رسانه ها با استفاده از تکنیک های علوم شناختی به بستر و بافت بحران های اجتماعی بپردازند

به گزارش گروه علمی ودانشگاهی خبرگزاری فارس-فاطمه آشوبی؛ جایگاه علوم شناختی درفضای رسانه‌ را نمی توان نادیده گرفت.علوم شناختی در حقیقت یکی از پایه‌های علمی اخیر و متاخر بشر است و البته سابقه اصلی که علوم شناختی دارد مربوط به دوره گذشته، زمان افلاطون و ارسطو است که علم منطق را پیش بردند و شناخت جدیدی را از پیرامون خودشان کسب کردند و بنیان‌گذارعلوم شناختی امروز شدند.

 علوم شناختی علمی میان رشته‌ای است و شاخه های متعددی را دربر می‌گیرد، اندیشمندان و دانشمندان زیادی روی این قضیه کارمی‌کنند وهرروز این علم جدیدترمی شود.

 اینکه رسانه‌ها در کجای کار این علوم قرار می گیرند یکی از ابعاد مهم علوم شناختی است، تفکر و شناخت بر موضوعات گروهی جامعه یکی از ابعاد این علم را دربرمی‌گیرد.
امروزه بسیاری از کشورهایی که رسانه‌های دنیا را در دست دارند آنگونه که خودشان می‌خواهند سوق می‌دهند و می‌پرورانند از علوم شناختی استفاده فراوان کرده‌اند.
 رسانه‌ها می‌توانند جلوه‌های شناختی را به انسان ارائه دهند، البته این امر مستلزم هنرهای رسانه‌ای، شیوه بیان و مخاطب شناسی است.زمانی رسانه می تواند حرفی را به مردم بقبولاند و آنها را به سویی جهت دهد که فکر و ذهن مردم وآداب و رسوم جامعه خویش را بشناسد و شیوه متفاوتی را در بیان خودش بکار گیرد که تمام این عوامل به علوم شناختی وابسته است.

دراین زمینه به سراغ محمدمهدی شمسایی  (عضو مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران،‌مدرس دانشگاه وعضوکمیته علمی نخستین کنفرانس علوم شناختی ورسانه رفتیم،تامخاطبان را با  علوم شناختی و رابطه آن با رسانه آشناکنیم.

آنچه در این مطلب می خوانید:

*رسانه امن و سالم فقط متعهد به فیدبک دادن به جامعه بر اساس توانمندی­ها و فضیلت ­های جامعه است

*استفاده علوم شناختی از نروفیدبک و بایوفیدبک به ­عنوان ابزارهای مهم درمان

*ارائه بازخورد از لایه های پنهان بحران قدرت کنترل اعضای جامعه برای تصمیم گیری را بالا می برد

*شخصی بودن واکنش­ شناختی به  اطلاعات ارائه شده از سوی رسانه ها در مورد لایه های پنهان بحرانها

*رسانه امن و سالم فقط متعهد به فیدبک دادن به جامعه بر اساس توانمندی­ها و فضیلت ­های جامعه است

فارس: ارتباط علوم شناختی و رسانه در چیست؟

شمسایی: یکی از وظایف و رسالت­های رسانه ­هابه عنوان کنشگران اجتماعی با سطح تاثیرگذاری کلان و گسترده،پرداختن به معضلات و مشکلات جامعه با هدف ارتقای سلامت و کیفیت زندگی و روابط بین فردی است. وقتی جامعه در شرایط بحران، نیاز به تصمیم ­گیری، مواجهه با شرایط و تجاربی جدید می‌گردد رسانه نقش مهمی در کمک به جامعه برای مقابله سالم و واکنش سازگارانه به این شرایط دارد؛ همان­طور که درمانگر در رابطه ­ای فردی و بسیار جزیی­ تر در ارتباط با مراجع خود به آن می­پردازد.

در علوم شناختی برای درمان و بهبود شرایط و کیفیت زندگی مراجعه کننده گان مبتلا به فشارخون، بیش ­فعالی، اختلالات کنترل تکانه و سلوک، میگرنو.... از نروفیدبک و بایوفیدبک به ­عنوان ابزارهای مهم درمان استفاده می شود.

فیدبک یا بازخورد یکی از تکنیک­های اصلی رویکرد رفتارگرایی است که با  استفاده از آن فعالیت الکتریکی مغز فرد ثبت و در قالب امواج مغزی (به شکل شبیه‌سازی شده در یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به او نشان می‌دهند. با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌کند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند.به عبارتی ابزاری است که با ارائه بازخورد از فرایندهای درونی و کاملاً غیرارادی بدن مانند امواج مغزی، ضربان قلب، درجه حرارت بدن را می‌توان کنترل و خودتنظیم کرد. پس در این روش، هیچ سیگنال خارجی و ورودی به مغز ارائه نمی­شود فقط اطلاعاتی از درون بدن که فرد از آن آگاه نیست، به صورت واضح و دقیق به وی ارائه و بازخورد داده می‌شود و همین بازخورد ساده به تنهایی منجر به کنترل بخش های پنهان و درونی بدن و به عبارتی درمان می‌شود.

 حال این فرایند را از سطح یک فرد مبتلا به یک اختلال و دریافت بازخوردهایی از درون پنهان با استفاده از ابزار بایو یا نروفیدبک؛ به سطح تمامی اعضای جامعه در شرایط بحران (بحران­های روانی حاصل اطلاعات گسترده و بعضاً نامعتبر)، توسط رسانه ­ها، گسترش و تعمیم دهیم. در چنین شرایطی عملکرد رسانه­ای غیرمتعهد، پمپاژ و ارائه اطلاعات از بیرون به درون جامعه به منظور هدایت و کنترل افکار عمومی با اهداف و منفعت شخصی یا سیاسی است. در صورتی که همان­طور که در نروفیدبک خبری از سیگنالی بیرونی نیست .

*ارائه بازخورد از لایه های پنهان بحران قدرت کنترل اعضای جامعه برای تصمیم گیری را بالا می برد

فارس:رسانه از چه لایه هایی از بحران بازخورد ارائه می کند؟

رسانه متعهد و در خدمت سلامت و ارتقای کیفیت زندگی فردی و اجتماعی اعضای جامعه، فقط از لایه­ های پنهان بحران و مشکل، بازخورد ارائه می­کند تا اعضای جامعه در تصمیم­ گیری و کنترل بخش­های پنهان و غیرقابل کنترل بحران، قدرت کنترل پیدا کنند. هر چند برخی از اجزای بحران به­ طور کامل تحت کنترل اعضای جامعه نیست، ولیکن (پس از دریافت بازخورد و آگاهی اعضای جامعه از این لایه ­های پنهان)کمیت و کیفیت واکنش­ شناختی، هیجانی و رفتاری به این اطلاعات کاملاً موضوعی شخصی و فردی است.

مثلاً هر چند ورود ویروس کرونا به جامعه بشری در کنترل و اختیار بسیاری از افراد جامعه نبوده ولیکن با دریافت بازخورد از لایه­ های پنهان این ماجرا، اعضای جامعه قدرتمند می­شوند تا واکنش­اشان به این ماجرا تحت کنترل خودشان قرار گیرد و هیجان­ها و رفتارهای خارج از کنترل که موجب نگرانی دیگران شود از خود بروز ندهند. این  همان فرایندی است که در فیدبک و نروفیدبک اتفاق می­افتد. جامعه‌ای که رسانه­ های سالم و امن آن متعهد به ارائه بازخود به اعضای خود هستند، اعضای آن قدرتمند می‌شوند تا به مسائل پیدا و ناپیدای جامعه واکنشی کنترل شده با نقش درمانی ارائه دهند.

فارس: جامعه به چه بازخوردی نیازمند است؟
*بازخورد مورد نیاز جامعه اطلاعات پنهانی و درون ماجرا است

شمسایی: تا اینجا متوجه شدیم بازخوردی که جامعه به آن نیازمند است، دریافت اطلاعات از ظاهر و بروز بیرونی ماجرا و بحران نیست و پرداختن صرف به ظاهر این بحران­ها اعضای جامعه را دچار بحران­های جدیدتری کرده و به بحران قبلی هم نمی­توانند واکنش درستی نشان دهند. بلکه برای کنترل این ظاهر بحرانی نیازمند به اطلاعات پنهانی و درون ماجرا هستیم. پس اگر اتفاقی رخ می‌دهد یک رسانه و اکنش نشان می‌دهد نه صرفاً به خود اتفاق بلکه به لایه‌های پنهانی که باعث این اتفاق شده است.بازخورد از این بخش­های پنهان می­بایست مانند بازخورد در بایوفیدبک و نروفیدبک از ویژگی‌هایی خاصی برخوردار باشد تا اثر درمانی و هدایتی رشد دهنده داشته باشد.

*فوری بودن،اصیل بودن (درستی و اعتبار) و بافت ویژگی های بازخورد در رفتارگرایی 

فارس:ویژگی های بازخورد مناسب را بفرمایید؟

شمسایی:در رفتارگرایی بازخورد مناسب بازخوردی است که فوری و بدون وقفه باشد. اصلی‌ترین ویژگی بازخورد، که آن را تبدیل به بازخورد می­کند فوری بودن آن است. بازخوردهای با تاخیر به میزان تاخیر از میزان اثربخشی آنها کم می­شود تا جایی که میزان زیاد این تاخیر اثر آن را صفر یا معکوس می­کند.
ویژگی‌ دیگر بازخورد، اصیل بودن (درستی و اعتبار) است. مانند کودکی که در یک مهمانی شلوغی می‌کند وقتی بیرون از آن مکان کودک از مادر سؤال می‌کند من آرام بودم آیا از من راضی هستید، مادر در پاسخ می‌گوید بله، تو خیلی خوب بودی. این یک بازخورد غیراصیل غیرواقعی است. در بازخورد اصیل هر آنچه در لایه ­های پنهان اتفاق افتاده بیان شود. تمامی بازخوردهای دریافت شده در بایوفیدبک کاملاً اصیل­اند و اطلاعات درون بدن فرد بر حسب ملاحظه شرایط وی حذف یا تولید نمی شود. اگر اصالت در اطلاعات وجود نداشته باشد جامعه بازخوردی دریافت کرده که فقط زمینه ­ساز دریافت و توجه به بسیاری از اطلاعات متناقض شده است.
این بازخورد،دقیق و روشن،اطلاعات مربوط به جنبه ­های پنهان و آشکار ماجرا، را ارائه می­دهد. یعنی کمیت (شدت، مدت، فراوانی و...)و کیفیت اطلاعات را دقیق و با شفافیت حداکثری ارائه می­دهد.
ویژگی‌ دیگر بازخورد مناسب توجه به بافت (بافت زمانی، مکانی،تاریخی، موقعیتی، روانی و هیجانی که اتفاق در آن رخ داده) و بستر بروز اتفاق و شرایط مورد نظر است. زمانی که خانمی معلمی به دانش ­آموز خود می­گوید اینکه علیرغم مشکلات جسمی و تازه وارد بودن در این کلاس (مدرسه یا شهر)، جواب درستی به سوال دادی؛  به این ویژگی بازخورد توجه داشته است. رسانه هم باید به بستر و بافت بحران­های اجتماعی توجه جدی نموده و با استفاده از تکنیک­های تقویت شناختی در علوم شناختی به آنها بپردازند.

برخی رسانه­ ها در مرور داستان انقلاب و دفاع مقدس به خوبی به این ویژگی توجه می­کنند. پس بازخورد مناسب، بازخوردی است که اهمیت ماجرا را با توجه به بافت زمانی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و... نشان دهد. به این بافت که توجهی به آن نمی­شود زمینه می‌گویند و اصل ماجرای مورد توجه قرار گرفته شکل گفته می‌شود. بازخورد مناسب به جای تاکید صرف به شکل، با بافت و زمینه ماجرا نیز توجه دقیقی می­کند.
یکی از بخش­های مهم یک بازخورد مناسب در رفتارگرایی معنوی (فعال­سازی رفتار مبتنی بر ارزش­ها) این است که گام بعدی مورد انتظار از فرد یا جامعه نیز در آن بیان شود. گامی که 1: فرد یا جامعه در اولین گام و به راحتی توان انجام آن را داشته باشد. 2: گامی کوچک و در نزدیک­ترین زمان ممکن باشد(نه گام‌های بلند و در دراز مدت)3: و از همه مهمتر این که گامی که بر اساس توانمندی­ها، فضیلت­های درونی، پیشینه هویتی و فرهنگی و تجارب گذشته و موفق فرد یا جامعه باشد.

ایرانیان در سرزمین خشک گناباد چند نسل بدون هیچ چشم داشتی و با آگاهی از اینکه هیچ خیر و برکتی از زحمت آنها­ به خودشان نمی­رسد به کندن قنات پرداختن و امروز خیر فراوانی برای اهالی آن منطقه دارد؛ (دکتر غریب و....مثال­هایی از این دست را خودتان بر حسب صلاحدید اضافه نمایید)

در صورتی که رسانه غیر متعهد بدون توجه به زمینه­ ها، بدون توجه به این پیشینه ­ها قدم بعدی و رفتار مورد نظرش را به مخاطبان خود دیکته می­ کنند. رسانه امن و سالم فقط متعهد به بازخورد دادن به جامعه بر اساس توانمندی­ها و فضیلت­های جامعه می­ پردازد.

انتهای پیام/‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌