رسانه‌های نوین در جامعه رها شده اند

خبرگزاری فارس- گروه رسانه: رژیم مصرف یا فرهنگ مصرف رسانه موضوعی است که این روزها در فضای مجازی مطرح می شود، اما آنچیزی که باید به عنوان الگو در میان رده های سنی مختلف مطرح شود،‌ جای بحث و بررسی است، یعنی تا کنون هنوز نتوانسته ایم به یک الگوی مشخص در رژیم مصرف رسانه برسیم.

تا کنون هر کاربری براساس سطح دانش و تحصیلاتش از رسانه ها به ویژه رسانه‌های نوین استفاده می کند، گاهی در این میان شاهد هستیم که این مصرف براساس نیازهای فردی صورت نمی گیرد و در این میان کاربر از سر کنجکاوی به هر سویی از فضای مجازی کشیده می شود و در نهایت شاهد این موضوع هستیم که او ساعت ها وقتش را در فضای مجازی گذرانده است، بدون آنکه بتواند نتیجه ای از جستجویش را دریافت کرده باشد.

در این میان مفهومی به نام سواد رسانه‌ای مطرح می شود که بنا به گفته بسیاری از کارشناسان حوزه رسانه می تواند در مصرف درست رسانه تأثیرگذار باشد، سوادی که اغلب کاربران از آن بی نیاز هستند و یادگیری این نوع سواد نیازمند مهارت هایی است که هر کاربری باید پیش از ورود به فضای مجازی آن را آموزش ببیند.

داوود زارعیان استاد ارتباطات و کارشناس حوزه رسانه معتقد است؛ در ارتباطات نظریه ای تحت عنوان نظریه نیازجویی داریم؛ در نظریه نیازجویی به این نکته اشاره می شود که مخاطب برای چه به دنبال استفاده از رسانه می رود. درواقع مخاطب برای پاسخگویی به شش نیازی که دارد، به دنبال رسانه است.

او بر این باور است که این نیازها می تواند آموزش، کسب اطلاعات، ارضای روحی و روانی، تفریح و سرگرمی، گریز از واقعیت ها باشد؛ بنابراین مخاطب به واسطه این نیازها به سمت رسانه می رود. همچنین اگر رسانه های اصلی بتوانند این نیازها را برآورده کنند، مخاطب به سمت سایر رسانه ها هدفمندتر حرکت می کند و معمولا می تواند به مدیریت مصرفش بپردازد. احساس می کنم در این بخش ما ضعف داریم و همین ضعف سبب شده است تا میزان مصرف مردم از رسانه های نوین به ویژه شبکه های اجتماعی افزایش پیدا کند.

به بهانه مصرف بیش از اندازه و بدون برنامه اغلب کاربران از رسانه و درنظر گرفتن موضوعی به نام رژیم مصرف با این کارشناس حوزه رسانه به بحث و گفت و گو نشستیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

** رژیم مصرف رسانه به ویژه فضای مجازی تا چه اندازه می تواند اهمیت داشته باشد؟

- تا کنون در حوزه مصرف رسانه استاندارد و ساختاری که تعریف مشخصی را داشته باشد، در دنیا شاهد نبودم. یعنی تا کنون این موضوع را مشاهده نکرده ام که عنوان شود در یک جامعه ایده آل این مقدار ساعت را برای مطالعه روزنامه، این مقدار ساعت را برای تماشای تلویزیون و این مقدار ساعت برای مصرف فضای مجازی درنظر گرفته شود، اما آنچیزی که تعیین کننده است این بوده که میزان مصرف کاربران از رسانه بستگی به سطح دانش و سطح سواد رسانه ای جامعه دارد.

معمولا در جامعه ای که سواد رسانه ای شان بالاست، مردم در فضای مجازی و در استفاده از رسانه ها گم نمی شوند. یعنی رسانه را به صورت هدفمند انتخاب می کنند، اما در جامعه ای که سطح سواد رسانه ای شان پایین است، به ویژه در حوزه فناوری های نوین، مردم در فضای مجازی سرگردان هستند؛ به این ترتیب که وارد کانالی می شوند و مطلبی را مطالعه می کنند و از آن مطلب، روی لینکی کنجکاو می شوند و بر روی آن کلیک می کنند. از آن لینک به سمت لینکی دیگر هدایت می شوند و در نهایت مشاهده می کنند که ساعت ها در مطالبی بوده که اصلا مورد نیازش نبوده است. یعنی آن مطالب براساس نیازهایش نبوده بلکه صرفا از روی کنجکاوی به آن مطالب رجوع کرده است؛ بنابراین یکی از مسائلی که در مصرف رسانه تأثیر دارد، می توان به سطح دانش و سواد رسانه ای فرد اشاره کرد.

نکته دیگر موضوع کیفیت محتوای رسانه های اصلی است، برای مثال ما اگر تلویزیون را به عنوان رسانه ملی و رسانه اصلی درنظر بگیریم، کیفیت محتوای برنامه های تلویزیون در مصرف تعیین کننده است. همچنین ما در ارتباطات نظریه ای تحت عنوان نظریه نیازجویی داریم؛ در نظریه نیازجویی به این نکته اشاره می شود که مخاطب برای چه به دنبال استفاده از رسانه می رود. درواقع مخاطب برای پاسخگویی به شش نیازی که دارد، به دنبال رسانه است.

این نیازها می تواند آموزش، کسب اطلاعات، ارضای روحی و روانی، تفریح و سرگرمی، گریز از واقعیت ها باشد؛ بنابراین مخاطب به واسطه این نیازها به سمت رسانه می رود. همچنین اگر رسانه های اصلی بتوانند این نیازها را برآورده کنند، مخاطب به سمت سایر رسانه ها هدفمندتر حرکت می کند و معمولا می تواند به مدیریت مصرفش بپردازد. احساس می کنم در این بخش ما ضعف داریم و همین ضعف سبب شده است تا میزان مصرف مردم از رسانه های نوین به ویژه شبکه های اجتماعی افزایش پیدا کند.

** چه کسی در این میان تعیین می کند که مخاطب ما در مورد فضای مجازی چه رژیمی داشته باشد؟

- تعیین کننده این موضوع مبنی بر اینکه مخاطب ما در فضای مجازی چه رژیمی داشته باشد،‌ برعهده یک فرد، نهاد و گروه نیست. معتقدم آموزش و پرورش، آموزش عالی، خانواده و نهادهای بالادستی؛ همه بایستی در این عرصه وارد شوند. اگر ما در جامعه بپذیریم که امروز رسانه مهم است و اهمیت دارد و مدیریت افکار عمومی در اختیار رسانه هاست و این رسانه ها افکار عمومی را جهت دهی می کنند، بایستی برنامه جامع رسانه ای داشته باشیم و در آن برنامه همه مقامات مسئول هستند.

همچنین بخشی از این موضوع به مدرسه، بخشی دیگر به خانواده،‌ بخشی به وزارت علوم، ‌تحقیقات و فناوری و بخشی به شورای عالی انقلاب فرهنگی مربوط می شوند، درواقع همه افراد در این حوزه می توانند نقش داشته باشند.

این موضوع مثل این می ماند که چنین پرسشی را داشته باشیم مبنی بر اینکه تربیت کودک برعهده چه کسی است؟ درست است که خانواده نقش بسزایی در تربیت کودک دارد اما کودک در معرض رسانه، اجتماع و هم کلاسی هایش است؛ لذا همه در این موضوع نقش دارند،‌ اما نقش کلیدی و اساسی را سیاستگذاری در این حوزه به عهده دارد که بایستی مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و نهادهای بالادستی در این زمینه برنامه ریزی مدونی داشته باشند.

** با توجه به صحبت های تان هم اکنون الگوی مشخصی در این موضوع وجود ندارد، بنظر شما هر گروه سنی باید از چه الگویی در مصرف رسانه ای رعایت کنند؟

- کار پیچیده ای است؛ چراکه ما سیاست گذاری مناسبی در این حوزه انجام نداده ایم و یکی از بزرگترین اشکالات ما این است که ما سیاست گذاری در این عرصه تا حالا نداشتیم. یعنی رسانه ها را به ویژه رسانه های نوین را در جامعه رها کرده ایم و آنها را به حال خود گذاشته ایم.

از آنجا که در این حوزه نتوانسته ایم سیاست گذاری مناسبی داشته باشیم، امروز گروهی از جامعه به ویژه سنین جوانان و نوجوانان، بیشتر در معرض این تهاجمات فرهنگی بر اثر استفاده نادرست و نابه جا از رسانه ها قرار گرفته اند.

بنظر می رسد در این حوزه باید از مدارس شروع کنیم و از این مقطع به آموزش بپردازیم. اگر این اتفاق در این حوزه رخ دهد،‌به نسبت دیگر حوزه ها موفق تر خواهیم بود.

** سواد رسانه ای در پیدا کردن رژیم صحیح مصرف رسانه چه نقشی می تواند داشته باشد؟

- قطعا سواد رسانه ای در پیدا کردن رژیم صحیح مصرف رسانه می تواند نقش داشته باشد. اگر مروری بر تاریخچه تأسیس آموزشگاه ها، کانون ها و انجمن های سواد رسانه ای در غرب داشته باشید متوجه می شوید که تاریخ طولانی دارد. اگر اشتباه نکنم در دهه 1960 در آمریکا، انجمن ها و کانون های سواد رسانه ای تأسیس شدند. در آن زمان هنوز فضای مجازی نبود. این درحالی است که برای نخستین بار محتوای سواد رسانه ای در کشورمان در سال 2010 به صورت جدی مطرح شد و حتی چهارسال گذشته موضوع سواد رسانه ای را در کتاب های درسی دانش آموزان قرار دادیم؛ بنابراین این موضوع می توانست اتفاق خوبی باشد،‌ اگر ما به موضوع سواد رسانه ای توجه می کردیم.

امروز هم بایستی این موضوع را باید در همه حوزه ها مدنظر قرار دهیم، یعنی کلاس های خصوصی، کلاس های دانشگاهی، همایش های علمی، کتاب های آموزشی، برنامه های رادیویی تلویزیونی و برنامه های فضای مجازی بایستی در این حوزه طراحی شود.

** در بخشی از صحبت های تان به نبود سیاست گذاری های مشخص در حوزه فضای مجازی اشاره کردید. علاوه بر نداشتن سیاستهای مدون و درست در این مسیر، ضعف مان چه مواردی است که نمی توانیم رژیم درستی از مصرف رسانه داشته باشیم؟

بنظر می رسد در حوزه رسانه ضعف آموزشی و کارشناسی داریم، زیرا در این حوزه نتوانسته ایم سرمایه گذاری مناسبی انجام دهیم. متأسفانه تعداد متخصصانی که بتوانند این حوزه را به خوبی بشناسند و راه حل های مناسبی را ارائه دهند و به آموزش بپردازند، بسیار اندک است.

معتقدم تا زمانی که این ضعف ها مرتفع نشود و به تقویت رشته های دانشگاهی در این حوزه نپردازیم و در نهایت تعداد ‌فارغ التحصیلان این حوزه بیشتر نشود، همچنان این ضعف باقی است و با مشکلات عدیده ای روبرو خواهیم بود. از آنجا که در این حوزه شاهد متخصصانی در این حوزه نبودیم، به هیچ عنوان این مفهوم به عنوان یک نیاز در کشور مطرح نشده است. 

** البته تا کنون انجمن های مختلفی در حوزه سواد رسانه ای تشکیل شده اند. بنظر شما این انجمن ها و نهادهای مدنی می توانند در تعیین رژیم مصرف رسانه تأثیرگذار باشند؟

- متأسفانه نهادهای منفی و انجمن های مختلف در حوزه سواد رسانه ای عملکرد موفقیت آمیزی نداشته اند. ما همچنان در این حوزه ضعف داریم. ‌انجمن ها و نهادهای مدنی قوی در این عرصه شکل نگرفته است. البته دوسال از تشکیل انجمنی تحت عنوان سواد رسانه ای می گذرد و فعالیت هایشان به چند همایش کوچک ختم شده است که البته آن هم مورد استقبال واقع نشد. 

یکی از دلایل عدم موفقیت انجمن ها و نهادهای مدنی در حوزه سواد رسانه ای این است که این مفهوم توسط کارشناسان حرفه ای مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. ما بایستی این حوزه را از طریق دانشگاه تقویت کنیم و درحوزه سواد رسانه ای متخصصانی داشته باشیم که بتوانند این مفهوم را در جامعه مطرح کنند.

انتهای پیام/