کاربران قطع کننده زنجیره شایعات در فضای مجازی باشند

گروه هنر و رسانه: زینب رازدشت - روزهای قرنطینه همچنان با شیوع ویروس کرونا ادامه دارد و مردم بیشترین زمان ممکن را در منزل سپری می کنند. اغلب آنها برای گذراندن اوقات شان در دنیای مجازی سیر می کنند.

دنیای مجازی، این دنیای رنگین همچنان شگفتی و جذابیت های خود را دارد و هر قشری از جامعه را به خود جلب می کند. از آنجا که اغلب افراد در فضای مجازی، صفحات شخصی دارند، سعی می کنند از این صفحات برای اطلاع رسانی در خصوص ویروس کرونا بهره مند شوند، اما این پرسش مطرح می شود که تا چه اندازه این ضرورت وجود دارد که مردم به اطلاع رسانی لحظه به لحظه از ویروس کرونا بپردازند و آیا این اطلاع رسانی نیازمند سواد رسانه ای فرد نیست؟

علی محمد رجبی معاون انجمن سواد رسانه ای ایران معتقد است: مردم این روزها در اینستاگرام و بسیاری از پیام رسان های داخلی و خارجی به عنوان شهروند خبرنگار فعال هستند و ما باید مسأله شهروند خبرنگار را جدی بگیریم؛ چراکه متأسفانه بسیاری از اخبار منفی، غیرواقعی، تخریبی و شایعات از سوی مردم و کاربران شبکه های اجتماعی تولید می شوند.

در خصوص عملکرد مردم، دولت و رسانه ها در بحران بهداشتی ویروس کرونا با معاون انجمن سواد رسانه ای ایران به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید حاصل گفت و گوی ما با وی است.

فارس: بزرگترین اتفاقی که در عرصه امنیت ممکن است به وجود بیاید، از بین رفتن امنیت روانی به ویژه در شرایط بحرانی است. به نظر شما رسانه ها در چنین شرایطی باید چه اقداماتی را انجام دهند؟

رجبی: قطعا امنیت روانی یکی از مهم ترین مؤلفه های امنیت کشور است، خصوصا زمانی که در شرایط بحرانی قرار می گیریم و کل جامعه درگیر موضوعی می شوند. آرامش، امید و وحدت ملی هر جامعه که ناشی از امنیت روانی مردم و امید به آینده برای بهبود اوضاع است، یکی از مؤلفه های مهم برای خروج از بحران و پیروزی و غلبه بر شرایط دشوار به شمار می رود.

مردم باید به برنامه های مسئولان اعتماد داشته باشند

امروز که کشور و جامعه درگیر کرونا بوده است و همه دنیا هم به نوعی درگیر این ویروس شده اند، سطح نگرانی، استرس و اضطراب در جامعه افزایش یافته است. اگر جامعه را بخواهیم از این مقطع بحرانی به سلامت عبور دهیم، راهی جز این نداریم که همه مردم امید به این موضوع داشته باشند که برنامه های مسئولان برای رهایی از این مشکل و کنترل شرایط، برنامه های درستی و مناسبی است.

مردم باید امید داشته باشند به این موضوع مبنی بر این که می توانند از این شرایط عبور کنند و به وضعیت و شرایط بهتری خواهند رسید. این مولفه ای است که به امنیت روانی جامعه مربوط می شود.

همچنین اطلاع رسانی مناسب برای مردم، پیشگیری و آموزش هایی که باید به مردم داده شود، همه اینها مؤلفه هایی است که به حوزه امنیت روانی برمی گردد.

دشمنان در مدیریت کلان کشور اختلال ایجاد می کنند

در کنار این موضوعات ما شاهد هستیم که عده از دشمنان مان با استفاده از شبکه های اجتماعی و ماهواره ای به دنبال این هستند که این آرامش روانی را به هم بریزند و در شرایط مدیریت کلان کشور اختلال ایجاد کنند. در اینجا نقش رسانه ها نقش پررنگی است و رسانه ها از سه جنبه در حوزه بحران کرونا باید نقش آفرینی کنند.

فارس: که البته بنظر می رسد یکی از وظایف رسانه امیدآفرینی در شرایط بحرانی است.

رجبی: کاملا درست است؛ اولین وظیفه رسانه ها امید بخشی است و اینکه به مردم یادآوری کنند جامعه بشری و کشور شرایط سخت متعددی را پشت سر می گذراند و باهمدلی و با یاری خداوند قطعا این امکان و ظرفیت در کشور وجود دارد که بتوانیم از این بحران ها عبور کنیم؛ بنابراین امیدبخشی و ترسیم فضای روشن برای آینده یکی از وظایف مهم رسانه هاست.

همچنین تحریک حرکت های اجتماعی، تشویق کارهای عام المنفعه می تواند از جمله مؤلفه هایی باشد که به  امیدبخشی در جامعه منتهی می شود و رسانه ها باید به این موضوع توجه کنند.

نکته دیگری که رسانه ها باید به آن توجه کنند، موضوع آموزش است. در حوزه ویروس کرونا مهم ترین اصل مردم است که پیشگیری و مراعات کنند.

همچنین سطح آموزش باید تا پایان کرونا در سطح نرمال باشد؛ متأسفانه در روزهای اخیر شاهد هستیم که سطح آموزش کمرنگ می شود و فکر می کنند که دیگر نیازی نیست؛ درحالی که آموزش باید مستمر باشد. موضوعات آموزشی و پیشگیرانه باید در زبان ها و قالب های مختلف توسط رسانه ها تولید و در اختیار مردم قرار بگیرد.

هدف از انتشار شایعات بر هم زدن امنیت روانی جامعه است

یکی دیگر از وظایف رسانه ها، مبارزه با شایعات و اخبار تخریبی است. روشنگری، تبیین موضوعات، شایعات و اخبار تخریبی در اذهان مردم مؤثر است، زیرا هدف از انتشار اخبار تخریبی و شایعات، بر هم زدن امنیت روانی جامعه است و جز این هدف، هیچ هدف دیگری را دنبال نمی کنند.

هر رسانه ای متناسب با نوع و سطح مخاطب و بستری که در اختیار دارد، در این حوزه ها ورود کرده و ابعاد مختلف موضوع را برای مردم مشخص کند و برنامه ریزی داشته باشند تا به صورت کلان و هدفمند بتوانند موضوعات را پوشش دهند.

همچنین نکته ای که رسانه ها باید توجه کنند، مدیریت سطح اخبار منفی یا اخبار تخریبی است. به هرحال شرایطی است که به طور پیش فرض رسانه ها توجه شان به سمت اخبار منفی خواهند شد؛ چراکه تعداد قربانیان کرونا، فوتی ها، ناهماهنگی در تصمیم گیری و کمبود امکانات در این شرایط وجود دارد و کشور در شرایط ویژه قرار گرفته و از قبل هم آمادگی نداشته است؛ البته به مرور زمان شاهد بهتر شدن وضعیت در حوزه اقدام و تصمیم گیری هستیم.

رسانه ها وظیفه حفظ امنیت روانی جامعه را دارند

به طور طبیعی رسانه ها به اخبار منفی گرایش بیشتری خواهند داشت و در این شرایط رسانه ها باید خودشان را مدیریت کرده و تناسب و تعادلی میان اخبار منفی و تخریبی ایجاد کنند تا به ایجاد امنیت روانی و امیدبخشی کمک کنند. در این شرایط که مردم به طور طبیعی ذهن و گوش شان به دنبال اخبار منفی است، رسانه ها باید با تولید اخبار مثبت و خبرهای خوب، امید جامعه را حفظ و امنیت روانی جامعه را مدیریت کنند.

فارس: کاربران و به نوعی شهروند خبرنگاران چه وظیفه ای در شرایط بحران کرونا دارند. آیا ضرورتی وجود دارد که لحظه به لحظه به ارائه آمار و اطلاع رسانی در خصوص ویروس کرونا بپردازند؟

رجبی:کاربران و مصرف کنندگان رسانه نقش بسیار مهمی دارند؛ فضای رسانه ای در حال حاضر فضای متکثر و متنوعی است، به طوری که هر کاربر در موبایلش، انواع و اقسام برنامه ها را دارد و می تواند به همه موارد دسترسی داشته باشد. در این خصوص دو نکته مهم برای کاربران وجود دارد. اول انکه مدیریت خبر داشته باشند. اگر کاربران مدام خود را در معرض اخبار منفی قرار دهند و همیشه دنبال اخبار منفی باشد، به خصوص در این شرایط. قطعا آرامش و امنیت روانی فردی شان به هم می خورد. این نکته مهمی است و کاربر باید بداند که تا چه اندازه خبر بخواند تا دچار خبرزدگی و اعتیاد به خبر نشوند، به ویژه در این شرایط که بیشتر در خانه هستند.

کاربران نباید رسانه زده شوند. بسیاری از افراد به واسطه آنکه در قرنطینه خانگی هستند، صبح تا شب در خانه از فیلم، کانال های خبری،کانال های سرگرمی، شبکه های مجازی و دیگر رسانه ها استفاده می کنند. چرخیدن از این صفحه به آن صفحه مجازی کار درستی نیست و آثار و تبعات بدی می تواند در ادامه روند زندگی داشته باشد و حداقل آسیب آن اعتیاد و خبر زدگی است که باعث می شود که خود کاربر در این فضا آسیب ببیند؛ حتی وقتی دنبال اخبار منفی و کرونا نباشد.

چرخیدن بدون هدف در فضای مجازی آسیب‌های روانی دارد

چرخیدن بدون هدف در اینستاگرام و صفحات مجازی، آسیب های روحی و روانی زیادی دارد. همچنین موضوع مقایسه خود و نارضایتی از خود به وجود می آید که نتیجه اش اختلافات زیادی می شود.

کاربران باید گزینش رسانه ای داشته باشند

نکته دیگر که کاربران باید در فضای رسانه ای امروز و روزهای کرونا باید به آن توجه کنند، علاوه بر مدیریت مصرف رسانه، گزینش رسانه داشته باشند. کاربران باید بدانند از چه رسانه هایی، اخبارشان را دریافت کنند و تشخیص رسانه خوب، رسانه ای که بتواند خبرها را به موقع، درست و منطقی منتشر کند، بسیار مهم است. این موضوع یکی از وظایف کاربران به شمار می رود که باید در فضای رسانه ای امروز به آن توجه بسیاری داشته باشند.

نکته دیگر که کاربران باید به آن توجه کنند این است که همانطور که خودشان برای قطع زنجیره ویروس در خانه می مانند، در شبکه های اجتماعی هم به این نکته توجه کنند که اگر اخبار منفی، بد و غیرموثقی را که دریافت می کنند، منتشر نکنند و خودشان قطع کننده زنجیره شایعات و اخبار منفی باشند، دامن به شایعات نخواهند زد.

فارس: بنظر شما چرا کاربران هر خبری را که به دست شان می رسند را منتشر می کنند؟

رجبی: موضوع شهروند خبرنگار مسأله جدی است و بسیاری از اخبار منفی، غیرواقعی و شایعاتی که منتشر می شود، متأسفانه از طرف خود مردم و کاربران شبکه های اجتماعی تولید شده اند. فرد در لحظه قرار می گیرد و از روی ناآگاهی فکر می کند که در آن لحظه وظیفه اطلاع رسانی دارد و هر آنچه را که برداشت می کند، منتشر می کند. این برداشت غلط در شبکه های اجتماعی منتشر می شود و به عنوان یک جریان در فضای رسانه ای کشور مطرح می شود که می تواند تبعات بسیاری داشته باشد.

کاربران خودشان تولیدکننده اخبار منفی و بد نباشند و حتی برای تفریح و سرگرمی از این روال کارها بپرهیزند. این موضوع حتی به شوخی هم می تواند آثار منفی در پی داشته باشد.

فارس: در شرایط بحران برای ایجاد امیدآفرینی باید چه باید کرد؟

رجبی: امید و امیدآفرینی شاه کلید موفقیت در بحران کروناست؛ اگر جامعه به این باور برسد که می تواند از این بحران عبور کند و امید به آینده داشته باشد، قطعا با برنامه های کلان مسئولان همراه و همسو خواهد شد.

همچنین برای امیدافرینی باید چند کار انجام شود؛ بخشی از این اقدام این است که ما بتوانیم اخبار و موفقیت هایی که در این حوزه را داریم، به خوبی به جامعه منتقل کنیم و اطلاع رسانی صحیح و درستی انجام دهیم. این موضوع می تواند به امیدآفرینی کمک کند. درواقع ما باید حرکت های مثبت اجتماعی را بازتاب و بازنشر دهیم. برای مثال فعالیت های داوطلبانه ای که در حوزه سلامت انجام می شود. ایثار و فداکاری های پرسنل،کادر درمانی، بسیجیان، گروه های مردمی، گروه های جمعی و اجتماعی را برجسته کنیم. همه این اقدامات می تواند به امیدآفرینی منتهی شود.

مردم باید ببینند، اگر بحرانی پیش آمده است عده ای پای کار هستند که برای حفظ سلامت آنها تلاش می کنند، همین امر سبب ایجاد امیدافرینی می شود.

امیدافرینی می تواند شامل بازنشر موفقیت هایی باشد. ما موفقیت های چشمگیری در تولید داروهای متربط، دستگاه های مرتبط با حوزه سلامت، تأمین نیازمندی های کلان همچون ماسک و مواد بهداشتی داری و همه این موقعیت ها می تواند سبب امید آفرینی شود. همه این اتفاقات می تواند از سوی رسانه ها انجام شود.

وظیفه ای که مسئولان و مدیران برای ایجاد امیدآفرینی در شرایط بحران کشور دارند، این است که مدیران سطح اول کشور پای کار بیایند. هماهنگ بودن آنها و اینکه از بدنه کشور و تصمیم گیری کشور صدای واحدی بشویم، این مؤلفه مهم امیدافرینی در کشور است.

فارس: نقش سواد رسانه ای در شرایط بحران ویروس کرونا چیست؟

رجبی:متأسفانه اغلب مردم در قرنطینه خانگی، بیش از چندین ساعت از انواع رسانه اعم از تلویزیون، شبکه های اجتماعی، سایت های خبری، موسیقی و فیلم استفاده می کنند. کاربران باید بدانند در مواجهه با این رسانه ها، اخبار و محتواها روی خلقیات، روحیات، رفتارها و تفکرات شان تأثیر دارد. امروز که بیشترین وقت در خانه هستند، بیشترین مصرف کننده رسانه هستند و باید به موضوع سواد رسانه ای توجه بیشتری داشته باشند.

کاربران باید مدیریت مصرف رسانه داشته باشند؛ باید براساس سواد رسانه ای، این روند را به درستی طی کنند. آنها در مواجهه با انواع خبر، رسانه و محتوای رسانه ای  انتخاب درستی داشته باشند. یکی از موضوعات مهم سواد رسانه و تقویت رسانه، کمک به خانواده و عموم است.

موضوع دیگر اخبار منفی، شایعات و فیک نیوزهایی را شاهد هستیم که سواد رسانه ای به ما کمک می کند تا بتوانیم اخبار منفی، اخبار جعلی و غیرواقعی را از اخبار واقعی تشخیص دهیم.

همچنین سواد رسانه ای به ما کمک می کند تا خط فکری و رسانه ای که یک جریان خبری و رسانه ای دنبال می کنند را متوجه شویم. هدف و انگیزه اصلی از نوع انتشار این اخبار را در این فضا درک کنیم و گرفتار شایعات نشویم. درواقع خودمان را در چرخه و  زنجیره انتشار انتقال شایعات قرار ندهیم.

سواد رسانه ای به ما کمک می کند تا فیلم و سریال درستی را برای خانواده انتخاب کنیم. اگر فرزندان مان بازی های رایانه ای انجام می دهند بدانیم که کدام بازی برای فرزندان مان مفید است و خلاصه آنکه مصرف رسانه ای داشته باشیم و بتوانیم این مصرف را مدیریت کنیم.

سواد رسانه ای به ما کمک می کند تا خوب بخوانیم، خوب ببینیم و خوب بفهمیم و در نهایت یک کاربر فعال رسانه باشیم تا فردی که در برابر رسانه و هر آنچه که رسانه در اختیارش قرار می دهد تا او باور کند و بپذیرد، منفعل است. 

هدف و کار رسانه های معاند هم ایجاد نارضایتی و آشوب است به خصوص در شرایط امروز که دچار بحران کرونا هستیم، جامعه نیاز به آرامش و امید، اعتماد به مسئولان و ابلاغیه های رسمی دارد و یکی از کارهایی که می شود برای به هم زدن کشور انجام داد، انتشار و امار دروغ و ارائه اطلاعات نادرست در آمارهای رسمی و ناامید کردن مردم از سوی مدیریت کلان کشور است.

این یکی از رویکردهای معاندین است که در این حوزه دنبال می کنند. شبکه های ماهواره ای و کانال های رسانه ای معاند روی این حوزه تلاش می کنند و آمارهای جعلی را تولید و نقاط ضعف را برجسته می کنند. آنها نقاط قوت را  پوشش نمی دهند و تمام تلاش شان این است که بتوانند در این وضعیت بحرانی فضایی را ایجاد کنند تا میان مردم و حاکمیت شکاف ایجاد شود و مردم امیدی برای اینکه وضعیت بهتر شود، نداشته باشند و این موضوع به شدت می تواند روی امید و امیدافرینی در جامعه تأثیرگذار باشد.

رسانه های رسمی و متعهد به فضای رسانه ای و کاربران شان وظیفه دارند اخبار و اطلاع رسانی را به درستی انجام دهند و اخبار مثبت و منفی را متوازن کنند و به شفاف سازی و تبیین واقعیت برای کاربران شان بپردازند.

انتهای پیام/