رسانه‌ها در شرایط بحران کارهای خوب را برجسته کنند

گروه هنر و رسانه - زینب رازدشت: امنیت روانی، موضوعی است که در شرایط بحرانی اهمیت بسیاری دارد. زمانی که جامعه در بحرانی همچون بحران بهداشتی کرونا قرار می گیرد، امنیت روانی از جمله مسائلی می شود که شهروندان را از ترس، نگرانی، استرس و اضطراب دور نگهدارد.

حجت الاسلام حامد قربان زاده کارشناس حوزه رسانه معتقد است: در شرایط بحرانی موضوع امنیت روانی، اهمیت دوچندان پیدا می کند. یعنی در شرایطی مثل بحران های اجتماعی (فتنه) یا بحران هایی که در اثر بلایای طبیعی رخ می دهد اهمیت این موضوع بیشتر می شود و مسئولین می بایست با حضور به موقع و سریع و موثر این جریانات را خنثی کنند و اجازه سوء استفاده را به دشمنان ندهند.

در خصوص امنیت روانی و دور ماندن جامعه از استرس و نگرانی توسط رسانه ها، با این کارشناس حوزه رسانه به گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

فارس: در شرایط بحرانی، تأمین امنیت روانی شهروندان جامعه تا چه اندازه می تواند مؤثر باشد؟

قربان زاده: مهم ترین موضوع در یک جامعه امنیت است که به انواع و اقسام زیادی تقسیم می شود. امنیت نظامی، امنیت اقتصادی، امنیت عِرض و آبرو، امنیت سیاسی، امنیت بهداشتی، امنیت روانی و ده ها حوزه دیگر که هر یک اهمیت به مراتب بالایی دارند. در هرم سلسله نیازهای مازلو بحث امنیت در رده دوم نیازها پس از مسکن و خوراک و پوشاک آمده است، اما از نظر من در رده اول اهمیت قرار دارد، مهمترین دلیلم هم این است که انسان اگر گرسنه باشد شب خوابش می برد ولی اگر امنیت نداشته باشد و هر لحظه از چیزی بترسد شب خوابش نمی برد؛ بناراین امنیت از هر چیزی مهمتر است.

حال در این زمینه خود امنیت به انواع و اقسامی تقسیم می شود که هر یک بسته به اهمیت خود باید مورد بررسی قرار بگیرد.

خدا در قرآن کریم از جمله نعمت هایی که برای قریش بر می شمارد این است که به آن ها نعمت امنیت ارزانی داشته است: «الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ» یا وقتی که حضرت ابراهیم کعبه را از نو بنا کرد از جمله دعاهایی که کرد این بود که خدایا این شهر را امن قرار بده: «رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً ».

در طول تاریخ اسلام و به خصوص در صدر اسلام موارد بسیار زیادی را سراغ داریم که اهل بیت(ع) شخصا نسبت به امنیت روانی جامعه اهمیت می دادند و با کسانی که به امنیت روانی مردم حمله می کردند شدیدترین برخوردها را می کردند.

نمونه بارز این برخوردها را می توان در تخریب مسجد ضرار دید که وقتی پیامبر(ص) ملاحظه کرد که در مسجد برای تفرقه توطئه می کنند دستور به تخریب آن دادند.

امیرالمومنین(ع) نیز در زمانی که حکومت را در اختیار داشت شدیدترین برخورد را با برهم زنندگان امنیت روانی مردم می کرد.همین برخوردهایی که درباره اختلاسگران و غارتگران بیت المال در نهج البلاغه ذکر شده همگی حکایت از این موضوع می کند که امنیت روانی جامعه برای حضرات معصومین بسیار بسیار مهم بوده است. زمانی که در جامعه ای شایع می شود که فلان استاندار حضرت علی (ع) اختلاس کرده حضرت به سرعت او را عتاب کرده و از مقامش عزل می کنند و یا در روایت هایی بیان می کنند که :«هیچ نعمتی گواراتر از امنیت نیست.» یا در جای دیگری می فرمایند: «اصل و اساس زندگی امنیت است» و در نهایت در روایتی می فرمایند که : «بدترین شهرها جایی است که امنیت و سرسبزی در آن نباشد.»؛ این ها همه به خاطر این است که بیان کند آن چیزی که در ذهن مردم می گذرد برای حاکمان باید مهم باشد.

در سیره مقام معظم رهبری و امام خمینی(ره) هم فراوان به موضوع اهمیت دادن به چیزی که در ذهن مردم می گذرد برمی خوریم. مقام معظم رهبری می فرمایند: «یکی از حقوق اساسی مهم مردم این است که در آرامش روانی و در امنیت روانی زندگی کنند.» یکی از مهمترین صفاتی هم که برای دوران ظهور حضرت ولی عصر (عج) نقل می شود بحث وجود امنیت است.

خداوند در قرآن کریم می فرماید که اگر بخواهیم قومی را عذاب کنیم و نعمت خود را از او بگیریم اولین کاری که می کنیم این است که امنیت را از آن ها می گیریم: «خدا قریه ای مثل می زند که امن و آرام بود و روزی مردمش به فراوانی از هرجا می رسید، اما کفران نعمت خدا کردند و خدا به کیفر اعمال شان آن ها را به گرسنگی و وحشت مبتلا ساخت.» در نهایت اینکه امنیت به خصوص در حیطه امنیت روانی مهمترین رکن در زندگی اجتماعی و بلکه فردی افراد است.

فارس: با این تفاسیر و ذکر اهمیت امنیت روانی، نقش رسانه ها در تأمین این موضوع چیست؟

قربان زاده: در شرایط بحرانی موضوع امنیت روانی اهمیت دوچندان پیدا می کند. یعنی در شرایطی مثل بحران های اجتماعی (فتنه) یا بحران هایی که در اثر بلایای طبیعی رخ می دهد اهمیت این موضوع بیشتر می شود و مسئولان می بایست با حضور به موقع و سریع و موثر این جریانات را خنثی کنند و اجازه سوء استفاده را به دشمنان ندهند. نمونه جالب این موضوع این است که بارها و بارها خبر فوت رهبر مملکت را از طریق شایعات مطرح می کردند، چه در زمان امام خمینی(ره) و چه در زمان مقام معظم رهبری، اما هر بار با یک سخنرانی یا یک دیدار این توطئه خنثی می شود. حتی ایشان به قدری این موضوع برایشان اهمیت دارد که در جریان عمل جراحی که چند سال پیش داشتند قبل از اینکه نفوذی ها و جواسیس از این موضوع باخبر شوند و خبر عمل ایشان را مطرح کنند خودشان در ابتدای صبح با مصاحبه با صداوسیما این موضوع را مطرح کردند تا عرصه را از جولان دشمن بگیرند. پس به خودی خود این موضوع اهمیت زیادی دارد که عرصه را در زمینه پخش اخبار از دشمن بگیریم.

اما رسانه ها در این دوره می بایست نقش اساسی و مهم خود را ایفا کنند. یعنی با انتشار اخبار صحیح و سریع و با دقت عرصه را از دشمن خارجی بگیرند. یعنی این ها ارکان یک خبر باید باشد. سرعت نباید فدای دقت شود و دقت نباید باعث این شود که از سرعت کاسته شود. یعنی مثلا در یک جایی زلزله آمده و ما به خاطر اینکه بخواهیم اعدادمان دقیق باشد دو روز بعد اخبار آن را اعلام کنیم. گرفتن عرصه از دشمن خارجی باید مهمترین هدف ما باشد خصوصا در این دوره و زمانه که رسانه های مجازی از رسانه های مکتوب جلوتر زده اند و کوچکترین خبر و شایعه ای به سرعت در سطح جامعه منتشر می شود. حتی اگر خبری تلخ باشد باید خودمان زودتر از بقیه این خبر را اعلام کنیم، نه اینکه منتظر بمانیم که ببینیم بقیه چیزی می فهمند یا نه؛ و صد البته در این موضوع باید خیلی چیزها را مدنظر قرار داد.

فارس: نقش دولت در زمان بحران برای تأمین امنیت روانی باید چه مواردی است؟

قربان زاده: نمونه تلخی که در این زمینه می خواهم به آن اشاره کنم بحث سیاست های رسانه ای هست که دولت ها باید داشته باشند که متاسفانه در ایران جای این موضوع خالی است. شما در آتش سوزی های گسترده ای که بخش زیادی از استرالیا و آمریکا را در چند وقت پیش درگیر کرد عکس هیچ انسان سوخته ای را نمی بینید، حتی عکس حیوانات سوخته هم به ندرت پیدا می شود، اما کوچکترین حادثه ای که در کشور ما رخ می دهد متاسفانه رسانه ها مسابقه می گذارند در گرفتن و انتشار فجیع ترین عکس ها و رعایت امنیت روانی افراد را نمی کنند.

این سیاست رسانه ای از جمله چیزهایی است که مورد غفلت واقع شده است. از سوی دیگر مردم هم می بایست از شایعات دوری کنند و خبر را از منابع موثق پیگیر باشند. باید به این نتیجه برسند که دشمنان هیچ گاه خیر آن ها را نمی خواهند و این یک موضوع متداولی در تمام دنیاست که در بحران ها برای کاهش التهاب در جامعه تمام اخبار راست منتشر نمی شود.

به قول معروف «جز راست نباید گفت، هر راست نشاید گفت.» این در تمام دنیا وجود دارد و اخبار برای کاهش التهاب خیلی تلطیف می شود.

فارس: آیا لازم است که مردم در شرایط بحران همه اخبار را دنبال کنند؟

قربان زاده: نکته قابل توجه در زمان بحران این است که مردم خیلی خبر نخوانند. اخبار و خبرها همه در بیش از 99 درصد موارد بار منفی دارند. منظور از این جمله چیست؟ یعنی در حالت عادی که مردم در جامعه هستند و در حال زندگی روزمره خود هستند هیچ خبری منتشر نمی شود. خبر کلا دارای بار منفی است و علتش هم این است که باید جلب توجه کند.

مثلا اگر سال ها در یک شهری مردم در حال زندگی باشند و شاد باشند هیچ خبری از آن منتشر نمی شود، اما به محض آتش گرفتن یک ساختمان خبر آن منتشر می شود. این خبر به خودی خود بار منفی دارد. حالا مجموعه این خبرها را بگذارید در کنار هم، می شود اخبار، این اخبار هم خودش بار منفی دارد و در طولانی مدت باعث می شود که امنیت روانی افراد جامعه دچار اختلال شود.

نکته دیگر آنکه خبرگزاری فارس مدتی است که برای مقابله با این موضوع در انتهای هر روز یک پادکستی ارائه می دهد با عنوان : «خبرهای خوبی که شاید امروز ندیده باشید» جالب اینجاست که خود افراد سازنده این پادکست با اینکه قصد خیر داشته اند، اما باز خودشان به این نکته واقفند که خبر بار منفی دارد و اگرنه اخبار مثبت نوعا دیده نمی شود و اساسا خبر در ذات خودش باید منفی باشد تا دیده شود. به هر حال توصیه بنده به عنوان یک مشاور این است که باخبر باشید اما خیلی پیگیر و درگیر اخبار نباشید.

فارس: البته شبکه های اجتماعی در زمان بحران سعی دارند به نوعی امنیت روانی مردم را به خطر بیندازند.

قربان زاده: اما نکته مهمی که می شود به عنوان یک شمشیر دولبه به آن اشاره کرد بحث شبکه های اجتماعی است. یعنی این شبکه ها حقیقتا به مثابه یک شمشیر دو لبه هستند. یعنی چه در بحث ایجابی و چه در بحث سلبی می تواند نقش موثری در یک جامعه داشته باشد. از سویی وجود این رسانه ها می تواند فساد را در جوامع به مراتب کاهش دهد. همان طور که شاهدیم بسیاری از مفاسدی که طی یک دهه گذشته و بلکه بیشتر در جامعه کشف و با آن مقابله شده است برای اولین بار در این شبکه های اجتماعی مطرح شده و حساسیت های اجتماعی را ایجاد کرده است.

از سوی دیگر شایعات نیز با همین سرعت پخش می شود و می تواند مانند سم مهلک در سراسر جامعه تزریق شده و باعث بحران های اجتماعی شود. واقعا این موضوع بسیار سخت است و حتی در میان نخبگان تشخیص اخبار راست از دروغ بسیار سخت است. در اینجا بحث سواد رسانه ای ضرورت خود را نشان می دهد که هر یک از اقشار جامعه در مقابل این قبیل اخبار و شایعات باید چه واکنشی از خود نشان دهند.

مثلا اینکه آیا ضرورت دارد که مردم هر چیزی را که در پیج های دیگران می بینند چه خبر خوب و چه خبر بد را سریع پست و استوری کنند و آن را نشر دهند؟ فراوان و فراوان می بینیم که در گروه های تلگرامی اخباری که بطلان آن ها واضح است به عنوان خبر قطعی و حقیقی منتشر می کنند و حتی بعضی اوقات قصد منتشر کنندگان هم خیر است! ولی با خبر دروغ آن را نشر می دهند و وقتی که به این رویه آن ها اعتراض می کنیم می گویند شما مگر در بد بودن فلان فرد شک دارید؟ یا در خوب بودن خواندن قرآن به این نحو مگر شک دارید و ... .

سواد رسانه ای در اینجا خود را نشان می دهد و هر یک از افراد یک جامعه باید قبل از داشتن تلفن همراه هوشمند و استفاده از شبکه های اجتماعی، آداب استفاده از آن ها را یاد بگیرد. به هر حال این موضوع همه جایی است و در تمام دنیا مردم درگیر این چیزها هستند و در اینجا وظیفه رسانه های فراگیر این است که به مرور شروع به آموزش مردم کنند و فرهنگ استفاده از این شبکه های اجتماعی را به مردم و کاربران یاد بدهند.

مهمترین کاری که رسانه ها باید در این شرایط انجام دهند ایجاد امید و انگیزه در میان افراد است. انتشار اخبار مثبت و برجسته کردن کارهای خوبی که توسط افراد صورت می گیرد می تواند به این موضوع کمک قابل توجهی بکند.

مثلا در همین شرایط این بیماری فراگیر کرونا که در جامعه منتشر شده است مهمترین کارکرد رسانه ها باید این باشد که مردم و به خصوص سالمندان را علاوه بر اینکه متوجه و متذکر اهمیت پیشگیری و درمان می کنند امیدوار کرده و به آن ها حس نشاط و سرزندگی را تزریق کنیم.

به عنوان مثال وقتی که می خواهیم افراد را به در خانه نشستن ترغیب کنیم صدا و سیمای ما باید بهترین و زیباترین فیلم هایش را نشان دهد. هم اکنون ضرورت ایجاب می کند که زودتر این فیلم ها را پخش کنیم تا مردم ترغیب به در خانه ماندن شوند. خصوصا اینکه بسیاری از این فیلم ها در شبکه های اجتماعی به سرعت پخش می شوند و بسیاری از افراد قبل از اینکه این فیلم ها از صدا و سیما پخش شود از طریق این شبکه ها آن ها را می بینند.

آموزش بازی هایی که در خانه قابلیت انجام شدن دارند، آموزش تعمیرات لوازم منزل با توجه به اینکه بسیاری از آقایان در خانه مانده اند و کاری ندارند که انجام دهند با آموزش این افراد می توان انگیزه انجام یک فعالیت در منزل را برای آن ها ایجاد کرد.

آموزش های سواد مالی و اقتصادی برای این زمان است که مردان در خانه هستند و می توانند تلویزیون نگاه کنند. صدا و سیما خیلی کارها را می تواند در این فرصت انجام دهد و باعث ایجاد انگیزه در افراد برای حین و بعد از دوران قرنطینه خانگی باشد که بتوانند برای زندگی خود برنامه ریزی کنند و در نهایت باید بدانیم که این دوران می گذرد ولی کسانی برد می کنند که از این فرصت ها برای ساختن آینده ای روشن استفاده می کنند.

انتهای پیام/