سواد رسانه‌ای کاربران در زمان بحران مشخص می‌شود

گروه هنر و رسانه: زینب رازدشت - داشتن سواد رسانه ای یکی از موضوعات مهمی بوده که در شرایط مختلف جامعه برای هر فردی که قصد دارد، وارد فضای مجازی شود، امر ضروری است.

سطح سواد رسانه ای افراد هیچ ارتباطی نمی تواند با سطح تحصیلات داشته باشد. حتی ممکن است در این میان برخی از افراد بر این تصور باشند که چون مدت طولانی است که با برنامه ها و پیام رسان های مختلفی کار کرده اند، پس از سطح سواد رسانه ای مناسبی برخوردار هستند. در واقعیت این تصور غلط است؛ چراکه سطح سواد رسانه ای موضوعی فراتر از تحصیلات دانشگاهی افراد است و کاربران پیش از آنکه وارد فضای مجازی شوند، باید مهارت های این سطح از سواد رسانه ای را بیاموزند.

نداشتن سواد رسانه ای یا پایین بودن سطح سواد رسانه ای سبب انتشار اخبار منفی، نادرست و ایجاد شایعات می شود و همین موضوع ایجاد شایعات سبب می شود تا نگرانی و استرس در میان مردم کاهش یابد و در شرایط بحرانی، امید در میان جامعه کاهش یابد.

مهدی جعفری مسئول مرکز متنا سازمان فضای مجازی بسیج و کارشناس حوزه رسانه معتقد است: امید آفرینی در جامعه امروزی ارتباط مستقیمی با افزایش نشاط اجتماعی دارد و یکی از مؤلفه های مهم افزایش نشاط اجتماعی نقش آفرینی مستقیم و غیر مستقیم رسانه ها است.

او معتقد است در شرایط بحران کرونا، رسانه ها با ارائه آمار و اطلاعات مناسب می توانند سطح بسیاری از نگرانی و استرس افراد جامعه را کاهش دهند و با اقدامات مؤثر به ایجاد امیدآفرینی بپردازند؛ چراکه ایجاد امید در جامعه سبب می شود تا افراد با سلامت از این بحران عبور کنند.

در خصوص ایجاد امید در جامعه به ویژه در شرایط بحران، با این کارشناس حوزه رسانه به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

فارس: بزرگترین اتفاقی که در عرصه امنیت ممکن است به وجود بیاید، از بین رفتن امنیت روانی است، به ویژه در شرایط بحران. به نظر شما رسانه ها در چنین شرایطی باید چه کارهایی انجام دهند و در مقابل مردم چگونه باید از اطلاعات بهره مند شوند؟

جعفری: بدون شک هر اندازه «احساس ناامنی اجتماعی» بیشتر باشد، امکان بروز التهاب هایی همچون پرخاشگری، اضطراب، خستگی پذیری و در نتیجه بروز برخی جرائم در جامعه بیشتر خواهد شد؛ همواره نوعی نگرانی واحساس ناامنی در عامه مردم وجود دارد که از مصادیق آن شایعاتی است که هر چند وقت  توسط  برخی رسانه ها در جامعه مطرح می شود.

یکی از مهمترین متغیرهای تاثیرگذار بر مفهوم نوین «امنیت روانی» ورود انسان به جامعه اطلاعاتی و کنش ها و واکنش های او در دنیای مجازی است.

مهم‌ترین زمینه ناامنی در جایی شکل می گیرد که ندانیم در کدام دنیا زندگی می کنیم؛ با این تفاسیر بنظر می رسد رسانه های ما اگر قصد دارند موقعیت خودشان را در میان مخاطبان بهبود ببخشند و تبدیل به یک رسانه مرجع شوند، باید از پرداختن به شایعات بی اساس و هزینه ساز دوری کنند و به جای دمیدن در آتش اختلافات سیاسی با مطالبه به حق نیازهای واقعی جامعه برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی مردم تلاش کنند و با بیان و تفسیر درست از واقعیت حادث شده در کف جامعه با در نظر گرفتن تلاش برای افزایش امنیت روانی مردم واقعیت ها را بیان کنند.

لازم است در این بخش به دو حدیث از امام رضا(ع) و پیامبر اکرم (ص) اشاره کنم. امام رضا (ع) می فرمایند: «اَلْمُذِیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ اَلْمُسْتَتِرُ بِالسَّیِّئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ»(آن کس که گناه را نشر دهد، مطرود است و آن کس که گناه را پنهان می دارد، مشمول آمرزش الهی است). همچنین پیامبراسلام(ص) می فرمایند: «مَنْ أَذَاعَ فَاحِشَةً کَانَ کَمُبْتَدِئِهَا»(کسی که کار زشتی را نشر دهد، همانند کسی است که آن را در آغاز انجام داده است).

فارس: در کنار رسانه ها، کاربران چه وظیفه ای در شرایط بحرانی کرونا دارند؟

جعفری: تا زمانی که افزایش سواد رسانه ای در جامعه عمومیت پیدا نکند، نمی توان پاسخ درستی به این پرسش داد. زمانی که جامعه در حوزه سواد رسانه ای به بلوغ برسد، دیگر نیازی نیست در موقعیت های مختلف به مردم بگوییم چه اقداماتی انجام دهند و چگونه از اطلاعات بهره مند شوند.

کلیدی ترین نقش در بحران کرونا را رسانه‌ها دارند

بدیهی است که کلیدی ترین و مؤثر ترین نقش را در بحران کرونا رسانه ها بازی می کنند؛ چرا که امروزه کسی نیست که با توسعه فضای مجازی با حداقل یکی از انواع رسانه ها سر و کار نداشته باشد.

رسانه ها با  آموزش و آگاهی بخشی شامل کارکردهایی مانند آموزش پیشین و  آموزش پیشگیرانه و آموزش هایی نظیر بازگشت به سنت های پیشین و سبک زندگی ایرانی اسلامی در دوران قرنطینه می توانند نقش آفرین باشند.

همچنین رسانه ها از جمله رسانه های اجتماعی، میان مردم به ویژه نسل جوان محبوبیت دارند و می توان این آموزش ها را در قالب پیام های متنوع و جذاب، به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم برای اثربخشی در این شرایط بحرانی ارائه کرد.

رسانه ها با رصد و پایش اطلاعات و محیط این نقش شامل مجموعه ای از نقش های رصد اطلاعات توسط مردم، مدیران و کارشناسان بحران، نظارت بر افکار عمومی و پایش اطلاعات، شناسایی کاربران تأثیرگذار بر مخاطبان، تجزیه و تحلیل پیام ها و اظهار نظرهای مردم در فضای این رسانه ها است.

با رصد و پایش اطلاعات و محیط می توان تهدیدات موجود و تبعات شان را در بحران را شناسایی کنند و این موضوع هم یکی از وظایف مهم رسانه ها در بحران ها به ویژه بحران کنونی است.

فارس: درباره کارکرد اطلاع رسانی رسانه ها شفاف تر توضیح می دهید؟

جعفری: رسانه ها با اطلاع یابی و اطلاع رسانی این کارکرد در مدیریت بحران نقش بسزایی دارند و ریزکارکردهایی همچون اطلاع یابی از بحران و نیازهای مردم آسیب دیده در بحران، جستجوی سریع و آسان اطلاعات، اطلاع از نظر و اقدامات مسئولین، اطلاع رسانی آنلاین 24 ساعته، اطلاع رسانی و هشداردهی نسبت به بحران و تبعات آن است.

همبستگی از دیگر کارکردهای رسانه است

همبستگی و انسجام بخشی از دیگر کارکردهای رسانه ها در مدیریت بحران ایجاد همبستگی و انسجام بخشی است. نفوذپذیری رسانه های اجتماعی در میان مردم بالاست، همچنین در شرایط بحرانی به دلایل متعدد از جمله قرنطینه و طرح فاصله گذاری اجتماعی و تعطیلی مدارس و دانشگاهها  از موبایل های هوشمند و رسانه های اجتماعی افزایش پیدا می کند.

این کارکرد برآیندی از کارکردهای ایجاد حس همبستگی میان مردم، مردم و مسئولان، ایجاد اتحاد و یکپارچگی، تعریف ساز و کارهای گروهی و بسیج مردمی برای امداد و نجات است.

رسانه های اجتماعی می توانند عامل ایجاد همبستگی و وحدت بین مردم باشند و همدلی، سازماندهی گروه های مردمی و انسجام بخشی را تسریع و کمک رسانی و ایجاد روحیه همکاری را تقویت کنند.

رسانه ها با هدایت و رهبری و با ادغام کارکردهایی مانند حضور مداوم مسئولین مدیریت بحران در رسانه های اجتماعی، برقراری ارتباط با مردم، راهنمایی، کنترل و جهت دهی رفتار آن ها، کنترل و تعدیل نارضایتی ها، برقراری آرامش، هدایت و رهبری شکل می گیرد.

فارس: به نظر شما هدایت صحیح افکار عمومی در زمان بحران باید چگونه شکل بگیرد؟

جعفری: هدایت صحیح افکار عمومی در زمان بحران، جامعه را از جامعه ای بحران زده و مستعد نا آرامی به سمت آرامش سوق می دهد. آنچه مسلم است مسئولان جامعه و مدیران بحران با کمک رسانه های اجتماعی و اطلاع رسانی صحیح و صادقانه می توانند موجب ایچاد آرامش در جامعه باشند و با عملکرد صحیح در رسانه های اجتماعی به صورت هوشمندانه ای در جلب اعتماد مردم، ارتباط مؤثر با مردم، کنترل نارضایتی ها، هدایت و جهت دهی افکار عمومی، انجام وظیفه کنند.

نباید فراموش کرد که یکی از بزرگ ترین مشکلات در زمان بحران، هدایت و رهبری قشر بحران زده است که به دلیل آسیب ها و خسارت های وارده تا حد زیادی، قدرت تصمیم گیری صحیح از آن ها سلب می شود.

فارس: متأسفانه برخی از کاربران در هر لحظه در صفحات شخصی شان به ارائه آمار می پردازند. ضرورتی در این اقدام می بینید و آیا این اقدام سبب ایجاد شایعات در فضای مجازی نمی شود؟

جعفری: یکی از بزرگترین مشکلات ما در جامعه امروزی پایین بودن سطح سواد رسانه ای است و این امر در موارد متعدد بروز بحران از سیل و بنزین تا حوادث دیگر به طرز ملموسی خودش رو نشان داده است.

این موضوع مبنی بر اینکه عموم مردم علاقه دارند به عنوان مرجع اطلاع رسانی باشن و بلافاصله و بدون اطمینان از صحت و سقم خبر دریافتی آن خبر را منتشر می کنند، به پایین بودن سطح سواد رسانه ای مربوط می شود. واضح است که آمار تولید محتوا در فضای مجازی در کشور ما به نسبت میزان جامعه مخاطب فعال در فضای مجازی بشدت پایین و آمار باز نشر محتوا در فضای مجازی بسیار بالا است و همین امر نشان دهنده پایین بودن سطح سواد رسانه ای در جامعه است.

فارس: بنظر شما برای ایجاد امیدآفرینی در شرایط بحران کرونا چه باید کرد؟

جعفری: امید آفرینی در جامعه امروزی ارتباط مستقیمی با افزایش نشاط اجتماعی دارد و یکی از مؤلفه های مهم افزایش نشاط اجتماعی نقش آفرینی مستقیم و غیر مستقیم رسانه ها است.

در قالب تولید محتوای شاد سرگرم کننده در عرصه سرگرمی و بیان موفقیت های جامعه پزشکی در رسانه ها است و باید اولویت رسانه ها در بحران کنونی و برای افزایش امید در حامعه که باعث افزایش روحیه و در ادامه افزایش ایمنی و مقاومت در برابر بیماری است، با بیان فداکاری های جامعه پزشکی و پرستاری، جهادگران سلامت و بقیه دستگاه ها و جریان های مردمی و همچنین به تصویر کشیدن دستآوردهای ما در مواجهه با پدیده کرونا از جمله خودکفایی در تولید ماسک، امید را به جامعه تزریق کنیم.

انتهای پیام/