خبرگزاری فارس ـ گروه اندیشه: از یک منظر، باید «اسلام» را بسط و گسترش «توحید» دانست. توحیدی که اسلام برای بشریت به ارمغان آورد و در آیات قرآن کریم متجلّی شده است، «توحید اطلاقی» است (علّامه طباطبایی ره، الرسائل التوحیدیه، ص ۱۴)، یعنی توحیدی که وجود بینهایت و بیکرانه خداوند واحد قهّار و صفات و افعال آن ذات احدی را در حدّ طاقت بشری بیان میکند. بهطور طبیعی، چنین توحید عمیق، گسترده و جامعی باید همه عرصههای تکوینی و تشریعی را نیز زیر پوشش خود قرار بدهد و در مورد همه آنها سخن، طرح و برنامه داشته باشد.
توضیح بیشتر آنکه، چون دین خاتم و جامع اسلام، بیانگر عالیترین و والاترین حقایق توحیدی است؛ بههمین جهت، شریعت اسلامی و برنامههای تشریعی این دین نیز عالیترین و جامعترین شیوه بسط «توحید» در همه ساحتهای فردی و اجتماعی زندگی را عرضه میکنند؛ به این صورت که حقایق و معارف ناب و والای توحید اطلاقی، فقط در عرصه «تکوین» و ساحت اندیشه منحصر نمانده و در قالب «تشریع» یا برنامههای عملی و رفتاری برای ابعاد مختلف زندگی نیز بروز و ظهور پیدا میکنند که در اصطلاح به آنها «اخلاق» و «احکام» گفته میشود. بخش مهمی از برنامههای اخلاقی و رفتاری اسلام که برای رقمزدن یک زندگی سعادتآفرین دنیوی و اخروی طراحی شدهاند، در قالب «عبادت»های مختلف تجلی پیدا میکنند.
هرکدام از عبادات، سه ساحت یا مرتبه کلان دارند. در رتبه نخست، هر عبادت دارای باطن و حقیقتی توحیدی و اسراری معرفتی است. در مرتبه بعد، اخلاق و آداب متناسب با حقایق توحیدی هر عبادت قرار دارد که از همان حقایق برگرفته شدهاند. بالاخره، در مرتبه اخیر یا ساحت فعل و رفتار ظاهری، هر عبادت شامل دستهای از رفتارها و افعال و احکام متناسب با آن معارف و اسرار نیز است. امّا مسأله در همین حد متوقف نمیشود و برنامههای اخلاقی و رفتاری دین و ازجمله، عبادتها، دارای دستهای حکمتها، آثار و فواید اجتماعی، فرهنگی و تمدنی نیز میباشند که کمتر بدانها توجه میشود.
در این میان، «نماز» که رهآورد «معراج» پیامبر ختمی مرتبت، محمّد مصطفی صلّیاللهعلیهوآلهوسلّم و تجلّی بندگی و عبودیّت کامل آن سرور کائنات است، حقایق توحیدی آن سفرهای آسمانی را در قالب آداب و رفتارهایی ظاهری نشان میدهد که همان افعال مختلف نماز هستند. از این رو، نماز را باید محوریترین تشریع و قانونگذاری الهی در زمینه «عمل» و رفتار دانست. نماز، عبادت جامعی است که در قالب افعالی بدنی، آیین بندگی و رسم دلدادگی انسان نسبت به محبوب حیقیقیاش، یعنی خداوند سبحان را به او میآموزد و فرد و جامعه را به شیوهای بسیار متین و حکیمانه، و در میدان یک سلوک ناب روزانه، بهتدریج، بهسوی حق تعالی سوق میدهد. افزون بر این، چنان که اشاره شد، همانطور که اسلام، جامع بین ملک و ملکوت یا دنیا و آخرت است، نماز هم که جلوهای از جامعیت اسلام است، علاوه بر اسرار معرفتی و دقایق سلوکی، شامل آثار و حکمتهای فردی، اجتماعی، فرهنگی و تمدّنی بسیار فراوانی نیز هست.
توجه به اسرار و معارف باطنی عبادتها بهویژه نماز، کمابیش مورد توجه بوده است، امّا کمتر به واکاوی درباره حکمتها و آثار اجتماعی، فرهنگی و تمدنی آن پرداخته میشود، در حالیکه وظایف فراوانی در این زمینه بر دوش ما است و بهتعبیر مقام معظم رهبری میفرمایند: «در میان نعمتهای بزرگ الهی که هیچکس قادر بر شمارش آنها نیست، برخی، برجستگیهای نمایانی دارند که اهل تأمل را به شگفتی میرساند و از جمله جذابترین این نعمِ شگفتیساز، نماز است. ترکیب اذکار نماز، ترکیب حرکات نماز، ترتیب اوقات نمازهای واجب و مستحب، تأکید بر تمرکز و حضور قلب در آن، تأکید بر مسجدی کردن آن، تأکید بر جمعی کردن آن، الزام پاکیزگی در آن، هم در تن و پوشش با دور کردن نجاست، و هم در دل و روح با غسل و وضو، الزام به روی آوردن آن از هر نقطه جهان به یک کانون مرکزی ـ کعبه شریف ـ و بسی نکات و نقاط ظریف و دقیق و پرمضمون در این فریضه ممتاز و یکتا، آدمی را در برابر این پدیده الهی خیره و مبهوت میکند. خداوند این نعمت بزرگ را به ما هدیه فرموده است. با آن میتوانیم جان خود را پالایش کنیم، میتوانیم خود را از گناهان دور کنیم، میتوانیم ارتباطات بشری را در جامعه خود، برخوردار از معنویت کنیم و بدین وسیله، امن و سلامت روانی و رهائی از چالشهای ستیزگرانه، و بهجت و نشاط را نصیب آن سازیم. این هدیه به صورت فریضه و تکلیف درآمده است تا دستکم، جامعه از حداقلهای آن محروم نماند... . ما هم در ادای این شکر واجب، قاصر یا مقصریم. کارهای زیادی باید بشود...»؛ بخشی از پیام رهبر انقلاب اسلامی به بیست و هشتمین اجلاس سراسری نماز در گرگان (۲۰ آذر ۱۳۹۸ هجری شمسی).
در کتاب «آیین بندگی و دلدادگی»، کوشیده میشود تا برخی از اسرار توحیدی و حکمتهای مختلف معرفتی، سلوکی، فردی، اجتماعی، فرهنگی و تمدنی نماز، با زبانی سهلتر و به دور از پیچیدگیهای فنی و اصطلاحات تخصّصی مرتبط عرضه شوند و در عین حال، عمق و محتوای مباحث نیز در حدّ امکان محفوظ بماند.
مباحث این کتاب، ابتدا در خلال ایام تحصیلی در سالهای ۱۳۹۲ـ۱۳۹۴ هجری شمسی توسط استاد حجتالاسلام والمسلمین سیّدیدالله یزدان پناه در حوزه علمیّه قم و در قالب دو جلسه در هفته، برای طلاب مشتاق مطرح شد و سپس، تحقیق و تنظیم و نگارش آنها توسط سعید هلالیان صورت گرفت و سرانجام، با همکاری مؤسسه فتوت در اواخر سال ۱۳۹۸ هجری شمسی، توسط انتشارات کتاب فردا در قطع رقعی و ۸۹۶ صفحه منتشر شده است.
انتهای پیام/