به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، روزنامه «فرهیختگان» گفت‌وگویی با سیدمرتضی نبوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام انجام داده است که مهم‌ترین بخش‌های آن را در ادامه می‌خوانید.
مشارکت مردم، حاکمیت قانون، شفافیت و پاسخگویی از اصول حکمرانی مطلوب
- حکمرانی مطلوب و آن چیزی که در ادبیات سیاسی مطرح است، آن طوری که در متون مختلف نیز گفته شده، اصولی دارد که مهم‌ترین آنها مباحثی چون مشارکت مردم، حاکمیت قانون، شفافیت و پاسخگویی است.
- در مشارکت مردم، حکومت باید پیش‌بینی‌ها و ساختاری را داشته باشد که مردم به‌‌صورت نهادی بتوانند در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های اساسی کشور مشارکت داشته باشند.
- بارزترین وجه مشارکت مردم، انتخابات متعدد و انتخاب مسئولان مختلف برای قوای مختلف است و اینکه این مشارکت به‌‌صورت مستقیم باشد یا غیرمستقیم، از جمله مهم‌ترین سرفصل‌های ذیل این مبحث است.
- حاکمیت قانون هم یکی از اصول حکمرانی مطوب تلقی می‌شود. در اینجا مساله تامین حقوق مردم، اجرای عادلانه قانون، تحقق عدالت و مواردی از این دست مطرح است و به‌طور طبیعی قوانین و یک نظام حقوقی شفاف بر نظرات شخصی مسئولان و منافع شخصی و گروهی سایه می‌اندازد و حکومت در مقام تضمین آن است که قانون حاکم باشد، نه اراده شخص یا گروهی خاص!
- بخشی از مقوله حاکمیت مطلوب هم ناظر به مقوله شفافیتی است که مورد سوال شما است. ذیل این بحث اطلاعات مربوط به حکومت، سیاستگذاری‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، فرآیندهای تصمیم‌گیری و... باید به‌‌صورت یک جریان آزاد اطلاعات در اختیار مردم و قابل دسترسی برای آحاد جامعه باشد و حتی در خیلی از این فرآیندهای تصمیم‌گیری مردم بتوانند مشارکت داشته باشند و آثار و عملکردها را مشاهده کنند.
- مثلا باید بتوانند اموال شخصی را که به مسئولیت می‌رسد، در آغاز، حین و پایان مسئولیت او رصد کنند. یا مثلا در بحث مالیات هم ازطرف مردم باید تراکنش‌های مالی روشن باشد و هم ازسوی حکومت محاسبه مالیات هر مؤدی و شهروند به‌‌صورت عادلانه و دقیق صورت گیرد.
- آنچه به‌طور مشخص درخصوص شفافیت شایان ذکر است این است که امروزه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی این امکان را برای حکومت‌ها فراهم کرده که این مجموعه را یکجا داشته باشند؛ یعنی اگر بخواهید حکومت قانون را به‌خوبی اجرا کنید، غیر از اینکه باید نظام حقوقی شما خوب باشد، باید نظام اجرایی و قضایی شما هم به جایی رسیده باشد که دولت الکترونیک یکپارچه داشته باشید و این دولت الکترونیک بتواند به‌خوبی اجرای بهینه قوانین را تسهیل کند تا قوانین به بهترین شکل به اجرا درآیند.
- باید شفافیت وجود داشته باشد و جریان آزاد اطلاعات به‌گونه‌ای باشد که فرآیندهای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در دسترس عموم قرار داشته باشد و مردم بتوانند بر این فرآیند‌ها نظارت کنند.
- درحقیقت حکومت خوب در یک اتاق شیشه‌ای حکمرانی می‌کند. پاسخگویی هم از این کانال فراهم می‌شود.
- امروز در بستر تقویت فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی سرعت تصمیم‌گیری‌ها و نیز سرعت خدمت‌رسانی به مردم و شهروندان بالا می‌رود و به این ترتیب اثربخشی و کارآیی حکومت ارتقا می‌یابد؛ اتفاقی که به افزایش رضایت عمومی منتهی شده و باعث افزایش احساس عدالت و اعتماد در جامعه می‌شود.
امروزه در دنیا حداکثر اطلاعات در دسترس مردم قرار دارد
- امروزه در دنیا به این صورت است که حداکثر اطلاعات در دسترس مردم قرار دارد. درحقیقت خود مردم با سامانه‌های متکی به فناوری اطلاعات و ارتباطات این امکان را در اختیار دارند که حتی زمانی که در خانه نشسته‌اند، بر روندهای کاری حاکمیت نظارت داشته باشند و خدمات لازم را از حکومت دریافت کنند.
- در کشور ما آنچه اتفاق افتاده، بیشتر جنبه دوم است، به‌گونه‌ای که مردم فرضا فعالیت‌های مالی، بانکی، آموزشی و... را به‌ویژه در دوره کرونا تا حد زیادی به‌‌صورت الکترونیک انجام می‌دهند و از بختک بروکراسی پیچیده حاکم بر فرآیندهای مربوطه نجات پیدا کرده‌اند.
- فرض کنید فردی می‌خواهد مجوزی بگیرد که نیاز به اسناد و مدارکی دارد. درحال حاضر این اسناد ازطریق سامانه مربوطه بارگذاری شده و دراختیار سازمان مربوطه قرار می‌گیرد. ارزیابی‌های لازم نیز در همین بستر انجام می‌شود و پاسخ مقتضی در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد.
- در دنیا دولت یکپارچه الکترونیک حتی در امور قضایی نیز پیش‌بینی شده و این موضوع جدای از بهبود خدمت‌رسانی و فراهم آوردن بستر رضایتمندی عمومی، خود تا حد زیادی بستر مناسبی را برای شفافیت نیز ایجاد کرده است.
شفافیت حکمرانان را در اتاق شیشه‌ای قرار می‌دهد
- شفافیت به‌نحوی حکمرانان را در اتاق شیشه‌ای قرار می‌دهد و مردم می‌توانند قضاوت درستی درباره عملکرد آنها داشته باشند و میزان کارآمدی آنها را مورد سنجش قرار دهند.
- یکی از آثار بسیار خوب حکمرانی متکی‌بر فناوری اطلاعات مساله شفافیت است؛ امری که منجر به این می‌شود ریشه فساد از بین برود، چراکه در خلال آن ارتباطات شخصی از بین می‌رود و همه‌چیز متکی بر اسناد و مدارک می‌شود.
- در این وضعیت دیگر کسی از شما طلب رشوه نمی‌کند و نمی‌تواند در کارهای شما اخلال ایجاد کند. درواقع هم کارها سرعت می‌گیرد، هم اعتماد اجتماعی و رضایت افزایش می‌یابد و هم عدالت به‌نوعی برقرار می‌شود. در این فرآیند، سیستم بدون تبعیض به همه خدمت می‌دهد.
- اگر دسترسی‌های عمومی ازطریق حکومت سایبری یا دولت الکترونیک یکپارچه صورت گیرد، بسیاری از مفاسد ریشه‌کن می‌شود.
- با اطلاع‌رسانی خیلی راحت این اطلاعات، بلافاصله برای مردم و مسئولان روشن می‌شود که کار در چه نقاطی گیر است و به‌‌صورت عادی پیش نمی‌رود؛ یعنی اگر سامانه‌ای خوب کار نکند یا اخلالی عمدی در کارکرد آن وجود داشته باشد، خیلی زود ناکارآمدی آن مشخص می‌شود و در قضاوت عمومی قرار می‌گیرد.
- این جریان اطلاعات بسیار مهم است. باید ارتباط نهادهای مختلف اعماز قوه قضائیه، نیروی انتظامی، دستگاه‌های مختلف دولتی، بانک‌ها، بیمه‌ها و... به‌نحوی برقرار شود که هم تصمیم‌گیری‌ها دقیق و درست و عادلانه باشد و هم این تصمیمات برای مردم قابل‌قضاوت و در دسترس باشد.
تعارض قوانین، از ریشه‌های فساد در کشور
- یک‌سری از ریشه‌های فساد در کشور ما، چه در دستگاه اجرایی و چه در دستگاه قضایی، تعارض قوانین است. این یکسان‌سازی و همگون‌سازی و جدا کردن موارد ناسخ و منسوخ اتفاق نیفتاده و قوانینی که با هم تعارض دارند را از بین نبردیم. شروع کار از اینجا است.
- نظام حقوقی باید شفاف باشد و قوانین هر روز تغییر نکند. این موضوع همواره در فرمایشات مقام‌معظم‌رهبری تاکید شده است.
- وقتی مجلس با عجله یک طرح یک‌فوریتی و دوفوریتی می‌دهد و تبصره یک ماده را اصلاح می‌کند، متوجه نیست در جاهای دیگر ممکن است ناسازگاری‌هایی با قوانین دیگر به‌وجود آید.
- قانونگذاری کار بسیار سختی است که نیاز به حوصله و دقت‌های حقوقی دارد، درحالی‌که تاکنون در مجالس ما که خود بنده هم جزء سازوکارهای آن بوده‌ام، این نوع دقت در قانونگذاری یا آیین‌نامه نویسی نشده است.
رفع بازدارندگی در قوانین، آغاز حرکت در مسیر شفافیت بیشتر
- رفع بازدارندگی در قوانین و مقررات، آغاز حرکت در مسیر شفافیت بیشتر است. یک نظام حقوقی نباید آنقدر پرحجم و پیچیده و متعارض باشد که نتوان از آن سر درآورد.
- قانون باید در دسترس همه مردم باشد. درواقع یکی از ابعاد اصلی شفافیت دسترسی مردم به قوانین و مقررات است. این مقررات باید آنقدر شفاف باشد که هرکسی می‌خواهد کاری انجام دهد، بفهمد با چه قوانین و مقرراتی روبه‌رو است.
- وقتی کسی وارد سامانه مربوطه می‌شود، می‌فهمد وقتی می‌خواهد درخواستی را ارائه دهد، چه اسنادی نیاز است، چه هزینه‌هایی باید بپردازد و چه زمانی درخواست او ترتیب‌اثر داده می‌شود. این قوانین منسجم، منقح، هماهنگ و رفع تعارض‌شده باید یاری‌دهنده و پشتوانه دولت الکترونیک باشند و کمک کنند تا شفافیت اداری ایجاد شود.
- در هر شرایطی یک‌سری اطلاعات محرمانه است و جزء اسرار کشور محسوب می‌شود. چیزهایی که به مسائل امنیت برمی‌گردد و بحث‌های جاسوسی و سوءاستفاده از اطلاعات همگی جزء خط قرمزهای شفافیت محسوب می‌شوند.
- ضمنا باید این مراقبت را داشت که شفافیت در حوزه‌ای چون نظام بانکی زمینه حمله هکری به زیرساخت‌ها و سوءاستفاده‌های احتمالی را فراهم نکند. از این‌رو باید توجه داشت سیستم‌ها به‌گونه‌ای تعبیه شوند که نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مرتبط با آنها هرچه بیشتر متکی به فناوری داخلی و دانش بومی باشد. این مساله خطر را کمتر می‌کند.
- به هر ترتیب نباید فراموش کرد بدافزارهایی که امروز ساخته شده یکی از مهم‌ترین راه‌های ضربه زدن و تخلیه اطلاعات و نیز ازکار انداختن سیستم‌هایی چون انرژی و برق، فناوری هسته‌ای و... کشور است.
- یک‌سری از اطلاعات سری و طبقه‌بندی است و نمی‌توان آنها را در شبکه‌های عمومی که مردم به آنها دسترسی دارند و دشمن هم می‌تواند به آنها دسترسی داشته باشد، قرار داد. این اطلاعات باید حفاظت‌شده و غیرقابل درز باشد. چون شفاف بودن همه‌چیز اساسا به مصلحت نیست.
- به‌عنوان نمونه فرض کنید برنامه دارید موشکی جدید را مورد آزمایش قرار دهید. به هر ترتیب باید تدابیری بیندیشید که دشمن در این موضوع نفوذ نکند و منجر به شکست این آزمایش نشود.
اعلام دارایی‌های مسئول در دنیا یک رویه است
- در دنیا این رویه وجود دارد که وقتی کسی مسئولیت می‌گیرد، دارایی‌های او اعلام می‌شود و مردم می‌توانند به سامانه‌های مربوطه مراجعه کنند و بفهمند مثلا فلان وزیر چقدر دارایی دارد، اما درعین‌حال باید مراقب اطلاعاتی که امکان سوءاستفاده از آنها در راستای تحریم‌های ظالمانه آمریکا وجود دارد، بود.
- در مجلس تصمیمات عمومی است و مذاکرات به‌‌صورت مستقیم پخش می‌شود، اما یک زمانی اگر کشور در دوران جنگ یا شرایط خاصی باشد، در قانون پیش‌بینی شده که نمایندگان می‌توانند به اتفاق اکثریت آرا جلسه را غیرعلنی برگزار کنند.
- اصل بر این است که اطلاعات جریان پیدا کند. در این میان برخی قائل به آن هستند که رأی نمایندگان نیز باید شفاف باشد. این موضوع همواره به محلی برای کش‌وقوس بین گروه‌ها و جریان‌های سیاسی تبدیل شد.
- ممکن است این تصور وجود داشته باشد که شفافیت آرای نمایندگان می‌تواند به اعمال نفوذ احزاب و گروه‌های سیاسی بر آنها منجر شود. با این‌حال اصولا براساس تجربه پارلمانی در دنیا، مجلس کارآمد مجلسی است که متکی بر احزاب شناسنامه‌دار باشد.
- می‌خواهم بگویم این عیب نیست که کسی در چارچوب سیاست‌های حزب تصمیم بگیرد، چون احزاب برای ماندن و بقای خود نیازهای مردم را ارزیابی می‌کنند و بعد در علوم سیاسی داریم که تجمیع منافع را انجام دهند؛ یعنی بررسی می‌کنند مردم چه نیازهایی دارند و ضمن اولویت‌بندی این نیازها سیاست‌های خود با آنها را تنظیم می‌کنند. اگر حزبی این کار را انجام دهد، می‌تواند اعتماد مردم را در درازمدت جلب کند.
احزاب باید عملکرد شفاف داشته باشند
- احزاب باید عملکرد شفاف داشته باشند. ضمن آنکه نمایندگان یک حزب در مجلس باید به حزب خود پاسخگو باشند تا حزب به مردم پاسخگو باشد. این شفافیت برای احزاب اشکالی ندارد، اما این قواعد حزبی در جمهوری اسلامی نیست. درنتیجه اگر نماینده‌ای در یک جاهایی مواضع شفاف می‌گیرد، این موضوع با پشتوانه جریان سیاسی است که مطرح می‌شود.
- ما احزاب آنچنانی شناسنامه‌دار و بزرگ و با بدنه اجتماعی گسترده در کشور نداریم. به همین واسطه وقتی کسی از لیست یک جریان سیاسی به مجلس می‌رود، در مجلس اصلا پاسخگوی آن جریان سیاسی نیست.
- رای دادن برخی مواقع جنبه‌هایی خاص در افکار عمومی هم پیدا می‌کند. شاید رای‌های مخفی از این نظر که نماینده را مورد اعتماد مردم بدانیم بهتر هم باشد. باید نماینده با خیال راحت براساس آنچه حس می‌کند به نفع عموم مردم است رای بدهد و اگر رای او آشکار شود، ممکن است تحت‌تاثیر فضای عمومی که ممکن است خیلی به نفع منافع درازمدت ملت نباشد، جرات نکند رای موردنظر را بدهد.
- یک‌جایی رودربایستی مطرح است و وقتی نماینده رودربایستی داشته باشد، رایی که فکر می‌کند به‌نفع منافع عمومی است را در آن لحظه نمی‌دهد.
مخفی یا علنی بودن رای نمایندگان هم مزایا و هم مضرات دارد
- این مخفی یا علنی بودن رای نمایندگان هم مزایا و هم مضراتی دارد. یک جایی ممکن است طرف رایی می‌دهد که نمی‌خواهد شفاف شود و این ممکن است مثبت باشد. برای اینکه فضا طور دیگری است، ولی منفعت کشور و منفعت عمومی مردم در درازمدت یک چیز دیگری است.
- در آیین‌نامه مجلس این را به انتخاب نمایندگان گذاشته‌اند. فرض بر این است اکثر نمایندگانی که رای می‌دهند و آن شیوه را انتخاب می‌کنند، درجهت منافع مردم این کار را می‌کنند.
- چرا رای متکی‌بر اکثریت است؟ چون فرض بر این است که اکثریت منافع عمومی را درنظر می‌گیرند؛ یعنی معتمد مردم هستند، لذا شیوه انتخاب رای مخفی و علنی را به انتخاب خود نمایندگان گذاشته‌اند. تعدادی از نمایندگان می‌توانند تقاضای رای علنی کنند. مثلا برای رای اعتماد به وزیر یا برای لایحه‌ای اگر اکثر نماینده‌ها رای دادند، این اتفاق می‌افتد.
- حزبی بودن که قواعدی دارد، همیشه منفی نیست، مگر اینکه احزاب از کارکرد خود خارج شده باشند. اگر احزاب دنبال جلب اعتماد مردم در درازمدت باشند، باید ثابت کنند به‌نفع منافع عمومی تصمیم می‌گیرند.
- همان‌طور که ذکر شد، پایه‌های حکمرانی مطلوب و خوب عبارتند از حاکمیت قانون، مشارکت مردم، شفافیت و پاسخگویی که امروز اینها به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات گره خورده است؛ چیزی که از آن به‌عنوان دولت الکترونیکی یکپارچه نیز یاد می‌شود.
- این آن چیزی است که حکمرانی مطلوب را تامین می‌کند، به‌شرط آنکه از این فناوری استفاده شود و پشتوانه آن نیز نظام حقوقی منسجم و شفاف باشد.
- شفافیت آثار زیادی دارد که اعتماد اجتماعی را بازسازی می‌کند و زمینه را برای مشارکت مردم فراهم می‌آورد و کارهای مردم را سرعت می‌بخشد و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. این مقوله همچنین به ارتقای سطح پاسخگویی و کارآمدی و مسئولیت‌پذیری حکمرانان می‌انجامد.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
