رکورد بهره وری کشت گندم در دست کشاورزان البرزی است/ تحقیقات به نژادی کلید رسیدن به خود کفایی

به گزارش خبرگزاری فارس استان البرز؛ رضا شاکری: گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت مهم‌ترین محصول کشاورزی ایران است. بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی 1397-1396 گندم با بیش از 5 میلیون هکتار سطح زیر کشت، حدود 49 درصد از اراضی زراعی ایران را بخود اختصاص داده است.

همچنین میزان تولید گندم در این سال برابر با 13/3 میلیون تن بوده است که حدود 16/5 درصد تولیدات بخش زراعی ایران را شامل می‌شود.

گندم بخاطر نقش مهمی که در عرصه سیاسی و اقتصادی کشورها به خصوص کشور‌های در حال توسعه ایفا می کند، یک محصول استراتژیک در تمام دنیا به حساب می­‌آید. اهمیت اقتصادی گندم چه از نظر تولید و چه از نظر تغذیه در دنیا بیش از سایر محصولات کشاورزی است. از طرفی تامین این محصول برای جوامعی مانند ایران که گندم جایگاه خاصی در الگوی تغذیه دارد به معنی ایجاد امنیت غذایی بوده و تامین رفاه اجتماعی طبقات متوسط و ضعیف است که شدیداً تحت تاثیر این محصول است.

در ایران نیز، طی بیش از دو دهه پس از انقلاب اسلامی همواره بحث خودکفایی در تولید گندم مطرح بوده اما به رغم تلاش‌های صورت گرفته این امر تا سال 1383 محقق نشد، به طوری که حتی واردات این محصول اساسی به 6/8 میلیون تن در سال 1380 نیز رسید، اما پس از ادغام وزارت جهاد سازندگی و کشاورزی بحث خودکفایی گندم جدی تر دنبال شد و با انجام مطالعات تکمیلی در این زمینه به منظور افزایش عملکرد گندم و قطع واردات ساختار جدیدی در وزارت جهاد کشاورزی به نام دفتر مجری طرح گندم تاسیس شد.

 

با این حال علی‌رغم بهره‌مندی از استعدادها و ظرفیت­‌های بالقوه کشور و همچنین برنامه‌ها و طرح‌های اجرا شده در این زمینه، آمار رسمی بیانگر افزایش میزان واردات گندم و نوسان واردات آن می ­باشد.  واردات و وابستگی گندم در ایران دارای نوسان شدیدی بوده بطوریکه میزان واردات از 0/07 میلیون تن در سال 2011 به بیش از 7 میلیون تن در سال 2014رسیده است.

 

آمار واردات ایران در بازه زمانی 2017-1961   

«منبع: سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)»

 

میزان ارزش واردات گندم نیز در طی این سال ها روند مشابه ای داشته است و بطور متوسط از سال 2000 تا 2017 هر سال حدود 700 میلیون دلار صرف واردات گندم شده است. بیشترین میزان واردات گندم در سال 2014 و معادل 2/4 میلیارد دلار بوده است.

 ارزش واردات گندم در بازه زمانی 2017-1961

    «منبع: وزارت جهاد کشاورزی»

بررسی روند تولید و سطح زیر کشت گندم در بین سال­های 1397- 1361 حاکی از آن است که در طول این سال­‌ها سطح زیر کشت گندم در محدوده 6 میلیون هکتار نوسان داشته است و اما میزان تولید علی رغم نوسانات زیاد که متاثر از شرایط اقلیمی و آب و هوایی‌ است، روند رو به رشدی داشته است.

این مسئله در عملکرد گندم آبی و دیم در این بازه زمانی که در نمودار 4 ام نشان داده است، کاملا مشهود است. میانگین عملکرد گندم آبی و دیم به ترتیب برابر با 2970 و 874 کیلوگرم بوده است که در مجموع می­توان میانگین 1900 کیلوگرم در هر هکتار برای تولید گندم در ایران در نظر گرفت.

 روند سطح زیر کشت و تولید گندم در بازه زمانی 1397-1361 

 «منبع: وزارت جهاد کشاورزی»

روند عملکرد گندم آبی و دیم در بازه زمانی 1397-1361   

 «منبع: وزارت جهاد کشاورزی»

 

در رقابت منطقه‌ای عقب هستیم

جهت ارزیابی وضعیت تولید گندم در ایران، عملکرد تولید گندم در ایران نسبت به کشورهای منطقه و سطح جهان مورد مقایسه قرار گرفته است. بررسی عملکرد کشورهای منطقه نشان می‌دهد که عربستان صعودی با میانگین 6 تن جز کشورهای برتر در تولید گندم قرار دارد و همچنین کشورهای آذربایجان، ارمنستان، لبنان، ترکیه و سوریه با میانگین عملکرد 3 تن در هکتار بالاتر از ایران قرار دارند. 

بر اساس آمار سازمان خوار‌و‌بار و کشاورزی در سال 2018 نیز ایران در رتبه 83  ام جهان قرار گرفته است. بنابراین می‌توان گفت وضعیت تولید گندم در کشور ما هم نسبت به کشورهای منطقه و هم در سطح جهان در سطح پایین تری قرار دارد.

 

سیاست خرید تضمینی گندم و چالش های آن 

همانگونه که اشاره شد، افزایش تولید گندم در کشور و رسیدن به خودکفایی در دهه های اخیر جز دغدغه های اصلی سیاست­گذاران بوده است و برنامه­‌های مختلفی نظیر طرح خودکفایی گندم (در قالب پروژه­‌هایی نظیر ساماندهی بذر، به‌زراعی، مدیریت مزرعه و کنترل پروژه عملیات زراعی) قیمت و خرید تضمینی، اعطا یارانه نهاده‌­ها و پرداخت حق بیمه کشاورزی در راستای حمایت اجرا شده است.

 

سیاست خرید تضمینی از 1368 در بازار گندم توسط دولت اجرا شده است که علی رغم منافع آن، کارشناسان اقتصادی و کشاورزی انتقاداتی نظیر عدم توجه به قیمت جهانی محصولات کشاورزی و تاکید بر رشد قیمت ها براساس نرخ تورم، در نظر نگرفتن اثرات متقابل قیمت خرید تضمینی محصولات کشاورزی بر سطح زیر کشت و تولید سایر محصولات کشاورزی در داخل کشور، عدم تمایل بخش غیردولتی جهت ورود به بازار بدلیل تفاوت فاحش بین قیمت خرید تضمینی و قیمت فروش گندم توسط دولت و انگیزه جهت افزایش واردات بدلیل قیمت پایین واردات و نبودن هماهنگی و ارتباط مناسب بین سیاست های حمایتی از قبیل خرید تضمینی و الگوی کشت مطلوب داشته اند.

همچنین سیاست اعطا نهاده شیمیایی ارزان قیمت به کشاورز نیز تبعات مصرف بیش از اندازه و مشکلات زیست محیطی را بدنبال داشته است.

 

از طرفی با توجه به رشد فزاینده تولید و مصرف گندم، اجرای پیوسته سیاست های حمایتی دولت در بازار این محصول، هزینه‌های چشم گیری بر دولت تحمیل می‌کند و تبعات ثانویه بر بازار سایر محصولات کشاورزی و محیط زیست دارد اما از سوی دیگر به دلیل اهمیت گندم در سبد غذایی خانوار ایرانی و اقتصاد کشاورزی کشور، حمایت از تولید کنندگان این محصول گریز ناپذیر است.

بنابراین با توجه به وضعیت تولید و واردات گندم در کشور و اثرات برنامه‌­های مذکور توجه جدی به شاخص‌های بهره‌­وری نظیر عملکرد در واحد سطح به منظور کاهش قیمت تمام شده تولید و افزایش تولید کل کشور بهترین و مناسب ترین راهکار در راستای رسیدن به خودکفایی و تامین نیازهای داخلی کشور است.

روی دانش بنیان‌ها حساب کنیم  

در این شرایط، سیاست تولید دانش بنیان به عنوان رهیافتی منطقی و محصول سرمایه گذاری در تحقیقات می تواند راهگشا باشد. چرا که به عقیده اقتصاددانان تحقیق و توسعه از طریق تولید نهاده‌های جدیدتر و بهتر، می‌توانند منجر به افزایش هر چه بیشتر تولید شوند.

از این رو بایستی با ایجاد اراده سیاسی توام با تدوین و اجرای برنامه های تحقیقاتی وابسته به تولید غذا و عرضه مطمئن آن با تکیه بر تولید داخلی، امنیت غذایی جامعه را تحکیم و تضمین نمایند. البته تحقق این آرمان ملی با توسعه همه جانبه تحقیقات وابسته و عزم جدی در سرمایه گذاری کافی توأم با اتخاذ سیاست­های مناسب اقتصادی امکانپذیر است.

به جهت اهمیت خود کفایی گندم، تحقیق و توسعه بر معرفی ارقام جدید، مقاوم و پربازده این محصول همواره مورد توجه پژوهشگران و محققین بوده است و در طی سال های اخیر ارقام برتری را معرفی کرده اند.

در این میان آنچه در حال حاضر بیشتر مورد تأکید مسئولین سازمان­‌ها، مؤسسات و مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کشور است، توجه به جنبه های اقتصادی مسأله به ویژه آثار اقتصادی-اجتماعی سرمایه‌­گذاری در تحقیقات برنامه های اصلاح ارقام است. بهبود ژنتیکی در عملکرد ارقام به منزله افزایش بهره وری یا تولید بیشتر برای هر سطحی از مصرف نهاده است.

طبق گزارشات برنامه تحقیقات بین المللی گندم، سرمایه گذاری 30 میلیون دلاری طی سال‌های 1994 تا 2014 در تحقیقات گندم جهانی نشان داد منافع سالانه حاصله از تحقیقات به نژادی گندم در طول این سال­ها بین 3/1 – 2/2 بیلیون دلار بوده است. به عبارت دیگر به ازای یک دلار سرمایه گذاری در تحقیقات به نژادی گندم جهانی، منافع اقتصادی بین 73-103 دلاری بدست آمده است. بنابراین هم به جهت منافع اقتصادی و هم تامین امنیت غذایی و خود کفایی در تولید گندم توجه به تحقیق و توسعه و ارقام پر بازده این محصول کلید رهایی از وابستگی و واردات گندم به عنوان قوت اصلی مردم می باشد.

در زمینه تحقیقات به نژادی گندم، در سال های اخیر پژوهش های بسیاری صورت گرفته و ارقام پر بازده زیادی معرفی و کشت شده است که در این زمینه می­توان به ارقام پیشتاز، شیراز، هامون، شهریار، دریا، مغان3، آرتا، سپاهان، بم، نیشابور، سیستان، پیشگام، پارسی، ارگ، واران، رحمت، کمال، احسان و تیرگان اشاره کرد.

عکس | برداشت گندم به شیوه سنتی 

گودرز نجفیان، رییس موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری فارس گفت:  برنامه به نژادی گندم کشور در بخش غلات سابقه ای دیرینه دارد، از گذشته های دور که این تحقیقات شروع شده است، میزان تولید گندم 2 الی 3 میلیون تن کشور بوده است اما با استفاده از ارقام اصلاح شده که حدود 98 درصد آن­ها داخلی بوده است، موفق شده ایم میزان تولید گندم را به 13-14 میلیون افزایش دهیم.

وی ادامه داد: قطعا این میزان افزایش صرفا به خاطر ارقام اصلاح شده نبوده و سایر عوامل مانند مدیریت مزرعه و نهاده های مصرفی مثل آب نقش مهمی داشته است ولی تا زمانی که پتانسیل ژنتیکی مناسبی در یک بذر وجود نداشته باشد عوامل دیگر نمی‌­توانند تاثیر قابل توجهی در افزایش تولید داشته باشد. در این زمینه ارقام پا کوتاه و پرمحصول گندم نتیجه تحقیقات این موسسه بوده است که نتایج قابل توجهی در بالا بردن عملکرد گندم داشته است.

 

فیلم | توسعه ارقام جدید گندم در مزارع کشاورزان البرز

 

اصلاح نباتات تراریخته کردن محصول نیست 

رییس موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر افزود: در واقع موسسات تحقیقات نهال و بذر با استفاده از روش های معمول اصلاح نباتات که مبتنی بر طبیعت بوده و متفاوت از تکنولوژی­‌های تراریخته است، با تلاقی والدین مختلف و انتقال ژن­ آن‌ها به یکدیگر به اصلاح ارقام و بذر می پردازد. زمانی که چند صفت کلیدی در یک رقم خاصی از بذر ترکیب می شوند، پتانسیل ژنتیکی افزایش می­یابد. بطور مثال یکی از این صفات کلیدی پا کوتاهی گندم است بطوریکه ارقام پا کوتاه گندم کودپذیری بیشتری را در سیستم کشاورزی فشرده دارند و به همین خاطر ظرفیت بیشتری برای تولید نسبت به سایر ارقام بومی دارند.

" رخشان"، بذری که رکورد بهره وری گندم را شکست

نجفیان افزود: اصلاح عملکرد ارقام گندم در طول سال‌های گذشته به تدریج رخ داده است و به مرور به ارقامی دسته یافتیم که عملکرد 7-8 تن در هکتار را داشته اند. اما در سال های اخیر سرعت معرفی ارقام جدید افزایش یافته است و در زمینه ارقام پر بازده دستاوردهای خوبی را داشته ایم. یکی از این دستاورد ها رقم "رخشان" بوده که در سال 1396 برای مناطق معتدل کشور معرفی شده است.

عکس| خوشه های به عمل آمده از رقم رخشان

 

وی افزود: این رقم تحمل کم آبی مناسب و پتانسیل ژنتیکی بالایی را دارد. ترکیبات ژنی رقم رخشان به گونه ای است که پتانسیل خوبی را برای کشاورز فراهم می­کند تا عملیات کشاورزی را بخوبی انجام دهد  و بهره وری بالایی را از این رقم کسب کند. نمونه ای از کاشت موفق این رقم در " شهرستان نظر آباد استان البرز" رخ داده است که یکی از کشاورزان توانست رکورد برداشت ۱۲/۴۰۰  کیلوگرم در هکتار را ثبت کند.

این پژوهشگر حوزه کشاورزی اظهار داشت: این در حالی است که متوسط عمکرد گندم آبی کشور 5/4-4 تن در هکتار است، این مسئله نشان میدهد که این شکاف و خلا بین عملکرد کشاورزان باید با مدیریت مناسب پر گردد. در این زمینه مقابله به موقع با آفات و بیماری ها، کود دهی و تغذیه مناسب و کاشت به موقع می تواند بسیار موثر باشد.

 

وی ادامه داد: غیر از رقم رخشان در سال های اخیر ارقام جدیدی مثل " طلایی" و "ترابی" معرفی شده اند که پتانسیل خوبی را برای افزایش عملکرد گندم دارند. خوشبختانه تحقیقات به نژادی گندم برای 4 اقلیم و شرایط آب و هوایی کشور دستاوردهای خوبی را داشته اند و در سطح وسیعی در حال استفاده هستند. امسال بذر گواهی شده رقم رخشان نیز بطور عمده در اختیار کشاورزان زیادی قرار خواهد گرفت.

 

برداشت گندم رقم رخشان در شهرستان نظرآباد

حجت الاسلام والمسلمین علی ارجمند عین الدین، مسئول حوزه نمایندگی ولی فقیه در جهاد کشاورزی استان البرز و عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری فارس اظهار داشت: البرز رکورددار تولید گندم در واحد سطح در کشور است و یکی از کشاورزان پیشرو در ۸ هکتار از اراضی خود رقم "رخشان" کشت کرد و از ۴ هکتار کِل گیری شد و وی به رکورد به ۱۳۵۷۰ کیلوگرم در هکتار دست یافت و رتبه اول کشور را کسب کرد، ولی کمتر کسی می داند که رقم "رخشان" از چه گندم هایی به دست آمده و آن گندم ها اولیه بومی کدام شهر بوده اند.

البرز می‌تواند الگویی برای خودکفایی گندم باشد

این پژوهشگر حوزه بیوتکنولوژی ادامه داد: متوسط عملکرد گندم در واحد سطح در استان البرز ۵۶۹۶ کیلوگرم در هکتار است و البرز در این شاخص رتبه دوم کشور را در اختیار دارد و جالب است بدانید اگر میانگین سطح برداشت در کشور به رکورد البرز برسد، ایران برای همیشه در تولید گندم خودکفا می شود، ولی استان البرز کوچکترین استان کشور است و فقط نیم درصد از اراضی کشاورزی کشور در این استان واقع شده است و حجم تولید آن در تولید سالانه کشور به چشم نمی آید، ولی به هر حال این در سال گذشته ۱۰۸۸۱ هکتار از اراضی استان زیر کشت گندم قرار گرفت و ۶۲۳۰۰ تن گندم برداشت شد.

در مجموع می توان اظهار داشت که معرفی مستمر ارقام سازگار، با خصوصیات مطلوب و قابلیت ژنتیکی پایدار برای حفظ و افزایش عملکرد گندم کلید رسیدن به خودکفایی در تولید گندم کشور است. همچنین جهت به ثمر رسیدن تلاش های به نژادی که در معرفی ارقام گندم جدید برای شرایط مختلف نمود پیدا میکند، لازم است که طرحهای تحقیقی- ترویجی به صورت موثر درمناطق مختلف اجرا شوند و بذر گواهی شده از ارقام جدید برای کشت وکار در نظر گرفته شود و تسهیل دسترسی زارعین به بذر گواهی شده ارقام اصلاح شده تجاری لحاظ شود.

انتهای پیام/ب/ق/ی