«الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی روس در گزارشی تحلیلی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، به بررسی تاثیر بحران کرونا به کشورهای آسیای مرکزی و منافع نخبگان حاکم منطقه پرداخت.
در این یادداشت آمده است: واکنش دستگاههای دولتی کشورهای آسیای مرکزی در برابر شیوع ویروس کرونا شباهت و تفاوتهایی دارند.
قزاقستان؛ تکمیل فرایند انتقال قدرت
برای قزاقستان مرحله غیر عادی با افت شدید قیمت نفت آغاز شد ولی در حقیقت شیوع کرونا تنها نقش عامل تعمیق بحران را داشت.
«قاسم ژومارت تاکایف» رئیس جمهور قزاقستان در 15 مارس (25 اسفند) فرمانی را تحت عنوان «تامین ثبات اقتصادی و اجتماعی» به امضا رساند. این فرمان و اعلام وضعیت اضطراری در قزاقستان به طور اساسی منجر به تغییر شرایط سیاسی داخلی در کشور شد.
تاکایف حق تصمیمگیری مستقل در حوزههای اقتصادی و اجتماعی را بر عهده گرفت و همزمان بخشی از اختیارات دولت و استانداران را محدود کرد.
عملا وضعیت اضطراری به رئیس جمهور قزاقستان اجازه داد تا از اختیارات فوقالعاده ولی کاملا مشروع برخوردار شده و به بسیاری از پرسشهای موجود در جامعه کشور در مورد ضرورت انجام اصلاحات را پاسخگو باشد.
در این میان طی دورهای که در قزاقستان وضعیت اضطراری جاری بود، مجلس سنا و از جمله رئیس پیشین آن «داریگا نظربایوا» فعالیت خاصی از خود نشان نداد.
بنابراین با استعفای داریگا نظربایوا سناریویی که از سوی برخی از کارشناسان مطرح میشد و همچنین در میان کاربران شبکههای اجتماعی مباحث داغی را به میان آورده بود مبنی بر اینکه تاکایف وادار به استعفا شده و داریگا جانشین وی خواهد شد، پوچ از آب درآمد.
استعفای داریگا میزان محبوبیت و اعتماد مردم کشور (و همچنین بخش زیادی از نخبگان) نسبت به تاکایف را به طور قابل توجهی بالا برد، ولی افزایش مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی در شرایط شیوع کرونا میتواند در چشمانداز نه چندان دور روی وجهه سیاسی رئیس جمهور تاثیر گذارد.
اقداماتی که دولت در زمینه کاهش پیامدهای اقتصادی و اجتماعی شیوع کرونا دنبال میکند، همیشه مثمر ثمر نبوده و بخش قابل توجهی از مدیران در سطح استانها و مناطق از تجربه و ظرفیتهای لازم فعالیت در شرایط جدید برخوردار نیستند.
از سوی دیگر کاهش درآمدهای دولت از ناحیه فروش نفت و گاز مقامات را وادار به تدوین اقدامات و برنامههای در سایر بخشهای اقتصادی مانند کشاورزی کرده است که تا به نتیجه رسیدن نیاز به زمان خواهد داشت.
اما طی دو ماه قرنطینه، افکار عمومی حساسیتهای بیسابقهای نسبت به مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی خود پیدا کرده که به حالت عادی برگرداندن وضعیت در حقیقت کاری بسیار سخت است.
قرقیزستان؛ حفظ و تقویت قدرت
اولین افرادی که در قرقیزستان مبتلا به کرونا شدند، تعدادی از اتباع این کشور بودند که برای انجام حج عمره عازم عربستان سعودی شده بودند.
بازگشت مبلغین «جماعت تبلیغ» از پاکستان، بنگلادش و هند به قرقیزستان اوضاع را پیچیدهتر کرد. برخی از مبلغان مبتلا به کرونا حتی در رابطه با خانهنشینی یا بستری شدن با پلیس و پزشکان درگیر شدند.
این احتمال وجود دارد که در میان مبلغان، نمایندگان گروههای تندرو نیز حضور دارند که به دنبال ایجاد درگیری میان مسلمانهای قرقیزستان با نهادهای دولتی این کشور هستند.
پس از آنکه نخستین موارد ابتلا به کرونا در این کشور به ثبت رسید، در میان جامعه دو گرایش مخالف مشاهده شد. یکی اینکه نگاه منفی بخشی از جامعه نسبت به فعالیتهای مذهبی برجستگی یافت و دیگری اینکه بخش کمتر تحصیلکرده ولی به لحاظ اعتقادات مذهبیتر جامعه با هر نوع اقدامات پیشگیرانه در برابر کرونا مخالفت و بر این نکته تاکید کردند که شفای اصلی در ایمان اعتقاد است. آنها حتی به طور قاطع استفاده از مواد ضد عفونی حاوی الکل را غیر مجاز دانستند.
رسانهها دوباره به موضوع ضرورت منع فعالیت «جماعت تبلیغ» پرداختند. قبل از این در ماه اکتبر سال 2018 مجمع پارلمانی سازمان پیمان امنیت جمعی فهرستی از سازمانهای تروریستی و افراطی تهیه کرده بود ولی پارلمان قرقیزستان از قرار دادن این سازمان در فهرست یادشده امتناع کرد.
با توجه به مشکلاتی که در پی بحران کرونا بروز خواهد کرد، تشدید فعالیتهای تعدادی از بنیادهای مشکوک عربی قابل پیش بینی است و آن در کوتاه مدت افزایش میزان اختلافات در در حوزه دین و مذهب را به همراه خواهد داشت.
وضعیت اضطراری به طور قابل توجهی کاهش فعالیتهای سیاسی در قرقیزستان و سایر کشورهای منطقه را در پی داشت.
با این وجود در اول آوریل (13 فروردین) «قرمانکول زلوشف» نماینده پارلمان قرقیزستان لایحهای در مورد اصلاح قانون اساسی با هدف تغییر نظام مدیریتی کشور معرفی کرد. هدف اصلی این لایحه برگزاری همه پرسی و از این طریق تمرکز تمام قدرت در دست رئیس جمهور و محدودیت نقش پارلمان است (طبق این لایحه نقش پارلمان فقط تهیه قوانین خواهد بود).
مشکل اصلی اینجاست که بر اساس قانون در وضعیت اضطراری برگزاری انتخابات و اصلاح قانون اساسی امکان پذیر نیست.
در عین حال رئیس جمهور قرقیزستان به دلیل عدم وجود حزب قوی وابسته به خود یا ائتلاف احزاب همسو، آماده برگزاری انتخابات پارلمانی نیست.
بنابراین امتناع از برگزاری انتخابات پارلمانی برنامهریزی شده، 4 اکتبر سال 2020 (13 مهر) میتواند یک راه تاکتیکی خروج از این وضعیت باشد.
اما از طرف دیگر، لغو انتخابات همچنین به معنای عدم امکان برگزاری همه پرسی قانون اساسی نیز است. بنابراین به احتمال زیاد تصمیم در مورد برگزاری یا لغو انتخابات فقط در ماه اوت سال 2020 (2 ماه قبل از تاریخ برگزاری) اعلام خواهد شد و با توجه به شرایط حاکم در آن مقطع احتمالا همزمان با انتخابات، همه پرسی نیز دایر خواهد شد.
البته بحث مهم چگونگی روحیات مردم خواهد بود، زیرا بحران کرونا ظرفیت اعتراض در میان جامعه را افزایش داده است.
تاجیکستان؛ آماده سازی زمینه انتقال قدرت
در تاریخ 17 آوریل (29 فروردین) «رستم امامعلی» شهردار دوشنبه به اتفاق آراء رئیس مجلس ملی تاجیکستان انتخاب شد.
در انتخابات ریاست جمهوری که برای پاییز سال جاری در نظر گرفته شده است، به احتمال بسیار قوی «امامعلی رحمان» برای یک دوره جدید در راس قدرت باقی خواهد ماند. به نظر میرسد که رستم امامعلی برای ریاست جمهوری هنوز آماده نیست و این سناریو احتمالا در میان مدت تحقق خواهد یافت.
ریاست مجلس ملی را میتوان مرحله آمادگی برای انتقال قدرت به رستم امامعلی دانست.
عدهای از کارشناسان تاخیر در اعلام ابتلا به ویروس کرونا در این کشور را نیز به سناریوی آماده سازی انتقال قدرت مربوط میدانند. زیرا اگر وضعیت اضطراری یا قرنطینه اعلام میشد، پس طبق قانون، برگزاری انتخابات امکان نداشت.
ترکمنستان؛ آمادگی مقدماتی برای انتقال قدرت
خبر ابتلا تعدادی به ویروس کرونا در ترکمنستان در ماه ژانویه رسانهای شده بود ولی تا به حال مقامات این کشور روی این نکته اصرار میکنند که هیچ موردی از ابتلا به کرونا به ثبت نرسیده است.
با این وجود از 20 مارس (اول فروردین) محدودیتهای ترددی بین استانها وضع شد. به عنوان مثال برای مسافرت از یک منطقه به منطقه دیگر ترکمنستان نیاز به اخذ مجوز نهادهای دولتی محلی و گواهی تأیید عدم ابتلا به کرونا وجود دارد. صدور مجوز و گواهی، بلافاصله میزان فساد مالی در میان مقامات محلی و کارمندان بخش پزشکی را بالا برد.
علاوه بر این کاهش واردات منجر به کمبود مواد غذایی شد و عدم وجود مقدار لازم پول خارجی در بازار، فاصله بزرگ بین نرخ رسمی ارز و نرخ بازار سیاه را به بار آورد. این موضوع باعث افزایش قیمت کالاهای وارداتی شد که بخش قابل توجهی از آن را محصولات غذایی تشکیل میدهد.
توبیخ معاون کشاورزی نخست وزیر و وزیر کشاورزی ترکمنستان توسط «قربانقلی بردی محمداف» به طور غیرمستقیم حاکی از وجود وضعیت نامطلوب در تولید مواد غذایی و امنیت غذایی است.
بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی مربوط به وضعیت کلی بحران کرونا در جهان و منطقه میتواند بر فضای سیاسی و روانی جامعه ترکمنستان تاثیر گذاشته و باعث تقویت روحیات اعتراضی از سوی برخی از گروهها شود. اتفاقاتی نظیر تلاش برای مسدود کردن جادهها در استان «ماری» در مدت اخیر و فرار دسته جمعی از مناطق قرنطینه در «لیباپ» و «داشقوز» این نکته را تائید میکند.
ازبکستان؛ متمرکز بر توسعه اقتصادی
در این میان اقدامات انجام شده در ازبکستان در جهت حفظ فعالیتهای تجاری همزمان با اعمال محدودیتهای مربوط به بحران کرونا را در قیاس با سایر کشورهای آسیای مرکزی میتوان بیسابقه عنوان کرد. به دلیل سنت مدیریتی حاکم بر فضای نخبگان ازبکستان، دستورات مربوط به تحقق اقدامات ضد بحران کرونا به موقع و تقریبا به صورت حداکثری تحقق یافت و برای بخش تجارت کوچک و متوسط امکان فعالیت فراهم کرد.
عضویت ناظر این کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز نشاندهنده آن است که برای «تاشکند» در این مرحله تقویت تعاملات خارجی با هدف کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور از اهمیت قابل توجهی برخوردار شده است.
تجزیه و تحلیل تطبیقی تأثیر وضعیت فعلی بر روندهای سیاسی کشورهای منطقه (احتمالا به استثنای ازبکستان) حکایت از وجود تمایل نخبگان سیاسی حاکم برای استفاده از این وضعیت در راستای منافع محدود خود دارد که میتوان چنین خلاصه کرد: در قزاقستان برای تکمیل فرایند انتقال قدرت، در تاجیکستان برای آماده سازی زمینه انتقال قدرت و در ترکمنستان نیز آمادگی مقدماتی برای انتقال قدرت و در قرقیزستان برای حفظ و تقویت قدرت.
در یک کلام بحران کرونا را میتوان آزمایش دولتداری برای کشورهای آسیای مرکزی عنوان کرد.
انتهای پیام/ح