به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، با روی کار آمدن بیژن زنگنه در وزارت نفت، حفظ و تقویت بازار گاز ایران در منطقه به کلی به فراموشی سپرده شد. در نتیجه این غفلت در حال حاضر جایگاه ایران حتی در بین معدود کشورهای واردکننده گاز نیز به شدت تضعیف شده است و زنگ خطر حذف ایران از بازار گاز منطقه به گوش میرسد. این اتفاقات در حالی است که هنوز راهبرد مشخصی توسط وزارت نفت برای ورود به بازار گاز ارائه نشده است و مسئولین این وزارتخانه نیز هر از چند گاهی تاکیداتی برای ورود ایران به بازار ال.ان.جی میکنند و این قضیه دوباره در حالت مسکوت باقی میماند.
در این راستا برای بررسی رویکردهای ایران برای حضور در بازار گازی و حفظ و تقویت جایگاه خود با حبیب الله ظفریان کارشناس انرژی به گفتگو نشستیم. مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
* خطر حذف ایران از بازار گاز منطقهای تا افق 2030
فارس: جایگاه فعلی ایران در بازار گاز منطقه را چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا خطر حذف ایران از این بازار وجود دارد؟
ظفریان: برای ما ضرورت دارد که در بازار گاز حضور جدی و فعال داشته باشیم و از آورده اقتصادی، سیاسی و امنیتی آن استفاده کنیم. حال این سوال پیش میآید که آیا ما همیشه این فرصت را داریم یا خیر. یعنی اگر الان وارد بازار گاز نشویم آیا 10 سال دیگر همچنان این فرصت وجود دارد؟ روندهایی که در بازار گاز وجود دارد به ما این هشدار را می دهد که بازار گاز در آینده نزدیک تعیین تکلیف خواهد شد و شکل نهایی خودش را به دست میگیرد. اگر الان فکری برای حضور موثر در بازار گاز نداشته باشیم، در آینده نیز خیلی نمیتوانیم اثرگذار باشیم. تحلیل ما این است که اگر تا 2030 سهم خوبی از بازار گاز دنیا را تصاحب نکنیم دیگر فرصتی برای حضور موثر در بازار گاز نخواهد داشت. نهایتا به عنوان بازیگر غیرفعال در بازار گاز میتوانیم حضور داشته باشیم. در نتیجه 10 سال آینده برای ما یک فرصت طلایی تکرار نشدنی است. البته وضعیت نابسامان ما در بازار گاز مربوط به امسال و سال گذشته نیست بلکه نتیجه 8 سال بیتفاوتی وزارت نفت نسبت به بازار جهانی گاز است.
*با توسعه ال.ان.جی قدرت چانهزنی از دست عرضهکنندگان گاز خارج میشود
*تبعات منفی تمرکز بر توسعه ال.ان.جی برای ایران
فارس: آیا سرمایهگذاری برای حضور ایران برای ورود به بازار ال.ان.جی در راستای منافع کشور است؟
ظفریان: در سال 2000 ال.ان.جی تقریبا یک چهارم بازار گاز دنیا را در اختیار داشته و سه چهارم دیگر از تجارت گاز با خط لوله انجام میشد. سال 2015 سهم ال.ان.جی در سبد صادرات گاز به یک سوم رسید و الان هم تقریبا همان یک سوم است. پیش بینی موسسه BP این است که سال 2035 این رقم به 50 درصد میرسد. یعنی نصف تجارت گاز دنیا از مسیر ال.ان.جی تامین میشود. در نتیجه این اقدام ساختار بازار منطقهای از بین میرود و بازار گاز از حالت بازار منطقهای به بازار یکپارچه و جهانی تبدیل میشود.
در این بین تعدادی از کارشناسان معتقدند که توسعه ال.ان.جی یک اتفاق مطلوب برای ایران است و ما باید به توسعه آن کمک کنیم. ولی در صورت توسعه ال.ان.جی، بازار گاز که در گذشته یک بازار شبه انحصاری بوده است و طرف عرضه یعنی ایران روسیه، ترکمنستان و قطر حق انحصاری داشتند تغییر میکند و دست برتر را از دارندگان گاز میگیرد و به طرف واردکنندگان گاز میدهد. در نتیجه اگر با توسعه ال.ان.جی، بازار گاز یکپارچه شود، این بازار هم شبیه بازار نفت شده و قدرت از دست عرضهکنندگان گاز خارج و در اختیار قدرتهای جهانی قرار میگیرد. در نتیجه همانند بازار نفت امکانپذیری تحریم ایران در این بازار یکپارچه افزایش مییابد، زیرا قطعا کشورهایی مانند امریکا بر قیمت و تولید و مصرف گاز از طریق ال.ان.جی تاثیرگذارتر خواهند بود.
به طور خاص اگر سهم تجارت ال.ان.جی در دنیا زیاد شود سه اتفاق برای ایران که کشوری با پتانسیل عرضه گاز است اتفاق میافتد. اولین اتفاق این است که ما بخشی از سهم بازارمان را از دست میدهیم. شما الان میتوانید نگاه کنید کویت چند محموله ال.ان.جی از آمریکا وارد کرده است. امارات هم همین طور. ترکیه هم از آمریکا و دیگر کشورها ال.ان.جی وارد میکند. اگر کشورها همسایه و طرف تقاضا به جای ایران، نیازشان را از طریق ال.ان.جی سایر کشورهای دور از منطقه تامین کنند دیگر از ما کسی گاز نمیخرد. پس سهم بازارمان را از دست میدهیم.
با افزایش سهم ال.ان.جی، قیمت جهانی گاز به شدت افت میکند. این موضوع را آمریکاییها در گزارشهای متعدد عنوان کردهاند که سعی میکنند به اندازهای ال.ان.جی به بازار عرضه کنند که قیمت گاز سقوط کند. حالا چرا این اتفاق میافتد؟ فرض کنید روسیه به اروپا گاز صادر میکند اگر امریکا بتواند یک ال.ان.جی به اروپا بدهد که قیمتش از واردات گاز از روسیه کمتر باشد، اروپا شروع به چانهزنی با روسیه میکند و قیمت را پایین میآورد. اگر ال.ان.جی به حدی در دنیا گسترده شود که همه کشورها امکان واردات گاز از این طریق را داشته باشند، آن قیمت بالایی که در بازار گاز وجود داشت و عملا رانتی بود که کشورهای دارنده از جمله ایران ما میتوانست از آن استفاده کند، به شدت کم میشود.
اتفاق سوم هم این است که اثربخشی سیاسی تجارت گاز به شدت کم میشود. یعنی اگر به ترکیه گاز صادر میکردید و این تجارت در مناسبات سیاسی تاثیرگذار بود، حال اگر گزینه ال.ان.جی برای ترکیه فراهم شود و بتواند امنیت انرژیاش را از طریق دیگری تامین کند، در تعاملات سیاسی با ما دست برتر را خواهد داشت و قدرت ایران را کم میکند.
پس مجموعا توسعه ال.ان.جی در دنیا کاملا به ضرر ایران و کشورهای عرضهکننده است و در نقطه مقابل به نفع آمریکا و متحدان استراتژیک آن از جمله اروپا و هند و شرق آسیا است. این موضوع بحث پوشیدهای هم نیست. آمریکاییها از سال 2011 در گزارشهای خود اعلام کردهاند که از زمانی که صنعت شیل آمریکا توسعه پیدا کرد، آمریکا باید به عنوان بازیگر جدی وارد بازار ال.ان.جی شود و هر گونه توسعه ال.ان.جی در دنیا نیز حمایت کند.
شما اگر بیانیههای وزرای انرژی جی 8 را نگاه کنید، این فضا وجود دارد که ما باید از توسعه ال.ان.جی حمایت کنیم. چون توسعه آن عمدتا به نفع طرف تقاضا است. در نتیجه روند فعلی توسعه ال.ان.جی دارد فرصت حضور جدی ما را در بازار گار می گیرد. همچنین در گزارشی که اتحادیه اروپا بعد از برجام منتشر کرد، تنها نکتهای که نسبت به آینده برجام اشاره کرده است، این است که باید صادرات ال.ان.جی را از ایران را توسعه دهیم تا منابع گازی اروپا تامین شود و بتوانیم سبد واردات گاز اروپا را که عمدتا از روسیه است را متنوع کنیم. یعنی تجارت ال.ان.جی دست برتر دارنده گاز در قیمتگذاری و در معاملات سیاسی را از بین میبرد.
*کارنامه ضعیف ایران در مقایسه با سایر رقبا در بازار گاز
فارس: با توجه اولویت صادرات گاز از طریق خط لوله برای دارندگان گاز، اقدامات ایران در مقایسه با سایر کشورهای دارنده گاز را چگونه ارزیابی میکنید؟
ظفریان: ساختاری که الان در بازار گاز وجود دارد این است که کشورهای طرف تقاضا به روش خط لوله یا هر روش دیگری، تقاضاهای خود را برای بلندمدت تامین میکنند و ایران در این تحولات نقشی ندارد. فرض کنید چین از ترکمنستان سه خط لوله کشیده است و دارد گاز وارد میکند و همچنین برای احداث خط لوله پاوِر-سیبری چند سال پیش با روسیه به جمعبندی رسیده است و دارد از سمت شمال شرقی این کشور گاز وارد میکند. همچنین خط لوله آلتای هم از سوی روسیه پیشنهاد شده است که چین در حال بررسی این پیشنهاد است. این کشور از سمت جنوب شرق آسیا هم ال.ان.جی وارد میکند. چین یکی از بزرگترین واردکنندگان گاز در دنیا در آینده است.
هند در حال مذاکره با ترکمنستان است تا از طریق خط لوله تاپی نیاز خود به گاز را تامین کند و بدین صورت خط لوله صلح برای همیشه از اولویت خارج میشود. صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خط لوله نورد استریم یک انجام شده است و خط لوله نورد استریم 2 نیز علیرغم فشار امریکا در حال احداث است. خط لوله ترک استریم که از ترکیه عبور میکند و به جنوب شرق اروپا میرود نیز یک خط لوله دیگر در حال احداث است. در این بین ایران تنها کشوری است که هیچ اقدامی برای صادرات گاز از طریق خط لوله انجام نداده است.
در این بین در بازار منطقه، کشورهایی مانند کویت و امارات به سمت واردات ال.ان.جی رفتند. عراق روی توسعه میادین گازی خود متمرکز شده است. همچنین بحث واردات گاز از عربستان به عراق هم وجود دارد. پاکستان و افغانستان بر روی واردات گاز از طریق خط لوله تاپی حساب باز کردهاند. ترکیه را هم که دیدید چقدر برای تعمیر خط لوله تعلل کرد، زیرا توانسته سبد تامین گازش را متنوع کند و هم از روسیه از طریق خط لوله ترک استریم واردات میکند و هم از طریق خط لوله قفقاز جنوبی از اذربایجان خرید گاز دارد و هم ظرفیت واردات ال.ان.جی خود را توسعه داده است.
بنابراین همه کشورها جهان دارند برای بلندمدت خودشان برنامهریزی میکنند و قرارداد میبندند و این تحولات هم به سرعت دارد انجام می شود. ولی کشور ما به شدت از این تحولات دور است و نقشی در آن ندارد. اگر این روند ادامه یابد، 10 سال دیگر امکان ندارد حضور موثر ایران در بازار گاز وجود نخواهد داشت. البته این امکان وجود دارد که به بازار گاز ورود کنیم ولی قطعا از جنس ورودی نخواهد بود که برای بازار گاز تعیین تکلیف کند و نهایتا عرضهکننده بیتاثیر خواهیم بود که اگر تقاضا باشد عرضه میکند و اگر تقاضا نباشد نمیتوانیم تاثیری بگذاریم.
* ورود ایران به بازار ال.ان.جی بازی در زمین آمریکا است
فارس: برای حفظ و تقویت جایگاه ایران در بازار گاز چه اقداماتی باید در دستور کار وزارت نفت قرار بگیرد؟
ظفریان: وزارت نفت ابتدا باید راهبرد ایران در بازار گاز را مشخص کند. یکی از مشکلاتی که در ایران وجود دارد این است که راهبرد ما مبتنی بر تحقیقات علمی مشخص نیست و یا اگر است اجماعی در بین مسئولین نیست تا این راهبرد جلو برود. مبتنی بر توضیحاتی که ارائه کردم ساختار منطقهای بازار گاز به نفع همه عرضهکنندگان از جمله ایران است و اگر بازار به سمت یکپارچه شدن حرکت کند و شبیه بازار نفت شود، قطعا به ضرر ما است. لذا راهبرد در بازار گاز باید بر اساس حفظ بازار منطقهای گاز از طریق خط لوله باشد.
برخلاف آنچه به نظر میرسد ما نباید از جهانی شدن بازار گاز حمایت کنیم بلکه باید خلاف جهت سعی کنیم ساختار منطقهای بازار حفظ و حتی تقویت شود. ورود ایران به بازار ال.ان.جی بازی در زمین آمریکا است. در واقع هرچه ساختار بازار منطقهایتر باشد قدرت کشورهایی مانند ایران، قطر، روسیه و ترکمنستان و عرضهکنندگان بیشتر میشود و کشورهای تقاضا کننده که عمدتا متحدان امریکا هستند در موضع ضعف قرار میگیرند و ما میتوانیم از این موقعیت بهره ببریم.
حال برای اینکه ساختار منطقهای بازار گاز حفظ شود چه باید کرد؟ اولین نکته این است که به عنوان کشور دارنده ذخایر گاز، به صورت جدی وارد بازار ال.ان.جی نشویم و همه طرحهای صادراتی گاز ما مبتنی بر خط لوله باشد. اتفاقا کشور ما ظرفیت خوبی را برای صادرات گاز از طریق خط لوله را هم دارد.
نکته دوم اینکه باید به هاب تجارت انرژی منطقه تبدیل شویم. موقعیت استراتژیک ایران میتواند این فضا را فراهم کند. ما در شمال یکی از بزرگترین ذخایر گاز دنیا یعنی ترکمنستان را داریم، در جنوب قطر داریم، کشورهای همسایه به جز این دو تا، تقاضاکننده هستند برخلاف انچه عموما به ذهن متبادر میشوند، عراق، عربستان، امارات، بحرین و کویت تقاضاکننده گاز هستند. ما میتوانیم از این موقعیت استفاده کنیم و گاز را از ترکمنستان و آذربایجان و قطر وارد کنیم و به کشورها متقاضی صادر کنیم. موقعیت ما در قرارگیری بین این کشورها شرایط را به نفع ما فراهم کرده است. همچنین در گام دوم میتوانیم بازارهای دورتر مثل هند چین و اروپا را هم مدنظر قرار دهیم.
نکته سوم اینکه ما باید قراردادهای صادرات گازمان را همچنان بلندمدت منعقد کنیم و از انعقاد قراردادهای کوتاهمدت جلوگیری کنیم. برای مثال قرارداد 6 ساله ما با عراق واقعا اشتباه بود، در صورتی که میتوانستیم در آن زمان قرارداد 20-25 ساله ببندیم که خیالمان از آینده راحت باشد. در نتیجه، هرچه قراردادهای تجارت گاز بلندمدتتر باشد ساختار منطقهای بازار گاز و قدرت ایران در این بازار بیشتر حفظ خواهد شد.
مصاحبه از سید احسان حسینی
انتهای پیام/