درمان ۸۰ بیماری صعب العلاج با سلول بنیادی خون بند ناف در پژوهشگاه رویان

گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، فاطمه سامعی؛ توانایی سلول های بنیادی در درمان طیفی از بیماری ها و التهاب ها به اثبات رسیده است و محققان هر روز به دنبال یافتن  قابلیت های بیشتری از سلول های بنیادی در درمان بیماری ها هستند و به همین دلیل هر روز کارآزمایی های بالینی بیشتری انجام می شود.

برای مثال اکنون دیگر سال هاست که سلول های بنیادی «خون ساز مغز» و «استخوان» یا «خون بند ناف» زندگی هزاران کودک مبتلا به لوسمی را نجات می دهد و علاوه بر این، استفاده از این سلول ها در پیوند بافت آسیب های استخوانی، پوست و چشم هم پرکاربرد شده است.

سلول‌های بنیادی در بافت‌های مختلف بدن وجود دارند و می‌توانند سلول‌های از بین رفته را در بافت‌های آسیب دیده بدن ترمیم کنند. به دلیل این ویژگی‌های سلول بنیادی خون بند ناف در درمان بیماری‌های با منشاء خونی، اختلال در فعالیت مغز استخوان و نقض سیستم ایمنی استفاده می‌شود. در دسترس بودن، کاهش احتمال رد پیوند، کاهش خطر آلودگی و شانس یافتن نمونه با تطابق ژنتیکی از مهمترین ویژگی‌های ذخیره سازی خون بند ناف است.

۸۰ بیماری شامل ۵ گروه از بیماران لاعلاج، شانس درمان با سلول‌های بنیادی خون ساز را دارند که در حال حاضر بیشترین کاربرد در درمان بیماری ‌های خونی همچون تالاسمی، انواع سرطان خون، نقص سیستم ایمنی و کم‌خونی ‌های مادرزادی ثبت شده است.

*درمان های جدید سلول بنیادی خون بند ناف در پژوهشگاه رویان

عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تصویری تازه از پزشکی آینده و محورهای فعالیت رویان در سال‌های پیش رو را ترسیم می کند و به خبرنگار فارس، می گوید: فعالیت‌ اصلی رویان در زمینه پزشکی تولید مثل و درمان ناباروری بوده است که علاوه بر این، مدت‌هاست در حوزه تولید دانش و کاربردی کردن دانش سلول‌‌های بنیادی برای درمان بیماری ها فعالیت می‌کند. آینده پزشکی، پزشکی بازساختی، ژن درمانی و مهندسی بافت است. آینده پزشکی بازساختی به ذخایر سلولی بسیار وابسته است و ذخایر سلولی هر کشور از زیرساخت‌های استراتژیک به شمار می‌روند و هر روز بیش از پیش، اهمیت غنی‌سازی ذخایر سلول‌های بنیادی خون بندناف و بانک‌های خون بندناف برای کشورها نمایان می شود.

وی با اشاره به پروژه‌های متعدد رویان برای درمان بیماری‌ها، گفت: به طور کلی، پروژ‌ه های مختلفی در زمینه‌های مغز، علوم شناختی، ارتوپدی، MS، پارکینسون و قلب در رویان تعریف شده است. در برخی بیماری ها به نتایج خوبی در درمان عملیاتی رسیده‌ایم که از جمله این بیماری‌ها، می توان بیماری های استخوان و غضروف، پوست، بیماری های چشم و بیماری های سیستم عصبی، بیماری‌ لک و پیس و درمان سوختگی ها را مثال زد. همچنین درباره بیماری‌های دیگری از جمله بیماری MS و پارکینسون نتایج خوبی در کارآزمایی بالینی به دست آورده‌ایم و همچنین برای آغاز کارآزمایی بالینی روی بحث قطع نخاع در مدل انسانی آمادگی داریم. در زمینه درمان بیماری های انسداد عروق اندام تحتانی یا بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های سیستم عصبی در فاز تحقیقات بالینی هستیم.

شاهوردی می‌گوید: کار متخصصان رویان به همین جا ختم نمی شود و این پژوهشگاه به عرصه‌های جدیدی از جمله مطالعه سلول های بنیادی سرطان‌زا و بیماری دیابت هم ورود پیدا کرده است. 

*بیماری‌های لاعلاجی که با سلول‌های بنیادی درمان می‌شوند

وقتی صحبت از درمان ۸۰ بیماری صعب‌العلاج با خون بندناف و کارآزمایی های بالینی متعدد برای پیدا کردن درمان های جدید می شود، یک سوال اساسی به میان می آید؛ اینکه اساسا چه بیماری های لاعلاجی با سلول‌های بنیادی شانس درمان دارند؟

امیرعلی حمیدیه رئیس مرکز جامع پیوند سلول‌های بنیادی مرکز طبی کودکان به این سوال پاسخ داده است.

حمیدیه به خبرنگار فارس، گفت: ۸۰ نوع بیماری‌ در ۵ گروه با سلو‌ل‌های بنیادی خون‌ساز درمان می‌شوند. گروه اول؛ بیماری‌های خونی بدخیم؛ مانند سرطان‌های حاد و مزمن، گروه دوم؛ بیماری‌های خونی غیر بدخیم؛ مانند تالاسمی ماژور،‌کم کاری مغز و استخوان، گروه سوم؛ بیماری‌های نقص ایمنی ارثی و کشنده که با پیوند سلول‌های بنیادی درمان می‌شوند.گروه چهارم؛ بیماری‌های متابولیک ارثی است که بسیار پرهزینه و کشنده هستند که قسمت اعظم این بیماران هم برای پیوند سلول های بنیادی خون‌ساز مراجعه می‌کنند و گروه پنجم؛ برخی از تومورهای جامد که برای درمان نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز دارند.

اسامی ابیشتر بیماری هایی که با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف قابل درمان هستند با جزئیات بیشتر در فهرست زیر ارایه شده است:

اختلالات سلول های بنیادی: کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله ای شبانه (PNH)
لوسمی حاد: AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد
لوسمی مزمن: CML
بیماری‌های نقص در تولید لنفوسیت‌ها: لنفوم غیر هوچکین، لنفوم هوچکین
ناهنجاری‌های ارثی گلبول‌های قرمز: بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل
اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی: سندروم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندروم دی جرج
نقص ارثی پلاکتی: ترومبوسیتوپنی مادرزادی
اختلالات پلاسماسل: مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل
بیماری‌های ارثی: سندروم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف
سایر بیماری‌ها: بیماری آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته های قلبی و مغزی، بیماری های کبدی، دیستروفی عضلانی

*در ایران چه بیماری های صعب‌العلاجی با سلول بنیادی خون بند ناف درمان می شوند؟

مرتضی ضرابی مدیر بانک خون رویان به این سوال که در ایران چه بیماری های صعب‌العلاجی با سلول بنیادی خون بند ناف درمان می شوند و مهمترین بیماری هایی که تاکنون با این روش درمان شده‌اند، توضیحاتی به خبرنگار فارس ارایه می دهد.

به گفته ضرابی، از نظر کاربردی بیش از ۸۰ بیماری با استفاده از سلول‌های بنیادی درمان می‌شود که عمده استفاده از این سلول‌ ها برای درمان بیماری‌ هایی با منشا خونی، انواع سرطان ‌ها و تالاسمی است و مهمترین بیماری هایی که با استفاده از سلول های بنیادی درمان می شوند بیماری های با منشا خونی هستند. در حال حاضر محققان رویان، بیماری هایی که منشاء خونی دارند از جمله تالاسمی، سرطان خون و کم خونی ها را با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف درمان کرده اند و هدف گذاری آینده رویان کارآزمایی بالینی برای درمان بیماری‌های فلج مغزی، اوتیسم، SMA‌، آرتروز و ناهنجاری قلبی با سلول‌های بنیادی خون بندناف است. 

*موفقیت در درمان بیماری‌های صعب العلاج‌ با سلول‌های بنیادی

نخستین بخش مربوط به پیوند سلول‌های بنیادی در سال ۸۶ با تمرکز بر کودکان در ایران تاسیس شد و اکنون ایران با حدود ۸۰ میلیون نفر جمعیت، ۱۸ مرکز پیوند سلول‌های بنیادی دارد و سالانه ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ پیوند سلو‌ل‌های بنیادی خون‌ساز در این مراکز انجام می شود که البته نیاز سالانه ۲ هزار تا ۳ هزار پیوند است و هنوز تعداد پیوندها کافی نیست.

پیوند سلول‌های بنیادی یک روش درمانی منحصر به فرد برای بیماری‌‌های سخت است که تحت شرایط خاصی انجام می‌شود؛ پیوندهای مرسوم سلول‌های بنیادی خون‌ساز در مراکز ۱۸ گانه پیوند سلول‌های بنیادی در کشور انجام می‌شود و پیوندهای خاص فقط در یک یا دو بیمارستان در تهران قابل انجام است، برای مثال طی ۲ سال گذشته، فقط ۲۵۰ کودک مبتلا به سرطان بدخیم و بیماری های خونی یا غیر خونی، در قطب طب اطفال در ایران درمان شده‌اند و سلامتی خود را به دست آورده‌اند. 

شانس موفقیت درمان سرطان با سلول‌های بنیادی در بزرگسالان حدود ۲۰ درصد کمتر از کودکان است؛ کودکان علاج قطعی می‌شود اما در بزرگسالی علاج قطعی نمی‌شود.

برای بررسی میزان موفقیت درمان‌ها با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بند ناف باید آماری به پیوندهای موفق داشت. 

در جدول زیر اطلاعات برخی از پیوندهای انجام شده اخیر که با استفاده از خون بند ناف انجام شده‌اند، ارائه شده است.

*نمونه‌های موفق درمان با سلول‌های بنیادی؛ مجتبی، نوجوان سیستانی که بر تالاسمی ماژور غلبه کرد

وقتی مجتبی سه ماهه بود پزشکان متوجه شدند که به بیماری تالاسمی ماژور مبتلا است و مجتبی تا زمانی که ۱۲ ساله بود با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کرد. مجتبی پس از انجام پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز سلامتی خود را بدست آورد و به زندگی عادی بازگشت.

افرادی که درگیر بیماری تالاسمی هستند نیازمند دریافت خون می‌شوند هر چند وقت یکبار باید با مراجعه به مراکز درمانی خون دریافت کنند. 

پدر مجتبی درباره درمان بیماری فرزندش به خبرنگار فارس می‌گوید: وقتی بیماری پسرم مشخص شد درمان دیگری برایش کارساز نبود. پزشکان در سال ۸۳ پیوند سلول های بنیادی با استفاده از خون بند ناف را به ما پیشنهاد کردند و از شانس بالای موفقیت این درمان گفتند اما نتوانستیم نمونه همخوانی برای پیوند پیدا کنیم؛ بین خانواده و فامیل هیچ نمونه نزدیکی وجود نداشت و در نتیجه امیدمان به بانک خون بند ناف رویان بود.

در نهایت در بانک خون بند ناف رویان نمونه مناسبی برای مهدی پیدا و عمل پیوند سلول های بنیادی را انجام دادیم که خوشبختانه پیوند با موفقیت انجام شد. اکنون مجتبی به زندگی عادی بازگشته است و پس از چندین سال توانسته بسیاری از کارها را مانند افراد عادی انجام دهد. اگر شانس سلول‌های بنیادی در کشور برای مجتبی وجود نداشت، نمی دانیم باید با این بیماری چه می کردیم.

*نمونه‌های موفق درمان با سلول‌های بنیادی؛ وحید، نوجوانی تبریزی که بر سندرم ویسکوت آلدریج غلبه کرد

وحید دانش، نوجوانی تبریزی است که در سال ۸۴ متولد شد و پزشکان بیماری او را در سال ۸۶ و وقتی که ۱۸ ماهگی را پشت سر گذاشته بود تشخیص دادند. او هم با سلول‌بنیادی درمان شده و به زندگی عادی بازگشته است.

پدر وحید درباره درمان وحید به خبرنگار فارس، گفت: وحید به یک بیماری مادرزادی نادر نقص سیستم ایمنی به نام سندرم ویسکوتآلدریج (WAS = Wiskott-Aldrich Syndrome ) مبتلا بود.

بیماری سندرم ویسکوتآلدریج، یک بیماری مهم نقص ایمنی در بعضی از سلول ‌های ایمنی بدن (لنفوسیت‌های B و T) است و به دلیل جهش ژنی در ژن تولید کننده پروتئین سندرم ویسکوتالدریچ به وجود می ‌آید. این بیماری همراه با خونریزی (در نتیجه‌ی کمبود پلاکت)، عفونت‌های مکرر باکتریایی، ویروسی، قارچی و اگزمای پوست است.

وحید با توجه به نادر بودن نوع بیماری، در دنیا بی ‌سابقه بوده است و به دلیل طولانی شدن بیماری، درمان طولانی شده بود. تشخیص بیماری وحید به دلیل پیچیدگی پیوند آسان نبود و به همین دلیل پزشکان بیماری او را با سرماخوردگی اشتباه می‌گرفتند، به دلیل طولانی شدن بیماری، پیوند وحید حدود ۲ سال از سال ۸۶ تا ۸۸ طول کشید و پس از پیوند هم حدود دو سال و نیم تحت نظر پزشکان بود. طولانی شدن دوره درمان، سختی‌هایی را برای خانواده وحید از نظر اسکان و مراقبت‌های پزشکی رقم زد، اما پس از آن وحید به لطف خدا و با کمک دانش متخصصان رویان سلامت خود را به دست آورده است.

پدر وحید می‌گوید: خانواده‌هایی که نیازمند پیوند سلول‌های بنیادی هستند برای آغاز و ادامه درمان، نیاز به حمایت مادی و معنوی دارند؛ زیرا گاهی این راه طولانی و سخت است.

*نمونه‌های موفق درمان با سلول‌های بنیادی؛ الهام نوجوانی که از بیماری لوسمی حاد لنفوئیدی نجات پیدا کرد

الهام دختر نوجوانی از اصفهان است که در سال ۹۳ پزشکان بیماری او را ALL (لوسمی حاد لنفوئیدی) تشخیص دادند. درمان های رایج اولیه از جمله سه دوره شیمی درمانی روی الهام انجام شد که همگی بی نتیجه ماندند. سرانجام سلول بنیادی خون بندناف خواهرش او را درمان کرد. 

پدر الهام درباره درمان الهام، می گوید: وقتی در سال ۹۳ متوجه بیماری دختر اولم شدیم، مادرش باردار بود. پس از تولد دختر دومم، خون بندناف او را در بانک خون بند ناف رویان ذخیره کردیم و خوشبختانه نمونه خون ها تطابق داشت و در نهایت با استفاده از  سلول های بنیادی خون بندناف نوزاد جدید به همراه یک کیسه دیگر از سلول های بنیادی خون بند ناف از بانک عمومی، پیوند سلول های بنیادی برای درمان بیماری لوسمی حاد لنفوئیدی الهام انجام شد و پیوند موفق بود.

این پدر می‌گوید: تا قبل از عمل پیوند سلول‌های بنیادی، شیمی درمانی تنها درمان رایج و موثر بود که بسیار سخت و پرعواقب است. وقتی شیمی درمانی هم بی نتیجه ماند، امید دیگری نداشتیم تا اینکه پزشکان درمان سلول‌های بنیادی را پیشنهاد کردند.

الهام اکنون ۱۶ سال دارد و سلامت خود را بدست آورده است.

*نمونه‌های موفق درمان با سلول‌های بنیادی؛ نجات کارن ۶ ساله از بیماری آنمی آپلاستیک

کارن کودکی که از بیماری آنمی آپلاستیک رنج می‌برد، علاوه بر اینکه با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بند ناف به زندگی بازگشت، مسیر جدیدی را در درمان از طریق سلول‌های بنیادی خون بند ناف برای پزشکان و دیگر بیماران باز کرد.

آنمی آپلاستیک به نوعی از کم خونی گفته می‌شود که در آن مغز استخوان، سلول‌های جدید خونی به اندازه کافی تولید نمی‌کند. در کم خونی معمولی تنها با کاهش گلبول‌های قرمز مواجه می‌شویم اما در آنمی آپلاستیک علاوه بر کاهش گلبول قرمز، با کاهش تولید سایر سلول های خونی نیز روبرو هستیم.

تا قبل از اینکه پزشکان، بیماری آنمی آپلاستیک کارن را از طریق خون بندناف خودش درمان کنند، فقط یک مورد درمان موفق در این زمینه ثبت شده بود که آن مورد هم متعلق به ایران نبود. با موفقیت در درمان کارن، دومین درمان موفق بیماری آنمی آپلاستیک از طریق پیوند خون بندناف خود بیمار به نام ایران ثبت شد.

کارن چیز زیادی از دوره بیماری به یاد‌ ندارد؛ زیرا وقتی ۶ سال داشت، مبتلا به بیماری شدید کم کاری مغز استخوان تشخیص داده شد و شانس بزرگی که داشت این بود که وقتی به دنیا آمد خانواده اش بند ناف او را در بانک خون بندناف رویان ذخیره کردند.

از آنجا که درمان کارن در نوع خود در کشور بی‌سابقه بود، نگرانی و سختی‌های زیادی هم داشت اما ماحصل همه این تلاش‌ها، بازگشت یک  کودک ۶ ساله به زندگی با استفاده از جدیدترین امکان پزشکی به دست پزشکان بومی بوده است.

*درمان‌های بیشتر با سلول بنیادی در پژوهشگاه رویان

علاوه بر درمان‌های موفق بیماری‌ها با سلول‌های بنیادی که عملیاتی شده‌اند، در حال حاضر ثابت شده که سلول‌های بنیادی قادر به درمان محدوده وسیعی از بیماری‌های مزمن و حاد هستند و تحقیقات گسترده‌ای برای درمان انواع بیماری‌ها و ضایعات از جمله مشکلات عصبی، ترمیم بافت‌های آسیب دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی‌ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین، پارکینسون، بیماری‌های قلبی، کبدی، دیابت، دیستروفی عضلانی، آسیب‌های نخاعی و سکته و ترمیم سایر بافت‌های آسیب دیده با استفاده از سلول‌های بنیادی در دست اجرا است.

انتهای پیام/