مجله فارس‌پلاس؛ سیده راضیه حسینی: هر شهروند در صورت مواجهه با فساد باید خودش را نسبت به افشای آن مسئول بداند و قانون نیز باید از او حمایت کند؛ این ایده اصلی مفهومی به نام «سوت‌زنی» است. اصطلاحی که از رفتار ماموران پلیس اقتباس شده است؛ همانطور که قدیم‌ترها پلیس در صورت مشاهده جرم در سوت خود می‌دمید تا مردم و همکارانش را نسبت به محل وقوع آن مطلع کند، سوت‌زن‌ها نیز اگر جایی فسادی را مشاهده کردند آن را افشا می‌کنند تا مقامات مسئول به آن رسیدگی کنند. این موضوع پیشینه‌ای طولانی در دنیا دارد و سال‌هاست بحث‌های متعددی در مورد آن به راه افتاده و برای حمایت از سوت‌زن‌ها قوانین مختلفی تدوین شده است.
یک کمپین جهانی برای حمایت از یک سوت‌زن
بحث فرار مالیاتی یکی از فسادهای رایج در دنیاست که بسیاری از سوت‌زنی‌ها برای افشای این نوع تخلفات اتفاق افتاده است. از جمله در سال ۲۰۱۲ در لوکزامبورگ ۲۸ هزار برگ اسناد محرمانه توسط جوانی ۲۸ ساله به نام «آنتونی دلتور» منتشر شد که نشان می‌داد شرکت‌های چندملیتی در این کشور با استفاده از ترفندهایی دادن مالیات را دور می‌زدند. این افشاگری با مشارکت روزنامه‌ها منجر به یک تحقیقات گسترده در این کشور شد و توجه دنیا را به مدل‌های فرار مالیاتی در لوکزامبورگ و نقاط دیگر دنیا جلب کرد. گرچه خلأهای قانونی موجود در این کشور منجر به عدم مجازات جدی این شرکت‌ها شد اما این افشاگری بحث‌های گسترده‌ای را راجع به فرار مالیاتی آغاز کرد و در نهایت به اصلاح قوانین در این زمینه انجامید.
آنتونی دلتور ابتدا به‌خاطر انتشار اسناد محرمانه تحت پیگیرد قانونی قرار گرفت اما افرادی از سرتاسر جهان به حمایت گسترده از وی پرداختند. از جمله ۷۰ سیاستمدار، استاد دانشگاه و شخصیت‌های دیگر از کشورهای مختلف دنیا یک نامه سرگشاده را در گاردین امضا کردند که به پیگرد قانونی او توسط دولت لوکزامبورگ اعتراض می‌کرد. این حمایت‌ها همچنان ادامه پیدا کرد و در نهایت او تبرئه شد. دلتور هم چند جایزه مهم مانند جایزه شهروندی اروپا را از پارلمان اروپا دریافت کرد.
این مرد پیشگام شد
اولین سوت‌زن کانادایی، «آلن کاتلر» بود که در موضوع «رسوایی اسپانسرینگ» افشاگری کرد. این رسوایی مربوط به فساد گسترده در سطح مدیریتی یکی از پروژه‌های بزرگ دولت کانادا در بازه زمانی ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۴ بود که رقمی نزدیک به صد میلیون دلار اختلاس شده بود. این پروژه بعد از افشاگری کاتلر به‌طور کامل متوقف شد. اما در آن زمان قانونی برای حمایت از افشاگران فساد وجود نداشت و او از کارش اخراج شد. اما همین پرونده باعث شد قانونی توسط این دولت فدرال تصویب شود که از آن به‌بعد سوت‌زن‌ها مورد حمایت قرار گیرند.
سوت‌هایی که برای سلامت مردم به صدا در آمدند
حوزه دارو نیز یکی از حوزه‌هایی است که با توجه به سروکار داشتن با جان و سلامتی مردم، موارد متعددی از سوت‌زنی در آن اتفاق افتاده است. یکی از مشهورترین نمونه‌ها مربوط به شرکت «گلاسکو اسمیت کلاین»، یکی از بزرگترین شرکت‌های داروسازی دنیاست. این شرکت داروهایی را قبل از آنکه تاییدیه بهداشتی دریافت کنند با رشوه دادن به پزشکان برای تجویز این داروها، به فروش می‌رساند. حتی موسسه‌ای را استخدام کرده بود که درباره داروهایش مقالات علمی بنویسند. دو تن از مدیران ارشد این شرکت، این تخلفات را به مراجع قانونی گزارش دادند. بعد از طی فرایند رسیدگی، شرکت گلاکسو، ۳میلیارد دلار جریمه شد و این دو سوت‌زن نیز ۲۵۰میلیون دلار به‌عنوان پاداش دریافت کردند.
مورد دیگر در صنعت دارو به شرکت معروف «پیفایزر» در آمریکا برمی‌گردد که یک تیم ۱۰ نفره از کارمندان این شرکت تولید نامتعارف و غیرقانونی یک داروی آرتروز در این شرکت را به مراجع قانونی گزارش دادند. بعد از این گزارش، شرکت ۲.۵ میلیارد دلار جریمه شد و برای تشویق از این تیم سوت‌زنی، ۱۰۲ میلیون دلار به آن‌ها پرداخت شد.
در پی سوت‌زنی‌های مربوط به تخلفات شرکت‌های دارویی در آمریکا دستورالعمل‌های استانداردی برای جلوگیری از تخلفات مشابه تنظیم شد.
این محدوده، ممنوعه نیست
یکی از موارد ویژه سوت‌زنی، مربوط به نهادهای امنیتی است که شرایط خاصی دارد. فردریک ویتهارست شیمیدان مرکز تحقیقات فدرال آمریکا (اف‌بی‌آی) که عالی‌رتبه‌ترین کارشناس آزمایشی این مرکز بود، با افشای نقایص جدی در خصوص یکی از آزمایشگاه‌های مهم این مرکز، به اولین سوت‌زن اف‌بی‌آی تبدیل شد. این سوت‌زنی باعث توقف فعالیت این آزمایشگاه شد. او یک پرونده حقوقی را برای دفاع از خودش تنظیم کرد و در نهایت به توافقی به ارزش ۱.۱۶ میلیون با اف‌بی‌آی رسید. او اکنون سرپرسی پروژه نظارت اف‌بی‌آی در مرکز سوت‌زنی ملی آمریکا را بر عهده دارد.
در نمونه دیگر، «دانیل الزبرگ» یک تحلیلگر نظامی بود که اسناد پنتاگون ابتدا به نیویورک تایمز و سپس به واشنگتن‌پست درز داد. این اسناد فاش می‌کرد دخالت روزافزون ایالات متحده در ویتنام منجر به وقوع جنگ در آنجا شد. در سال ۱۹۹۶ در مقاله نیویورک‌تایمز آمده بود بر اساس این اسناد، پنتاگون به‌صورت سیستماتیک نه تنها به مردم بلکه به کنگره هم دروغ گفته بود. در پی این سوت‌زنی، الزبرگ به توطئه، جاسوسی و سرقت اموال دولتی متهم شد اما یک قاضی فدرال دادرسی را باطل و مختومه اعلام کرد.
اما همه سوت‌زنی‌ها عاقبت خوشی نداشته است. از جمله موردی که در نیروی هوایی آمریکا اتفاق افتاد. کاپیتان «جاشوا ویلسون» در سال ۲۰۱۲ نقص فنی سیستم اکسیژن در جنگنده‌های شکاری اف-۲۲ را که باعث انحراف از مسیر خلبانان می‌شد افشا کرد. او این موضوع را ابتدا به افسر مافوق خود اطلاع داد و سپس در برنامه ۶۰ دقیقه کانال سی‌بی‌اس بیان کرد. در نتیجه این اقدام، افسر مافوق ویلسون ارتقای درجه او به سرگردی را لغو کرد، او را از پرواز منع کرد و تهدید کرد که نشان خلبانی‌اش را از او خواهد گرفت.
سوت‌زنی برای هوای پاک
حوزه محیط‌زیست نیز سوت‌زنی‌های متعددی را شاهد بوده است. یکی از مشهورترین نمونه‌ها به شرکت خودروسازی فولکس واگن آمریکا بر می‌گردد. این شرکت برای مخفی کردن میزان آلودگی خودروهایش، در زمان تولید حسگرهای کنترل آلودگی آن‌ها را دستکاری می‌کرد. «استوارت جوانسون» که مدیر بخش محیط‌زیست و موتورهای دیزل این شرکت بود تخلف را به مراجع قانونی گزارش کرد. بعد از آنکه این تخلف اثبات شد، این شرکت به پرداخت خسارت به مشتریان و پرداخت جریمه‌ای هنگفت محکوم شد.
افشاگری علیه پول‌های کثیف
سوت‌زنی محدود به موضوعات داخلی یک کشور نیست و می‌تواند حتی در سطح جهانی هم اتفاق بیفتد. یک نمونه مشهور آن مربوط به کلاهبرداری در بازارهای جهانی طلا و نقره است. «آندرو مگوایر» یک تاجر بریتانیایی بود که شواهدی مربوط به دستکاری قیمت‌ها در این بازارها را به رگلاتورهای آمریکایی گزارش داد و توسط دو کمپانی بزرگ اقتصادی به‌صورت عمومی در این خصوص اطلاع‌رسانی شد. اما با این وجود هیچ اقدام قانونی بعد از این سوت‌زنی اتفاق نیفتاد.
در حوزه بانکداری نیز موارد متعدد سوت‌زنی در دنیا ثبت شده است. یکی از این موارد مربوط به بانک «دانسک» در کشور دانمارک در سال ۲۰۱۸ است که منجر به افشای یک رسوایی بزرگ پول‌شویی توسط این بانک شد. «هوارد ویلکینسون» که تا سال ۲۰۱۴ کارمند یکی از شعبه‌های این بانک در استونی بود، در همان سال گزارش‌هایی در مورد پولشویی‌های گسترده به میزان ۲۰۰ میلیارد یورو به مقامات ارشد بانک ارائه داد. اما این گزارش تا سال ۲۰۱۸ که جزییات آن به‌صورت عمومی توسط رسانه‌ها افشا شد، نادیده گرفته شد.
ویلکینسون در مورد ادعایش در پارلمان دانمارک شهادت داد و به‌عنوان سوت‌زن تحت حمایت قرار گرفت. بعد از آن بود که این پارلمان قوانین مربوط به حمایت از سوت‌زنی را تصویب کرد.
یکی از نمونه‌های جالب در مواجهه با سوت‌زنی به سوییس برمی‌گردد. بریدلی بیرکنفلد یکی از مدیران ارشد بانک «یو‌بی‌اس» سوییس بود که تخلف بزرگ این بانک را به مراجع قانونی گزارش داد. بر طبق این گزارش، یو‌بی‌اس به ثروتمندان آمریکایی کمک می‌کرد نظام مالیاتی را دور بزنند. بعد از اثبات این موضوع، خود بیرکلفید به‌خاطر مشارکت در تخلف به دو و نیم سال حبس محکوم شد، اما بر اساس قانون این کشور به‌خاطر افشاگری‌اش از تخفیف‌های زیادی در مجازاتش بهره‌مند می‌شود و جالب‌تر اینکه حدود ۱۵ درصد از جریمه اخذ شده از بانک یعنی مبلغی معادل ۱۰۴ میلیون دلار به‌عنوان پاداش به این فرد داده شد.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
