طرح ساماندهی آرامستان تاریخی دارالسلام برای سومین بار کلید خورد

به گزارش خبرگزاری فارس از شیراز، آرامستان دارالسلام شیراز یکی از قبرستان بزرگ جهان اسلام است سالها است که سنگینی سایه بی مهری مسئولان را تحمل می کند و روز به روز تکه های این پازل سنتی تاریخی مذهبی به ویرانی و محو شدن و تخریب نزدیکتر میشود.

در دهه جاری طرح ساماندهی آرامستان دارالسلام، در چندین نوبت مطرح شده است و افراد مختلفی از جمله شهر داران، روسای کمیسیون فرهنگی شورای شهر،سازمان میراث فرهنگی و اداره اوقاف نیز در این رابطه اظهار نظر نموده اند و این طرح را از زوایای مختلف مورد کنکاش قرار دادند اما تاکنون نتیجه خاص و چشمگیری حاصل نشده است.

در ادامه معرفی این آرامستان به عنوان یک جاذبه گردشگری و پرداختن به شخصیت هایی که در این مکان مدفون هستند و پاسخگویی به گلایه های افرادی که از تخریب و ویرانی این اثر ارزشمند تاریخی مذهبی دلخور می‌باشند و ساماندهی این قبرستان را مطالبه نموده اند، پیگیر طرح ساماندهی این مجموعه شدیم به سراغ پژوهشگران و متولیان امر ساماندهی رفتیم.

شاید بتوان گفت مهدی پارسایی تنها پژوهشگری است که به طور خاص به این آرامستان پرداخته است.

وی که به همراه همسرش فاطمه شهابی‌راد در این موضوع به مطالعه و تحقیق پرداخته است؛ نتیجه مطالعاتش را در قالب کتاب مرگ به روایت هنر و دو مقاله با عنوان: نشانه گرافیکی گورستان دارالسلام شیراز و  پژوهشی بر نمادهای گرافیکی گورستان دارالسلام شیراز منتشر نموده است.

ضرورت نشانه‌شناسی در گورستان دارالسلام

این پژوهشگر عرصه هنر و فرهنگ در گفتگو با خبرنگار فارس در شیراز گفت: مجموعه دارالسلام از لحاظ ارزشی دارای لایه‌های متعدد و متنوعی است که هر کدام از این لایه‌ها اگر در یک اثر و مجموعه وجود داشت این قابلیت را داشت که ما برای نگهداری، احیا و دیده شدندش طرح بحث کنیم.

مهدی پارسایی ادامه داد: بسیاری از آثار تاریخی در جاهای مختلف دنیا در زمره برنامه‌های حفاظتی قرار گرفته‌اند که یکی از لایه‌های این مجموعه عظیم را دارند.

پارسایی بیان داشت: یکی از لایه‌های ارزشمند این مجموعه لایه تاریخی آن است، یعنی اینکه بخش عظیمی از تاریخ و فرهنگ اسلامی شهر شیراز در این مکان قرار دارد که مورد کم توجهی قرار گرفته و به حال خود رها شده است، منظور ما از   جنبه تاریخی این مجموعه بعد شخصیت شناسی آن است نه دیگر ابعاد و مسائل متنوع آن، یعنی اینکه چه کسانی در چه دوره تاریخی در این مکان دفن شده اند؛ تعریف ساخت مقبره و آرامگاه هم از جمله بحث‌های جدی است که قابل پرداخت است، تغییرات این پهنه در طول تاریخ و اینکه در چه قرنی کجای این مجموعه مهمتر بوده است و تدفین‌ها چطور و کجا انجام شده است و توسعه آن به چه صورت بوده نیز خود یک لایه مجزاست که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

وی اظهار داشت: لایه دومی که مهم است شخصیت‌های مدفون در این مجموعه است، شناخت و معرفی این شخصیت ها مانند شناخت تک تک منازل بافت قدیم شهر و ثبت و ضبط اطلاعات و ویژگی‌های آن اهمیت دارد و نیاز به توجه ویژه دارد چرا که هر شخصیت داستانی دارد و ما حداقل هزار شخصیت با داستان‌های خاص و مهم در این محل داریم که مثل شخصیت‌های شناخته‌شده این شهر، نیاز به معرفی دارند.

این پژوهشگر جوان بیان داشت: لایه سوم که از لایه‌های متعددی برخوردار است ارزش هنری این مجموعه است، در مجموعه دارالسلام نمونه‌های اعلا و  بی‌نظیری از خوشنویسی، حجاری و گرافیک و حتی ادبیات  در یک یا چند سنگ قبر وجود دارد که بیانگر تفاوت انواع هنر و سبکهای ادبی در دوره‌های مختلف است و فقط بررسی اشعار نقش بسته بر سنگ‌قبرها و چگونگی نگارش و لحن افراد در مواجهه با مرگ پژوهش‌هایی جامع در حد یک رساله دکتری را می‌طلبد، شاهکارهای از آثار خوشنویسانی چون قدسی و وصال و انواع خط از جمله کوفی در انواع مختلف، نستعلیق و نسخ و... نیز خود یک موزه است.

پارسایی گفت: لایه دیگر قابل توجه و مهم در  این مجموعه طراحی نشانه‌هاست که ذیل علم گرافیک مطرح می‌شود، اهالی هر شهری در سوگ‌آئین‌هایی که دارند نشانه‌هایی را به کار می‌گیرند که یا به صورت زنده استفاده می‌شوند یا پس از مرگ افراد در محل زندگی یا مزار او در گورستان‌ها نقش می‌بنند، دارالسلام شیراز پهنه وسیعی است که گنجینه‌ای از این نشانه‌ها را در خود دارد.

وی اضافه کرد: یکی از شاخص‌ترین نشانه‌ها در این مجموعه نشان سرور و پرنده است که به نوعی معرف حال و هوای شیرازی ها و تبیین کننده نگاه باغ‌محور آنها به دیار باقی است و شکل‌گیری نشانه‌ها از لحاظ معنایی نیز بحث مفصلی است، علاوه بر این نکات، این آثار به عنوان یک تابلو و راهنما و کد برای افراد کم سواد ایجاد شده‌اند و این نشانه‌های بصری مثل نشان مشاغل تابلویی برای معرفی افراد است که در بسیاری از نقاط آرامستان موجود است.

پارسایی اظهار داشت: هم‌نشینی‌های بعد از مرگ و نسبت و چگونگی قرار گرفتن قبرها در کنار یکدیگر نیز یکی از لایه‌های قابل بحث در این مجموعه است، به عنوان مثال صفه تربت که خاک آن را از عتبات عالیات آورده‌اند و مشاهیری که در آنجا مدفون هستند از جمله مواردی است که می‌تواند برای گردشگران این مجموعه جذابیت ایجاد کند.   

این پژوهشگر تاریخ افزود: علاوه بر همه این موارد که ارزشهای تاریخی، فرهنگی و هنری مجموعه را بیان می‌کند این است که اگر ما مجموعه را با تمام جزئیاتش به عنوان یک کل  و یک اثر در نظر بگیریم، یک گورستان است که به نسبت یک شهر تعریف می‌شود مثل یک پل عامل ارتباط با یک شهر است و بخشی از صورت زیستی اهالی یک شهر محل دفن آنها است که پس از زندگی به کجا منتقل می‌شود و این پیکره به طور کلی یک لازمه است و ما ملزم به حفظ آن با تمام جزئیاتش هستیم مثل اهرام مصر که بخشی از پروسه زیستی و جهان‌بینی مصری‌ها است و جهان‌بینی مرگ در ایران نیز اهمیت خاصی دارد و در شیراز نیز این نگاه و نوع باور افراد در این آرامستان جمع شده است و حتی اگر این زیبایی و شاخصه‌های ناب را نداشت باز باید حفظ می‌شد.

نظم موجود در مجموعه تاریخی دارالسلام باید حفظ شود

پارسایی گفت: یکی دیگر از لایه‌های پراهمیت در این مجموعه منظر فرهنگی است، مقوله‌ای مفصل و پیچیده که در دنیا نیز در بحث مرمت و حفاظت آثار تاریخی مورد توجه ویژه است، منظر فرهنگی همان تصویر ذهنی است که ما از یک منطقه، کشور یا شهر داریم مثل صدای سوت قطار و... که کدهای خاص دارد و حفظ و حفاظتش بسیار مهم است، منظر فرهنگی صورت‌های متنوعی دارد که بدیع بودن آن برای جهانیان مهم است.

وی افزود: یکی از منظرهای فرهنگی در شهر شیراز که برای ما برجا مانده است گورستان دارالسلام است که این منظره حاصل تعامل مردم شیراز با این سرزمین است و در اثر گذر هزاره‌ها به‌ وجود آمده است و ما حق نداریم پاک کنیم و از بین ببریم یا نظم موجود در آن را به هم بریزیم؛ خطایی که در گوشه‌ای از این گورستان اتفاق افتاده است و قالب و ترکیب اصلی از بین رفته است.

این پژوهشگر بیان کرد: ممکن است در یک نگاه افرادی به هم ریختگی قبور را نپسندد ولی باید بگوییم که این منظره با همین شکل دیدنی است و این نظمی که در ظاهر، بی‌نظمی به چشم می‌آید بخشی از منظر فرهنگی غیرقابل تغییر این مجموعه است.

پارسایی به مقوله طراحی شهری دوره معاصر و روانشناسی محیط اشاره کرد و گفت: عمده بحث‌ها در این شاخه این است که ما در شهرهای نوساز معاصر باید به این سمت برویم که کودکانمان با همه صورت‌های زندگی آشنا شوند و در طراحی گورستان ها گورستان کوچک محله ای داشته باشیم نه یک گورستان بزرگ خارج از شهر تا بچه ها متوجه مفهوم مرگ  بشوند و عالم بعد از مرگ برایشان نامأنوس و ترسناک نباشد؛ بنابراین حفاظت از این مجموعه و باز کردن درهای آن بر روی مردم و گردشگران داخلی و خارجی ضروری‌است و باید شرایطی ایجاد شود که هر کسی با مراجعه به این مجموعه از ظن خویش یارش شود.

در ادامه این گزارش، به منظور پیگیری طرح ساماندهی دارالسلام، به سراغ مدیر سازمان آرامستانهای شهرداری شیراز  و رفتیم چگونگی پیشرفت طرح را از وی جویا شدیم.

برپایی مناقصه طرح جامع ساماندهی

علی پارسا زاد در این گفت‌وگو به اجرایی شدن طرح ساماندهی آرامستان دارالسلام اشاره کرد و گفت: قبل از حضور بنده در این موقعیت اقداماتی صورت گرفته بود که به دلیل عدم هماهنگی بین چند نهاد متولی به نتیجه نرسید و در حال حاضر فاز اول طرح ساماندهی آرامستان که مورد تایید شهرداری، سازمان میراث فرهنگی و اداره کل اوقاف و امور خیریه است برنامه ریزی شده و در دست پیگیری است و جزئیات آن در جلسه امروز شورای شهر مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

 وی افزود: جایگاه تاریخی، قدمت و  وجود مقبره افراد خاص و سرشناس در این قبرستان اهمیت آن را چند برابر کرده است و لازم است تثبیت قبور به صورتی که کمترین آسیب را به دنبال داشته باشد صورت بگیرد.

  مدیر سازمان آرامستانهای شهرداری شیراز گفت: در اقدامات قبل بخشی از قبور تثبیت و قسمتی از محوطه نیز شن ریزی شده است ولی طرح ما جامع است و در این فاز طرح مسیر دسترسی از ورودی دارالسلام به سمت مقبره بی‌بی خدیجه با متریال چوب و فلز برنامه‌ریزی شده است و نهایت سعی‌مان این است که کمترین آسیب به سنگ قبرها وارد شود.

وی اظهار داشت: طرح جامع ساماندهی دارالسلام که در این فاز طراحی کلی دیوارها تثبیت قبور، مسیرها و درب‌ها را شامل می‌شود، به عنوان یک پروژه فاخر که کاری مشترک از شهرداری، میراث فرهنگی و اوقاف است در روزهای آتی به مناقصه گذاشته می‌شود.

 مدیر سازمان آرامستان‌های شهرداری شیراز گفت: در مقایسه با تخت فولاد اصفهان که یک سوم دارالسلام هم قدمت ندارد تاکنون توجه ویژه‌ای به این گنجینه تاریخی و منبع ویژه گردشگری نشده است هر چند قداماتی از نظر فیزیکی مثل دیوارها و روشنایی صورت گرفته است و تا پایان امسال نیز نصب دوربین و تکمیل نیاز‌های حفاظتی نیز انجام می شود.

پارسازاد در پایان به پیگیری جدی ساماندهی و بازسازی این آرام استان اشاره کرد و گفت: با توجه به توافق‌های صورت گرفته و همراهی و موافقت شهردار مشکل بودجه نداریم و امیدواریم که این طرح که از جنبه های مختلف  دارای اهمیت است به نتیجه برسد.

خبرگزاری فارس به منظور حفظ و تاکید بر ضرورت احیا، بهسازی، بازسازی و ساماندهی اماکن متبرکه و تاریخی و هدف گردشگری، پیگیری این طرح و عملیاتی شدن آن را دنبال خواهد کرد.

انتهای پیام/ س