه ای عموم مردم است، یعنی ما زمانی که درباره اصحاب رسانه صحبت می کنیم و یا از تفکر انتقادی به عنوان یکی از مهارت های سواد رسانه در میان اصحاب رسانه نام می‌بریم، باید کسی که در رسانه فعالیت می کند، حتما به هنگام شنیدن خبری، حساس شود و آن را به راحتی نپذیرد. بسیاری از اوقات درجامعه یک پارادایم، شایعه و جوی در فضای اجتماعی ایجاد می شود که خبرنگار در مقابل آن منفعل است، یعنی هیچ تردیدی نمی کند که آن شایعه، درست است یا غلط؟ بنابراین صحت آن شایعه را می پذیرد و در مورد آن شایعه مصاحبه می گیرد.

خبرنگار باید قدرت تفکر انتقادی‌اش بیشتر از سطح عادی جامعه باشد

این موضوع بسیار به کار رسانه لطمه وارد می کند؛ خبرنگار باید قدرت تفکر انتقادی اش بیشتر از سطح عادی جامعه در گزینش اخبار باشد و در پیدا کردن سوژه نگاهش باید فعالانه باشد؛ نه منفعلانه.خبرنگار باید نگاهش خلاقانه باشد، یعنی به موضوعی توجه کند که کسی تا کنون به آن توجه نکرده است، نه آنکه خبرنگار با جو اجتماعی جامعه همسو شود. نگاه فعالانه یکی از خصوصیاتی است که باید خبرنگار داشته باشد.

همچنین قدرت تجزیه و تحلیل محتوای پیام از دیگر ویژگی های خبرنگار است، گاهی خبرنگارباید این قدرت را داشته باشد که به هنگام صحبت کردن یک مسئول بداند که آن مسئول موردنظر از چه شیوه ای برای اقناع مردم استفاده می کند و از این شیوه در پایان خبرش بنویسد، تا مردم با آن شیوه آشنا باشد.

خبرنگار نباید هرآنچه می شنود را پوشش دهد، گاهی مسئولان مطلبی را با یک ظاهر علمی مطرح می کنند، درحالی که مطلب چندان از عمق علمی برخوردار نیست.حتی در حوزه های سیاسی، پشت ظاهر علمی، تکنیک های اقناعی وجوددارد که روزنامه نگار و خبرنگار باید آن را به خوبی بشناسد تا هرچیزی که می بیند و می شنود را به خوبی باور نکند.

گاهی اوقات بهتر است خبرنگار از صحبت های مسئول مورد نظر، حاشیه نگاری کند. یعنی خبرنگار باید بتواند ضمن پوشش محتوای صحبت های مسئول، نظر خودش را مطرح کند و بنویسد که این مسئول براساس روش تظاهر به یکپارچگی، مطلبش را عنوان می کند تا دیگران را اقناع کند. خوب است که خبرنگاران این روش ها را بشناسند تا بتوانند دقیق تر مطالب را تحلیل کنند.

متأسفانه از رسانه‌ها خبرهایی را شاهد هستیم که یکطرفه است و جایگاه خبرنگار در آن خبر مشخص نمی شود. خبرنگار با انتشار تحلیلش ضمیمه آن خبر، می تواند جایگاه خود را پیدا کند. نکته دیگر اخلاق است، گاهی اوقات در تفکر انتقادی و قدرت تجزیه و تحلیل محتوا، از موضوع اخلاق باز می مانیم، یعنی روزنامه نگار در جایگاه منتقد، دیگر به اخلاق بسنده نمی کند و به سمت تهاجم پیش می رود.

فارس: در حال حاضر کار پیمایشی صورت گرفته است تا میزان سواد رسانه ای اصحاب رسانه مشخص شود؟

افراسیابی: متأسفانه برای خبرنگاران پیمایشی در خصوص سواد رسانه ای صورت نگرفته است اما سال 94 پژوهشی ویژه عموم مردم به سفارش شورای عالی فضای مجازی در قالب یک پیمایش ملی انجام شد که براساس آن مردم از 100، نمره 12 را دریافت کردند. در سال 98 دیگر نمی دانیم که با وجود انتشار کتاب تفکر سواد رسانه ای از سوی آموزش و پروش و برگزاری همایش ها و نشست های مختلف از سوی وزارت ارشاد و اقدامات مشترک صداوسیما و وزارت ارشاد، نمره سواد رسانه ای مردم افزایش یافته و یا در همان نمره باقی مانده است.

پیمایش اختصاصی برای تعیین سطح سواد رسانه‌ای خبرنگاران انجام نشده است

البته قرار است این پیمایش انجام شود و مسئول انجام این پیمایش مرکز ملی فضای مجازی است. به هرحال این پیمایش ملی و فرادستگاهی است که باید هرسال و یا دوسال یکبار انجام شود. متأسفانه پیمایشی به صورت اختصاصی برای خبرنگاران انجام نشده است.

همچنین پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، طرح پیمایش ملی سواد رسانه ای را خودش مطرح کرد تا انجام دهد و مجری این موضوع انجمن ایرانی مطالعات فرهنگ و ارتباطات در دانشگاه تهران است. چنین پیمایش هایی فرابخشی است و باید در اختیار صداوسیما، وزارت ‌آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار داده شود تا نتایج توسط این نهادها و ارگان ها بررسی شود.

فارس: با این تفاسیر ما نمی توانیم اطلاعاتی از سطح سواد رسانه ای خبرنگاران داشته باشیم؟

افراسیابی: خیر اطلاعاتی وجود ندارد اما در نگاه کلی می توان این موضوع را اثبات کرد که متأسفانه برخی خبرنگاران و روزنامه نگاران، از سطح سواد رسانه ای مطلوبی برخوردار نیستند هر چند برخی دیگر هم مثل خود شما دارای سواد رسانه ای بالاتری هستند.

فارس: و البته یک نمونه عدم سواد رسانه ای خبرنگاران،‌ از انتشار اخبار محرمانه ای است که نباید منتشر کنند اما آنها به دلیل افزایش تعداد فالوئرهایشان تن به این کار می دهند...

افراسیابی: ما بهترین مبانی سواد رسانه ای را در قرآن و سیره اهل بیت داریم. در قرآن آمده است که انسان باید حواسش به آنچه که می خورد باشد و این می تواند غذای جسم، روح و یا فکر باشد. خبرنگاران ما نباید برای خوشامد دیگران، هر چیزی را بنویسند و هرچیزی را بخوانند، بلکه باید سلامت پیام و محتوا را در نظر بگیرند.

امروز متأسفانه هر کسی در کشور انتقاد می کند، مردم او را بیشتر دوست دارند. خبرنگاران نباید به این سمت سوق پیدا کنند.اگر خبرنگاری قصد انتقاد دارد باید انتقادش سازنده و مؤثر باشد یعنی آینده کشورش بیشتر از تعداد فالوئرهایش برایش مهم تلقی شود. او باید بداند که چه بگوید تا به نفع کشور شود نه اینکه گروهی از مردم از مطالب او خوشش بیاید.

البته برخی از آن ها هوش اجتماعی بالایی دارند و هر مطلبی که می نویسند، برای خوشامد مردم است. درحالی که باید دقت کنیم و هر مطلبی را نشر ندهیم. گاهی ممکن است مطلب مؤثری چندان مورد اقبال مردم نباشد. این موضوع نباید برای خبرنگار مهم باشد. ما نباید خود را با ذائقه های مردم هماهنگ کنیم بلکه رسانه باید ذائقه سازی کند در غیر این صورت، رسانه ها دچار افت می شوند.

هنر این است که بتوانم حرف سالم و دقیقی را بزنیم و مردم را تحت تأثیر قرار دهیم. متأسفانه رسانه ما گاهی رسانه منفعلی است. رسانه منفعل به حال مردم نگاه می کند درحالی که رسانه فعال چیزی را مطرح می کند که بر مردم تأثیر بگذارد.

در حادثه اخیرهمچون هواپیمای اوکراینی، شاهد بودیم که برخی از رسانه ها اصولی ترین برخورد را داشتند هرچند تعداد بسیاری از مخاطبان شان را از دست دادند؛ چراکه آنها مطلبی را مطرح کردند که به نفع کشور بود و حرف درست را با زبان هنرمندانه بیان کردند. حضرت علی(ع) می فرمایند که حق را بگو هرچند به ضررت تمام شود و انصافا سپاه حقیت را گفت درحالی که می توانست حقیقت را نگوید.

دولت آمریکا در بسیاری از موضوعات مهندسی پیام دارد، بسیاری از حقایق را برای مردمش نمی گوید.
اسلام اصولی دارد که بر خلاف مکر، نیرنگ و فریب مخاطب است. نباید رسانه ها هر آنچه که مردم دوست دارند، بگویند چراکه رسانه در کشوراسلامی باید مطلبی را عنوان کند که برای ارتقای مخاطبش است و باید دنبال این باشد که مخاطبش رشد کند و سبک زندگی بهتری داشته باشد و اخلاقی تر رفتار کند. 

امروز در اینستاگرام شاهد هستیم که برخلاف چارچوب های اخلاقی، مطالب عنوان می شود. خبرنگاران می توانند در چنین شبکه هایی با انتشار مطالبی، مخاطب شان را رشد دهند. اگر خبری را نشر می دهند،‌خبر درست، صادقانه و واقع گرایانه باشد تا مردم به آنها اعتماد کنند نه آنکه خبری را نشر دهند که مردم دوست داشته باشند و در نهایت، آن خبر، تکذیب شود که در این شرایط مخاطبان شان را از دست می دهند.

فارس: بنظر شما برای تقویت سواد رسانه ای خبرنگاران چه باید کرد؟

افراسیابی: از خبرنگاران انتظار می رود که دو نوع سواد را آموزش ببینند که آن دو نوع سواد، سواد روزنامه نگاری و سواد رسانه است. سواد روزنامه نگاری به آنها آموزش می دهد که مهارت روزنامه نگاری شان را افزایش دهند اما سواد رسانه ای به آنها آموزش می دهد که چگونه فعال و مؤثر باشند.
سواد رسانه ای خبرنگار و روزنامه نگار را به سمت روزنامه و خبرنگار موفق و فعال تبدیل می کند. یعنی خبرنگار موفق می داند که چه بنویسد و تحت پارادایم های رسانه ای غرب قرار نگیرد و یا براساس جو اجتماعی جامعه کار نکند.

فارس: به خصوص در شرایط کنونی که کاندیداهای انتخاباتی باهم به رقابت می پردازند.

افراسیابی: بله کاملا همینطور است. گاهی مردم نماینده مجلسی را انتخاب می کنند که بعدها پشیمان می شوند.  در این نقطه رفتار مردم منفعلانه بوده و خبرنگار هم رفتار منفعلانه ای داشته است. خبرنگارباید به درجه ای برسد که فعالانه برخورد کند. اگر درمورد کاندیدا می خواهد بنویسند باید در مسیر درست قدم بردارد تا مردم را دچار اشتباه نکند. روزنامه نگار قوی، باید مطلبی بنویسد که سعی کند مردم را در مسیری هدایت کند که درست باشد نه مسیری که جو اجتماعی است و بعدا هم پشیمان شوند.

فارس: پس اینجا موضوع سواد رسانه ای انتخاباتی مطرح می شود.

افراسیابی: بله درست است. یکی از حوره های مهم، حوزه مهم سواد رسانه ای انتخاباتی است. ما به این نیاز داریم که خبرنگاران از این سواد برخوردار باشند. خبرنگار سیاسی ما باید با تکنیک های رقبای انتخاباتی آشنا باشند و در برنامه های تلویزیونی و جلسات انتخاباتی شان که صحبت می کنند، خبرنگار بداند که این کاندیدا از چه شیوه اقناعی استفاده کرده است و آن را به مردم بگوید تا مردم از این شیوه ها مطلع باشند و همین امر سبب افزایش آگاهی مردم می شود.

همچنین تأثیرگذاری نخبگان(گروه های مرجع) روی مردم براساس تکنیک های خاصی انجام می شود که این تکنیک ها شبیه شعبده بازی است و اگر کسی این شیوه را بلد باشد دیگر فریب شعبده باز را نمی خورد. رسانه ها باید بدانند گروه های مرجع و سیاسیون از چه شیوه هایی برای اقناع مردم استفاده می کنند تا به نوعی رأی جمع کنند. 

رسانه‌ها در گام دوم  انقلاب باید تکنیک‌های اقناعی مسئولان را بشناسند

یکی از کارهایی که معقتدم رسانه ها باید در گام دوم انقلاب انجام دهند، همین است. یعنی رسانه ها در حاشیه انتقال اخبار، گزارش ها و گفت و گوهای سیاسیون بگویند که از چه تکنیکی استفاده شده است که در این شرایط سواد رسانه ای مردم افزایش می یابد. امروز رسانه و سواد رسانه هر یک در مسیر جداگانه ای قدم بر می دارند. باید پیوندی میان این دو برقرار شود یعنی خبرنگاران سیاسی ما باید سواد رسانه ای سیاسی و انتخاباتی شان را بالا ببرند و تکنیک های سیاسیون را بشناسند و به تحلیل آن بپردازند.

فارس:‌البته بنظر می رسد همه خبرنگاران باید از این نوع سواد برخودار باشند.

افراسیابی: کاملا همینطور است.خبرنگار اقتصادی هم باید سواد رسانه ای اقتصادی اش را بالا ببرد و بداند که رسانه در افزایش و کاهش قیمت ارز دخیل است و به این باور دست یابد. امروز شبکه بی بی سی در همه موضوعات از جمله سیاسی،‌اقتصادی، فرهنگی مهندسی پیام می کند و ما باید بدانیم که بی بی سی چه طور دارد تلاش میکند به اقتصاد کشور لطمه بزند. خبرنگار تئاتر ما باید نمادها را بشناسد. خبرنگار حوزه سینما باید آشنا به نشانه ها باشد و بداند که یک فیلم چگونه با ذهن مخاطب بازی می کند.

مشکل اصلی رسانه های ما این است که خبرنگاران ما تسلط کافی به حوزه های شان ندارند، یعنی سواد رسانه ای تخصصی حوزه خودشان را ندارند. همچنین یکی از کارکردهای رسانه امر به معروف و نهی از منکر است. اگر خبرنگاری قصد انتقاد از مسئولی دارد، نباید سریعا آن را نشر دهد، بلکه ابتدا باید به آن مسئول شفاهی تذکر دهد و در مراحل بعد، مطلبی در انتقاد از آن مسئول بپردازد. 

هدف رسانه اصلاح است و خبرنگار باید به دنبال تغییرات مثبت باشد. رسانه باید با رانت ها مبارزه کند؛ چراکه برخی از افراد، اطلاعاتی دارند که تبدیل به رانت می شود و رسانه نباید بگذارد که این رانت ایجاد شود و او باید اطلاعات را نشر دهد تا مردم از این اطلاعات مطلع شوند.

فارس:‌البته برخی از خبرنگاران در ایام انتخابات، نظرات شخصی خود را در صفحات مجازی شان منتشر می کنند و یا حتی زندگی شخصی خود را به کف فضای مجازی می آورند. 

افراسیابی: یکی از کارکردهای رسانه های نوین خودافشاگری است که گاهی این افشاگری خوب است و گاهی به ضرر فرد تمام می شود. اگر این افشاگری در مسیری باشد که بر جامعه تأثیر منفی نگذارد، خوب است در غیر این صورت نباید اجرا شود. البته گاهی اوقات از سوی خبرنگاران شاهد انتشار عکس های زندگی شخصی شان هستیم که امر بسیار خطرناکی است؛ چراکه خبرنگار با این اقدام دایره ارتباطی اش را به دیگران توضیح می دهد و همین امر سبب می شود که دیگران از این دایره ارتباطاتی سوءاستفاده کنند. به هرحال حریم خصوصی برای محیط خصوصی است و نباید عمومی شود. امروز خبرنگاران پس از سلبریتی ها برای مردم الگو هستند و نباید آنها در این مسیر، اقدامات اشتباهی انجام دهند.

انتهای پیام/