به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بررسی کارنامه صادرات گاز کشور نشان می‌دهد که ایران علیرغم جایگاه دوم بیشترین دارنده منابع گازی دنیا و موقعیت جغرافیایی خاص خود در منطقه نتوانسته است جایگاه موردقبولی در بازار گازی داشته باشد.
در این بین فارغ از بی‌توجهی وزارت نفت به مسئله صادرات گاز، چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که مانع از به سرانجام رسیدن توافقات با کشورهای همسایه برای صادرات گاز به آن کشور میشود.
کارشناسان معتقدند، یکی از چالش‌های جدی در مسیر صادرات گاز تلورانس بالای مصرف داخلی گاز در فصول مختلف سال است. در این بین با افزایش شدید مصرف گاز در فصول سرد عملا امکان صادرات گاز در این بازه زمانی برای ایران وجود ندارد و این موضوع متقاضی گاز ایران را با ریسک و عدم اطمینان جدی مواجه می‌کند.
همچنین یکی دیگر از چالش‌ها عدم تمرکز مسئولیت توسعه میادین گازی و تولید و صادرات گاز در یک شرکت است. برای مثال در حال حاضر شرکت ملی نفت متولی توسعه میادین گازی است، ولی صادرات گاز از طریق خط لوله توسط شرکت ملی گاز انجام میشود. عدم ورود شرکت ملی گاز به توسعه میادین گازی امکان برنامه‌ریزی برای تولید بیشتر جهت ورود به بازار گاز را از این شرکت گرفته است.
قیمت‌گذاری گاز صادراتی نیز یکی از اصلی‌ترین چالشهایی است که همواره فشار و محدودیت زیادی را بر دوش مذاکره‌کننده ایرانی گذاشته است. ماجرا از این قرار است که قیمت بالای گاز صادراتی به ترکیه به عنوان الگوی و مبنای سنجش تمامی قراردادهای گازی قرار گرفته است و این موضوع عملا انعطاف قیمتی برای جذب مشتری و کسب منافع بلندمدت را از ایران سلب کرده است.
البته چالش‌های صادرات گاز تنها به این موارد محدود نمی‌شود، چالشهایی که عمده آنها ناظر به داخل کشور بوده و میتواند با اجرای راهکارهایی مرتفع گردد. در این راستا برای بررسی چالش‌های موجود در مسیر صادرات گاز با نرسی قربان کارشناس اقتصاد انرژی به گفتگو نشستیم.
مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
* نوسان شدید مصرف داخلی مانع از برنامه‌ریزی برای صادرات گاز شده است
فارس: از دید شما چه چالش‌های در مسیر صادرات گاز ایران وجود دارد؟ یعنی بنده فکر می‌کنم حتی اگر فرصت صادرات گاز وجود داشته باشد با چالش‌های فعلی که بیشتر ناظر به داخل هم هستند، این موضوع جلو نمی‌رود. لطفا در این باره توضیح دهید.
قربان: درباره صادرات گاز ما یک یا دو چالش نداریم بلکه با مجموعه‌ای از چالشهایی مواجه هستیم که تنها به شرکت گاز خلاصه نمی‌شود و بلکه این چالش‌ها به سطوح بالاتر حاکمیتی و سیاستگذاری ارتباط دارد. صادرات گاز یک مقوله بلندمدت است و به دو صورت انجام میشود یا به شکل ال.ان.جی و یا به صورت خط لوله انتقال. خط لوله برای صادرات گاز به همسایگان و نهایتا تا 2 هزار کیلومتر صرفه اقتصادی دارد و استفاده میشود.
البته روسیه به دلایل سیاسی برای بیشتر از این مسافت نیز از خط لوله برای صادرات گاز استفاده کرده است. اما از جنبه اقتصادی صادرات گاز به مسافتهای طولانی‌تر از طریق مایع کردن گاز یا ال.ان.جی انجام میشود. صادرات گاز در چارچوب قراردادهای بلندمدتی است که بر مبنای قیمت و امنیت عرضه مورد توافق دولت‌ها قرار می‌گیرد.
یکی از مشکلات اصلی ما در صادرات گاز این بوده است که در زمستانها با کمبود گاز مواجه بوده‌ایم و شاید در 2-3 سال اخیر این مشکل کمتر شده است. نکته اینجاست که همیشه در زمستانها گاز مملکت صرف مصرف داخلی می‌شد و لذا اگر قرارداد بلندمدتی با طرف خارجی می‌بستیم تاکید می‌کردیم، در فصل زمستان نمی‌توانیم قول بدهیم که به شما گاز صادر می‌کنیم.
حتی ما خودمان که برای پروژه‌ای در نزدیک شیراز گاز می‌خواستیم، در قرارداد ما نوشته شده است شرکت ملی گاز ملزم به عرضه گاز در دی و بهمن و اسفند ماه نیست. یعنی شما کارخانه را احداث می‌کنید، ولی ممکن است در فصل زمستان گاز نداشته باشید. پس یک عامل عمده کمبود گاز برای مصارف داخلی در زمستان بوده است.
در نتیجه در 20 یا 25 سال گذشته که شرکت‌های خارجی می‌خواستند با ما قرارداد گازی منعقد کنند، در صورتی حاضر بودند این کار را انجام دهند که یک یا دو فاز پارس جنوبی را توسعه دهند و آن گاز فقط برای صادرات به آنها باشد. لذا می‌بینید که وقتی شرکت شل برای دریافت گاز از دو فاز پارس جنوبی و تبدیل آن به فرآورده اقدام کرده بود، تاکیدش این بود که گاز این دو فاز فقط باید به ما داده شود و نباید صرف نیاز داخلی شود، زیرا آنها نمی‌توانستند کارخانه‌ای که با هزینه 10 میلیارد دلار احداث کنند و بدون گاز رها شود.
چالش بعدی ناظر به قیمت گاز صادراتی ایران به کشورهای منطقه بود که همیشه دست مذاکره‌کننده را برای مذاکره می‌بست. نکته اینجاست که ما با ترکیه قراردادی امضا کردیم که دارد به پایان خودش هم نزدیک میشود. در این قرارداد قیمت گاز بر مبنای قیمت نفت و فرآورده تعیین شده بود و بر اساس فرمول تعیین شده، قیمت گاز صادراتی ایران واقعا بالا بوده و خیلی به نفع ایران شد. به همین دلیل ترکیه ما را چندین بار به حکمیت برد که در تعدادی از آنها ما بازنده شده و مجبور شدیم قیمت گاز را تعدیل کنیم.
در حال حاضر قرارداد ترکیه به عنوان الگوی قیمت‌گذاری در قرارداد گازی ایران با کشورهای منطقه تثبیت شده است. بعد از این ماجرا در مذاکرات بعدی ایران با کشورهای متقاضی هیچ دولتی از ایران حاضر نمیشد و یا نمی‌توانست با قیمت کمتر از قیمت قرارداد ترکیه با آن کشور قرارداد منعقد کند. البته قرارداد با ترکیه واقعا هم تکرار نشدنی است ولی خب قیمت بالای آن قرارداد دست مذاکره‌کننده ما در سایر قراردادها را واقعا بسته است. البته وجود محدودیت در قیمت‌گذاری لازم است، به گونه‌ای که قیمت گازمان را بی دلیل پایین نیاوریم ولی از طرفی دیگر باید کمی انعطاف قیمتی را هم بپذیریم.
*اجرای طرح‌های بهینه‌سازی برای صادرات گاز ایران ظرفیت ایجاد می‌کند
فارس: یکی از مشکلات که اشاره کردید، بحث عدم صادرات مداوم گاز در طول سال است. راهکارش چیست؟
قربان: ذخایر گازی ایران به گونه‌ای است که تا سه الی چهار برابر تولید فعلی امکان تولید گاز وجود دارد در نتیجه ما با کمبود منابع گازی مواجه نیستیم. اما توسعه میادین گازی مستلزم سرمایه‌گذاری و فناوری است. ما در شرایط سیاسی که الان در آن قرار داریم به سرمایههای خارجی یعنی شرکتهایی که میلیاردها دلار در این زمینه هزینه کنند و گاز را استخراج کنند دسترسی نداریم، لذا کار توسعه را با منابع خودمان انجام دادیم. مثلا پارس جنوبی را با سختی راه اندازی کردیم در حالی که قطری‌ها خیلی آسان‌تر از ما این کار را کردند.
فارس: حالا در شرایط فعلی که امکان جذب سرمایه خارجی نیست، باز هم راهکاری نیست که این مشکل پیک مصرف داخلی گاز را حل کرد؟ مثلا اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف نمی‌تواند این مشکل را حل کند؟
قربان: بله اتفاقا یکی از راهکارها همین است که برای صادرات گاز ظرفیت ایجاد می‌کند. اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی نیاز به مکانیسم سرمایه‌گذاری و قوانینی دارد که قابل اجرا باشد. ماده 12 یا تبصره 2 بند ق در همین راستا تصویب شده است. طبق این ماده به اندازه 100 میلیارد دلار مجوز داده شده بود که طرح‌های بهینه‌سازی انجام شود. یعنی طبق این قانون هر کسی در حوزه بهینه‌سازی مصرف سرمایه‌گذاری کند میتواند از سود ناشی از بهینه‌سازی، هزینه اولیه و سود خود را برداشت کند، ولی متاسفانه نمی‌دانم چرا از این ظرفیت بزرگی که ایجاد شده به خوبی استفاده نشده است و طرح‌های بهینه‌سازی روی زمین مانده‌اند. ظاهرا این قانون وجود دارد ولی آیین‌نامه‌ای که برای آن نوشته شده، برای سرمایه‌گذار به صرفه نبود.
*لزوم تجمیع مسئولیت توسعه میادین گازی و صادرات گاز در شرکت ملی گاز
فارس: بهینه‌سازی یکی از روشهای کنترل تقاضای مصرف گاز در داخل برای ایجاد ظرفیت صادرات گاز است. ناظر به عرضه و تولید گاز آیا بهتر نیست شرکت ملی گاز نیز به موضوع تولید و پالایش گاز از میادین ورود کند؟ به هر حال دستش در مذاکرات بازتر است و میتواند در این حوزه برنامه‌ریزی کند؟
قربان: این مسئله را بنده سال‌ها پیش چندین مقاله نوشتم و تاکید کردم که به شرکت ملی گاز باید مسئولیت تولید، پالایش، انتقال و مصرف گاز را بدهیم. شرکت ملی نفت هم باید حوزه تولید، پالایش و انتقال نفت و فرآوردههای نفتی فعالیت داشته باشد. الان متاسفانه تولید گاز دست شرکت ملی نفت است. زیرا نخستین بار گازهایی که در ایران تولید شدند، گازهایی بودند که همراه نفت استخراج می‌شدند و نه اینکه میدان مستقل گازی در کار باشد. در نتیجه چون تولید گاز به همراه تولید نفت بود، کل تولید نفت و گاز بر عهده شرکت ملی نفت گذاشته شد. به نظر من بعدها که میدان‌های مستقل گازی کشف شدند، این ساختار باید عوض شد.
فارس: یکی از دلایلی که میادین گازی در ایران توسعه نمی‌یابد همین نیست که مسئولیت آن با شرکت ملی نفت است و اولویت بر این موضوع قرار ندارد؟
قربان: نه این درست نیست. شرکت ملی نفت بالاخره زیرمجموعه وزارت نفت است و وزارت نفت اگر میدان گازی خوبی پیدا کند توسعه می‌دهد. لذا این طور نیست که کارها فقط بر نفت متمرکز باشد. ولی اگر بخواهید میدان گازی را توسعه دهید باید برایش نقشه داشته باشید که می‌خواهید با آن چه کار کنید، زیرا گاز قابل ذخیره نیست.
فارس: مثلا شما همین شرکت گاز پروم روسیه را نگاه کنید تمرکز اصلی‌اش فقط بر روی توسعه میادین گازی است. آیا تمرکز یک شرکت فقط بر روی توسعه میادین گازی کار را بهتر جلو نمی‌برد
قربان: بله تمام اقدامات در حوزه تولید و پالایش و انتقال گاز روسیه را این شرکت انجام می‌دهد. من نه تنها این ساختار که توسعه میادین گازی با شرکت گاز باشد را قبول دارم، بلکه بیست سال قبل درباره آن مقاله نوشتم و کارشناسان متعددی در این باره پیشنهاداتی نیز ارائه نموده‌اند.
*برای صادرات گاز باید یک برنامه استراتژیک بلندمدت تدوین شود
فارس: درباره چالش قیمت‌گذاری گاز اشاره میشود که الان هر کسی پایین‌تر از قیمت گاز صادراتی به ترکیه قراردادی منعقد کند به او فشار می‌آورند و مورد انتقاد جدی قرار می‌گیرد. به نظر شما آیا ایجاد زیرساخت حقوقی و قانونی یا ایجاد مدل قراردادی میتواند مشکل را حل کند؟
قربان: متاسفانه الان قرارداد با ترکیه تبدیل به الگوی ارزیابی سایر قراردادها شده است و هر کسی کمتر از آن قرارداد ببندد مورد سوال و انتقاد قرار می‌گیرد و باید این چالش حل شود. نگاه کنید کسانی که میروند مذاکره کنند بر مبنای اتفاقاتی که قبلا رخ داده مذاکره می‌کنند. دولت نمی‌تواند بگوید قیمت گاز میتواند 20 درصد بالا یا پایین تر از قرادادهای قبلی باشد.
بستگی به قیمت روز دارد و روی قیمت نمیتوان قانون گذاشت. در اثر چالش دو طرفین قیمت مشخص میشود. البته در حال حاضر کسی حاضر نیست با ما مذاکره کند. چون ال.ان.جی را کلا کنار گذاشتیم. فقط خط انتقال گاز به پاکستان مانده است. ترکیه و عراق را هم که داریم صادر می‌کنیم. صادرات گاز به کشورهای حوزه خلیج فارس هم به دلایلی کلا تعطیل شد.
فارس: سر این موضوع که آیا بازاری وجود دارد یا نه اختلاف نظر وجود دارد که به نظر به آن وارد نشویم. در حالت ایده‌آل که مشتری هم وجود دارد آیا اگر بحث تولید و صادرات گاز در شرکت ملی گاز متمرکز شود بهتر نیست؟
قربان: بدون شک عقیدهام این بود که باید تمام کارهای گازی تحت نظارت شرکت ملی گاز باشد و تمام کارهای نفتی زیر نظر شرکت ملی نفت باشد و وزارت نفت هم مسئولیت نظارت بر این دو شرکت را داشته باشد.
فارس: اگر نکته‌ای به عنوان جمع‌بندی مباحث دارید در خدمتتان هستیم.
قربان: اگر بخواهیم در تجارت گاز وارد شویم باید بدانیم که در حال حاضر رقبای بسیاری قوی در این حوزه فعال هستند که به صورت ال.ان.جی یا خط لوله و در قالب قراردادهای بلندمدت کار خود را پیش می‌برند، لذا ما هم باید سیاست‌ها و برنامه‌های خودمان را در بلندمدت هم از لحاظ استراتژیک و هم از لحاظ اقتصادی بررسی و تعیین کرده و بر مبنای آن اقدام کنیم نه بر مبنای این که قیمت دو سنت بالا یا پایین باشد. لذا در این حوزه به یک برنامه و استراتژی دقیق نیاز داریم.
مصاحبه از: سیداحسان حسینی
انتهای پیام/ب
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
