خانواده‌ها فرزندان خود را دو دستی تقدیم رسانه‌ها کرده‌اند

خبرگزاری فارس- گروه هنر و رسانه: متأسفانه سواد رسانه ای والدین ما نه  تنها صفر بوده بلکه منفی هزار است. کمتر والدینی را سراغ داریم که مشغله های کاری اش را کاهش دهد تا فرصت بیشتری را برای خانواده اش اختصاص دهد. همچنی آنقدر اطلاعات رسانه ای و سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان ما بالا است که این میزان اطلاعات غیرقابل مقایسه با اطلاعات والدین شان است. گاهی اوقات والدین از فرزندان شان راهنمایی می گیرند.

این را علیرضا باستانی مدیرعامل انجمن سواد رسانه ای ایران(انسان) می گوید. او معتقد است زمانی که کودک رسانه مورد نظر خود را انتخاب می کند و در آن به فعالیت می پردازد، رسانه او را مورد هدف قرار داده و به او خوراک می دهد. ما به لحاظ کار رسانه ای در زمینه اعتقادات مان عملکرد انفعالی داشته ایم و ای کاش می توانستیم در این زمینه کارهای تحقیقاتی انجام دهیم.

به بهانه حقوق کودک در رسانه و راهکارهایی برای مصونیت کودکان و نوجوانان در فضای مجازی با این کارشناس رسانه ساعتی به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

** در حاضر تعداد بسیاری از کودکان و نوجوانان، اوقات خود را در فضای مجازی سپری می کنند. برای حفظ حقوق آنها و مصونیت شان در فضای مجازی چه اقداماتی باید انجام شود؟

- در اساسنامه انجمن بر موضوع کودک تمرکز کرده ایم؛ زیرا کودک از جمله موضوعاتی است که جزو گروه هدف تمام رسانه های موجود در دنیا به شمار می رود و همه رسانه های دنیا بر موضوع کودک تمرکز دارند و کودک را به عنوان ابزار تجاری در نظر گرفته اند. در دوره ای شاهد بودیم که تلویزیون بر روی تنقلاتی همچون پفک  و اسنک تبلیغ می کرد؛ چراکه می دانست هیچ خانواده ای نمی تواند از درخواست کودکش چشم پوشی کند، به همین دلیل چنین تبلیغاتی در تلویزیون قابل مشاهده بود؛ بنابراین چنین مواردی می تواند بر کودک تأثیر بسزایی داشته باشد.

رسانه ها به واسطه پیام ها و محتوای تولید، هدف گیری شان روی کودک است و به راحتی می توانند تأثیر مثبت یا منفی روی ذهن کودک داشته باشند. همچنین کودک به دلیل معصومیتی که دارد، اگر به رسانه ای اعتماد کند، همه ایمانش را به رسانه می دهد و دیگر نمی توانیم این کودک را به زور و حتی به واسطه تشویق نظرش را از آن رسانه مورد علاقه اش منحرف کنیم، چون به آن رسانه پایبند شده است.

رسانه در اذهان منفی کودک تأثیرگذار است

همچنین اگر کودک متوجه نباشد که چه خطراتی مقابلش قرار گرفته است، ممکن است که همه چیز را از دست بدهد؛ بنابراین کودک رکن اساسی رسانه است و ما هم باید نسبت به پرورش اذهان کودکان تلاش مضاعف داشته باشیم تا بتوانیم بر او تأثیر گذار باشیم.

** به نظر شما چگونه می توان اینچنین بر ذهن کودک در مقابله با رسانه ها تأثیرگذار بود؟

- والدین روی ذهن کودکان شان کار نمی کنند؛ اگر به فرزندان شان می گویند که خوردن نوشابه در این سن برای شان ضرر دارد، شاید گفتن این موضوع به تنهایی برای شان راحت باشد، اما متقاعد کردن کودک کار بسیار سختی است. زمانی که کودک قانع شود، دیگر نصیحت جایگاهی ندارد، اما زمانی که قصد نصیحت کردن داریم، باید روش مان را تغییر دهیم، یعنی به سراغ روش غیر مستقیم و تولید محتواهای تصویری، آموزشی و اقناعی برویم.

برای مثال اگر قصد داریم کودک را از خوردن تنقلات شیرین که برای سن شان خطرناک است، منع کنیم، باید از مضراتش بگوییم، یعنی آن تنقلات تا چه اندازه کالری دارد و تا چه اندازه می تواند برای شان خطرناک باشد. همچنین رسانه های دنیا به واسطه عبارات، محتواها و پیام ها کودکان را مورد هدف قرار می دهند. درواقع نظام سلطه با راحتی و به همین واسطه فرهنگ جوامع را تغییر می دهد. آنها روی سنین مختلف کودکان و نوجوانان سرمایه گذاری می کنند و بیشترین تمرکزشان روی سنت ها، فرهنگ ها و اعتقادات شان است. با روند رشد کودک، این تغییرات انجام می شود و در نهایت در مرحله نوجوانی و جوانی خود را نشان می دهد و به نوعی آنها به اهداف خودشان می رسند.برای مثال شرکت والت دیزنی با ساخت کارتون هرکول در این مسیر گام برداشته است.

**در این خصوص بیشتر توضیح می دهید؟

-حدود یک سال قبل شرکت والت دیزنی، کارتونی به نام هرکول را تولید کرد که در این کارتون به استفاده از دوبلورهای قوی آمریکا پرداخت. زمانی که نام این کارتون به گوش مان می خورد، تصورمان از هرکول یک مرد با تناسب عجیبی است، اما نکته جالب توجه این بود که شرکت دیزنی در پیش تولید این کارتون اعلام کرد که هرکول یک همجنسباز است. البته نباید بر این تصور باشیم که کشورهای غربی با موضوع همجنسگرایی مشکلی ندارند، بلکه این تصور کاملا اشتباهی است و بسیاری از کشورها این موضوع را نفرت انگیز می دانند. درنهایت اینکه شرکت دیزنی که مشهور به ساخت کارتون برای کودکان و نوجوانان است، از شخصیت هرکول برای ترویج موضوع همجنس گرایی استفاده می کند.

اگر قدری به این موضوع بیندیشیم متوجه می شویم که چه تفکرات عمیقی پشت این ماجراست. کارتون هرکول پنج ماهی می شود که در بازار نشر منتشر و در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گرفته است. ما باید دور هم بنشینیم و به تحلیل محتوای این اثر بپردازیم. درواقع هدف از ساخت کارتون هرکول این است که می توان هم قدرتمند بود و هم همجنس گرا. آنها به همین واسطه سعی دارند تا بنیان های عقیدتی و فکری کودکان ما را تخریب کنند. آیا رسانه های ما در ایران به این موضوع رسیده اند که در مقابل چنین حرکت هایی محتوای مناسبی را تولید کنند.

** بنظرشما برای مصون سازی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی چه اقداماتی را باید انجام دهیم؟

-ما باید آموزش ها را به صورت کلاسیک آغاز کنیم و این اقدام باید از سوی وزارت آموزش و پرورش انجام شود. آمریکا از دهه 80 میلادی آموزش سواد رسانه ای را آغاز کرد. همچنین ترکیه از سال 2007 به موضوع آموزش سواد رسانه ای پرداخت. ما از این موضوع بسیار عقب افتاده ایم. انجمن هایی که در راستای ترویج سواد رسانه ای می پردازند، مورد حمایت قرار نمی گیرند.

ما باید وارد میدان شویم و موضوع سواد رسانه ای را جدی بگیریم. باید به این باور برسیم که امروزه حضور نظامی در کشورها معنایی ندارد و حضور رسانه ای و محتوای رسانه در کشورها تأثیرگذار است، به همین علت است که باید وارد میدان شویم و راهکارهایی که به صورت سنتی و مذهبی درنظر گرفته ایم را در حوزه رسانه به اجرا برسانیم.

** به نظر شما در فضای رسانه به ویژه فضای مجازی وجه سرگرمی برای کودک اولویت دارد یا آموزش؟

آموزش را باید آغاز کنیم و در همه دنیا این اتفاق از دوران مهدکودک و پیش دبستان آغاز می شود. ما در کشور این آموزش را از کلاس دهم دبیرستان آغاز کردیم درحالی که می توانیم این آموزش را در مقاطع سنی پایین تر قرار دهیم. این موضوع قدری برایم ابهام دارد که قراردادن کتاب سواد رسانه ای به یکباره در مقطع دهم دبیرستان بر مبنای چه مباحثی است، این درحالی بوده که ذهن کودک در این سن شکل گرفته است و آیا با این کلیات گویی در این برهه می توان تأثیرگذار بود.

هم اکنون در انجمن سواد رسانه ای ایران (انسان) پلتفرمی را با همکاری بخش هایی در حوزه سینما آماده کرده ایم تا به صورت آنلاین به آموزش زبان سینما انجام دهیم. مخاطبان مان را معلمان و دانش آموزان قرار داده ایم.

**چرا از میان رسانه ها، شما سینما و زبان سینما را انتخاب کردید؟

- امروز سینما جزو رسانه های است که می تواند تأثیر بسزایی در ترویج بسیاری از موضوعات داشته باشد. یکی از سنت های کشورهای غربی این بود که عادت داشتند هر شب پیش از خواب کتاب بخوانند یا همیشه کتاب جیبی در دست داشتند و هر زمان در میانه های کارشان، فرصتی می یافتند، به مطالعه مشغول می شدند. امروزه فرهنگ کتابخوانی تحت تأثیر شبکه های اجتماعی قرار گرفته است و دیگر مطالعه کتاب به آن شکل مرسوم خود رواج ندارد.

بسیاری از دانشمندان غربی متفق القول به این نتیجه رسیده اند که برای تأثیرگذاری بیام باید به دنبال تولید فیلم برای همه گروه سنی به ویژه کودکان و نوجوانان باشند.برای مثال تأثیرگذاری یک کلیپ سه دقیقه مختصر و مفید می تواند بیش از یک کتاب باشد؛ چراکه امروز افراد حوصله چندانی ندارند و به دلیل نفوذ شبکه های اجتماعی به دنبال محتوای موجز و خلاصه هستند. یعنی ما تنها بین پنج تا ده ثانیه فرصت داریم تا مخاطب خود را جذب کنیم، اگر این زمان بگذرد، دیگر نمی توانیم کاری انجام دهیم.

رسانه ها در رقابت با یکدیگر هستند

امروز رسانه ها در رقابت با یکدیگر هستند و آن رسانه ای موفق تر است که در سریع ترین زمان ممکن بتواند تعداد بیشتری از مخاطبان را به خود جذب کند. اگر مرور کلی بر آثار حوزه سواد رسانه ای داشته باشیم، متوجه می شویم نتوانستیم آثار مطلوبی در این حوزه تولید کنیم. به خصوص این اقدام در رده سنی کودکان انجام نشده است. یعنی ما در حوزه آموزش های رسمی و غیررسمی برای کودکان اقدام مناسبی انجام نداده ایم.

**رسانه چگونه می تواند سواد رسانه ای را به کودکان آموزش بدهد و بهتر است ازچه مواردی شروع کند؟

انجمن سواد رسانه ای ایران فعالیت های مختلفی را در این راستا تعریف کرده که بین رشته ای و بین حوزه ای است. یعنی ما حوزه های مختلفی را درگیر کرده ایم. هم اکنون در انجمن کارگروه های مختلفی تشکیل و کارشناسان مجربی در این کارگروه ها تعریف شده است. برای مثال اگر می خواهیم درباره کودک صحبت کنیم، باید روانشناسی کودک را بدانیم؛ بنابراین اگر می خواهیم محتوایی در راستای آموزش سواد رسانه ای تولید کنیم، بر مبنای روانشناسی کودک است. ما در راستای آموزش سواد رسانه ای ویژه کودکان با انجمن های روانشناسی و جامعه شناسی صحبت کرده ایم؛ چراکه معتقدیم روانشناسی و جامعه شناسی از یک طیف باهم متفاوت عمل می کنند، یعنی روانشناسی فردگرا و جامعه شناسی جمع گرا است و ما بایستی آموزش کودک را هم در جمع و هم به صورت فردی مورد بررسی قرار دهیم.

برای مثال اگر فیلم دو تا سه دقیقه ای را برای دانش آموزان به نمایش بگذاریم و از آنها بخواهیم تحلیل شان را از محتوای فیلم بگویند،‌قطعا تحلیل 30 دانش آموز متفاوت از یکدیگر خواهد بود؛ بنابراین به تعداد آدم‌هایی که پیام رسانه ای را دریافت می کنند، برداشت های متفاوتی از آنها شاهد خواهیم بود. در این صورت است که هم جامعه شناسی و هم روانشناسی به کمک ما می آید تا بتوانیم آموزش سواد رسانه ای ویژه کودکان را در درست ترین حالت ممکن انجام دهیم.

خوشبختانه با انجمن های مختلف وارد مذاکره شده ایم و فعالیت هایی را در دست اجرا داریم که یکی از آنها فصلنامه «شناخت رسانه» است. مجوز این نشریه را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرده ایم و اولین شماره آن در تابستان منتشر خواهد شد.

** بنابراین صرف سواد رسانه ای کفایت نمی کند و باید ابعاد مختلفی را مورد توجه قرار دهیم.

- سواد رسانه ای به تنهایی وجود ندارد، بلکه آموزش سواد رسانه ای و اطلاعاتی را باید مورد توجه قرار دهیم. بعضا اطلاعات در دل آموزش سواد رسانه ای هم قرار داده می شود، اما دقیق تر بخواهیم در این مورد بگوییم، آموزش سواد رسانه ای و اطلاعاتی است که این موضوع در مبحث آی سی تی قرار می گیرد.

** بنظر شما هم اکنون وضعیت سواد رسانه ای کاربران ما به ویژه کودکان و نوجوانان ما به چه صورت است؟

- متأسفانه سواد رسانه ای والدین ما نه  تنها صفر بوده بلکه منفی هزار است. کمتر والدینی را سراغ داریم که مشغله های کاری اش را کاهش دهد تا فرصت بیشتری را برای خانواده اش اختصاص دهد. همچنی آنقدر اطلاعات رسانه ای و سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان ما بالا است که این میزان اطلاعات غیرقابل مقایسه با اطلاعات والدین شان است. گاهی اوقات والدین از فرزندان شان راهنمایی می گیرند.

بطور کلی باید گفت که خانواده ها بچه ها را دو دستی تقدیم رسانه ها کرده اند. امروز گفته می شود که دیگر ابزار تربیتی خانواده ها والدین نیستند و در این نقطه رسانه ها هستند که نقش والدین را در زمینه اجتماعی، روانی و دیگر بخش ها برعهده گرفته اند.

در حوزه رسانه عملکرد انفعالی داشته ایم

زمانی که کودک رسانه مورد نظر خود را انتخاب می کند و در آن به فعالیت می پردازد،رسانه او را مورد هدف قرار داده و به او خوراک می دهد. ما به لحاظ کار رسانه ای در زمینه اعتقادات مان عملکرد انفعالی داشته ایم و ای کاش می توانستیم در این زمینه کارهای تحقیقاتی انجام دهیم.

از آنجا که با دانش آموزان و گروه سنی کودک و نوجوان در ارتباط هستم، باید بگویم تعداد کثیری از آنها به هیچ عنوان اعتقادات مذهبی ندارند و زمانی که اعتقادات مذهبی وجود نداشته باشد، ارزش ها برای شان جا به جا می شود و در نهایت ایدیولوژی ها فرق می کند و ایدیولوژی های الهی جای خود را به ایدیولوژی های مادی می دهد. طبیعتا این موضوع روی ارزش ها، سنت ها و فرهنگ تأثیر می گذارد.

ما باید این موضوع را مورد تحقیق قرار دهیم که چرا کودکان و نوجوانان ما افت اخلاقی و تربیتی پیدا کرده اند. دلایل این موضوع باید واکاوی شود. ما همه این موضوعات را به رسانه ها اعم از رسانه های داخلی و خارجی سپرده ایم و هر رسانه ای به هر مدلی که دلش بخواهد کار می کند و کودکان و نوجوانان ما را مورد هدف قرار می دهد.

چند وقت پیش مقاله ای را مطالعه کردم مبنی بر اینکه صداوسیما ناخواسته به موضوع پرنوگرافی دامن زده است و به نوعی چهره های برخی از آنها را بدون آنکه متوجه باشد، برجسته می کند.

صداوسیما، پیشینه جورج فلوید را می داند؟

برای مثال جورج فلوید که چند روزی صداوسیما روی آن مانور می داد بدون آنکه پیشینه او را بداند.البته می توان اینچنین تصور کرد که صداوسیما با این استراتژی جورج فلوید را برجسته می کند که می خواهد به نوعی شخصیت ترامپ را زیر سؤال ببرد. درحالی که این استراتژی به شدت زمین خورده ای است.

جورج فلوید چهارسال پیش دست به یک سرقت مسلحانه می زند و تا پنج سال محکوم به زندان می شود. او با وجود آنکه ازدواج کرده بود و دارای سه دختر بود، اما بازیگر پورن استار فیلم ها بود. همچنین زمانی که از زندان آزاد می شود، به عنوان بادیگارد در کلوپ شبانه مشغول به کار می شود.

رسانه ملی بدون آنکه پیشینه شخصیتی را بداند، جورج فلوید را برجسته می کند و حتی قداست شهید را به او می بخشد. حتی در کامنت یکی از خوانندگان مشاهده کردم که خانم سیاهپوستی نوشته بودند چرا جورج فلوید علی رغم داشتن همسر و فرزندان باید پورن استار شود. یعنی حتی خود آمریکایی ها هم از این موضوع ناراحت بودند اما ما چنین شخصیتی را برجسته می کنیم.

نوجوانان و جوانان ما بهتر از مسئولان رسانه، جورج فلوید را می شناسند، به همین دلیل وقتی آنها مشاهده می کنند که رسانه ملی شخصیت پورن استار را بدون آگاهی برجسته می کند، با خود فکر می کند پس این موضوع چندان بدی نمی تواند باشد. در نهایت نتیجه گیری ام این است که قباحت این کار از ذهن افراد ریخته می شود و ما باید حتی موضوع سواد رسانه ای را باید برای مسئولان رسانه ای مان هم داشته باشیم چون آنها چندان آگاهی به این موضوع ندارند.بنظر می رسد مسئولان رسانه ای ما باید سواد رسانه ای خود را به شدت افزایش دهند.

انتهای پیام/