تحلیلی بر تنش‌آفرینی‌های اخیر آنکارا در شرق مدیترانه و جهان عرب

گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، یادداشت میهمان - امیرحسین رجبی معمار: از آخرین روزهایی که ترکیه به دنبال سیاست تنش صفر با همسایگان خود چه در غرب آسیا و چه در اروپا بود مدت زمان زیادی گذشته و در گذر این سال‌ها و با پدیداری ده‌ها رخداد ریز و درشت، سیاست خارجی آنکارا نیز دگرگونی‌های تاکتیکی و گاه راهبردی فراوانی را به خود دیده است.

ترکیه دیرزمانی است که در کنار پیگیری رویکرد قدرت نرم و نفوذ نرم‌افزاری از به‌کارگرفتن نیروی سخت‌افزاری و زور عریان در هر زمان و مکانی که – از نظر خودش- توجیه‌پذیر باشد، پرهیز نمی‌کند. از دخالت در بحران سوریه تا حضور نظامی در شمال شرق این کشور و بمباران پیوسته شمال عراق تا پیاده‌سازی نیرو و سازوبرگ نظامی در لیبی، با گزیده‌ای از رفتارهای تحریک‌آمیز و تنش‌زای این کشور روبرو هستیم.

در حقیقت آمیخته‌ای از جهان‌بینی نوعثمانی‌گرایی، الزامات و تنگناهای ژئوپلتیکی و اقتصادی و روحیه اقتدارگرا و ماجراجوی اردوغان دست به دست هم داده تا سیاست خارجیِ پرتنشِ نزدیکِ به یک دهه‌ای ترکیه شکل گیرد. در نوشتار پیش‌رو به دو موضوع اخیر تنش با یونان و جهان عرب بیش‌تر خواهیم پرداخت.

عملیات اکتشاف گاز در شرق دریای مدیترانه

نزدیک به یک ماه پیش و پس از سال‌ها پژوهش و عملیات جستجو، رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه، از یافتن یک میدان گاز طبیعی در شرق مدیترانه به ظرفیت 320 میلیارد متر مکعب خبر داد که از سال 2023 آماده بهره‌برداری خواهد بود.

هرچند منابع موجود در این میدان به فرض درستی آن، در بهترین حالت تنها برای مصرف شش سال ترکیه بسنده خواهد بود اما آنچه اهمیت دارد نفس حرکت این کشور به سمت کشف میدان‌های گازی دیگر چه در خاک خود و چه در مدیترانه شرقی است که پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیک فراوانی در پی خواهد داشت.

پیوستن ترکیه به زمره کشورهای دارای ذخایر انرژی از یک سو اثر روانی مثبت و رشد اقتصادی به همراه خواهد داشت و از سوی دیگر با کاهش وابستگی این کشور به گاز وارداتی از روسیه و ایران سبب تقویت توان چانه‌زنی و استقلال عمل آنکارا در پرونده‌های منطقه‌ای خواهد شد.

البته که ترکیه تنها مدعی این منابع انرژی راهبردی و ارزشمند نیست و دستکم کشورهای قبرس، یونان و فرانسه که ترکیه همواره با آن‌ها روابط پرچالشی داشته، دیگر مدعیان اکتشاف گاز در مدیترانه هستند. اختلافات تاریخی پیچیده میان ترکیه با قبرس و یونان که بر کسی پوشیده نیست و همچنین مخالفت همیشگی فرانسه با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپایی و لابی قدرتمند ارامنه در این کشور، بخشی از اختلافات آنکارا و پاریس به شمار می‌آیند.

محکومیت اقدام ترکیه در مدیترانه و پشتیبانی از یونان و قبرس در بیانیه پایانی نشست سران کشورهای اروپایی حاشیه دریای مدیترانه و همچنین راه‌اندازی رزمایش دریایی ارتش ترکیه در نزدیکی کرانه‌های قبرس، نشانه‌های آغاز دور نوینی از بحران در آن منطقه است.

حضور در شمال آفریقا و جهان عرب

حضور پر‌رنگ ترکیه در تحولات جهان عرب از دخالت این کشور در بحران سوریه آغاز شد. نخست منافع آنکارا و بیش‌تر پایتخت‌های عربی در براندازی دولت سوریه همسانی داشت اما به آرامی و پس از ناکامی آنان در رسیدن به هدف خود، اختلاف‌ها نیز شروع شد.

در پی آن، ترکیه در کنار قطر از بخش اخوانی جهان عرب و امارات و عربستان از اپوزیسیون غیراخوانی در مناطق درگیر پشتیبانی کردند. به تازگی اما حضور نیروهای ارتش ترکیه و مزدوران تحت حمایت آن در لیبی و نبرد آنان با نیروهای ژنرال حفترِ وابسته به امارات و مصر، آتش اختلاف‌ها را بار دیگر برافروخته کرده است.

در ماه‌های اخیر، نیروهای دولت وفاق ملی لیبی به نخست وزیری فائز السراج توانستند با پشتیبانی گسترده نیروی انسانی و جنگ‌افزاری ترکیه به پیروزی‌های مهمی دست یابند و بدین ترتیب جای پای آنکارا در شمال آفریقا و به ویژه کشور نفت‌خیز لیبی محکم‌تر شد.

بنابراین درک رویکرد انتقادی مقامات دو کشور مصر و امارات در برابر آنچه دخالت ترکیه در امور کشورهای عربی می‌دانند، محکومیت اقدامات ترکیه در سوریه، عراق و لیبی در بیانیه پایانی نشست اتحادیه عرب و واکنش وزارت خارجه ترکیه به این سخنان و مواضع چندان دشوار نخواهد بود.

نتیجه‌گیری

ترکیه بازی پیچیده و دشواری را در شرق مدیترانه و غرب آسیا پی گرفته و به دنبال اهداف چندگانه‌ای است که آن را با چندین کشور رودررو کرده است. از یک سو در دریای مدیترانه با قبرس، یونان، فرانسه و همچنین اسراییل به اختلاف برخورده، از سوی دیگر با حضور در لیبی، بمباران‌های پیاپی شمال عراق و دست‌اندازی به شمال شرق سوریه خود را در برابر بخشی از جهان عرب قرار داده. 

همچنین محکومیت به رسمیت شناختن رژیم اسراییل توسط امارات و بحرین از سوی ترکیه در حالی که خود این کشور از آغاز تاسیس این رژیم نه تنها آن را به رسمیت شناخته بلکه همواره همکاری‌های نظامی-امنیتی و اقتصادی نیز با تل آویو داشته، بیش از دلسوزی برای مردمان فلسطین و جهان اسلام بیش‌تر به طنزی تلخ و متناقض، تبدیل شده است.

باید چشم‌به‌راه ماند و دید که توان مادی و معنوی آنکارا تا چه حد به اردوغان اجازه پیشرفت خواهد داد و رقیبان ترکیه چه واکنش عملی و ثمربخشی در برابر اقدامات بی‌پروای این کشور از خود نشان خواهند داد.

انتهای پیام/