به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال 2008 تا 2020 میلادی بیشتر کشورهای جهان با هدف ایجاد زنجیره ارزش محصولات شیمیایی و حداکثرسازی سود، به سمت تبدیل نفت خام به فرآورده‌های نفتی با ارزش افزوده بیشتر در قالب احداث واحدهایی به نام پتروپالایشگاه حرکت کرده‌اند. به‌عنوان مثال گزارش‌های موسسه IHS نشان می‌دهد در آسیا کشورهایی از جمله چین، عربستان، کویت، امارات و مالزی سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای افزایش ظرفیت پالایشی خود انجام داده‌اند. بر اساس این گزارش همه طرح‌های یاد شده به صورت پتروپالایشگاه یا تلفیق پالایشگاه و پتروشیمی تعریف شده‌اند که در آن بخشی از فرآورده‌های نفتی مستقیم به مواد پتروشیمیایی تبدیل می‌شوند.
با توجه به رویکرد جهانی به سمت توسعه پتروپالایشگاه‌ها، کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز در سال 97 قانونی برای حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت تدوین کرد که هدف‌گذاری این قانون گذر از پالایشگاه‌سازی و حرکت به سمت احداث واحدهای پتروپالایشی می‌باشد. به گفته کارشناسان احداث پتروپالایشگاه‌ها باعث افزایش نرخ بازگشت سرمایه پروژه شده و سودآوری طرح‌ها را به شدت افزایش می‌دهد.
در این بین برخی معتقدند که برای احداث پتروپالایشگاه‌ها در کشور منابع مالی، لایسنس و تجهیزات مورد نیاز وجود نداشته و این موضوع باعث عدم توفیق طرح‌های تعریف شده ذیل قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت می‌شود. البته در این قانون برای حل مشکل تامین مالی طرح‌های پتروپالایشی ایده "تنفس خوراک" مطرح شده است. در واقع اعطای تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌های احداث شده نوعی مشوق اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها ایجاد می‌کند.
در روش تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌های احداث شده از شروع بهره‌برداری خوراک رایگان دریافت می‌کند و این موضوع تا زمانی ادامه دارد که ارزش خوراک دریافت شده برابر هزینه سرمایه احداث پتروپالایشگاه شود. سپس مجریان طرح‌ها این مبلغ دریافتی در قالب تنفس خوراک را به صورت یک وام ۸ ساله به صندوق توسعه ملی بازپرداخت می‌کنند. در واقع اعطای تنفس خوراک باعث می‌شود که سودآوری طرح‌ها در اولین سال بهره‌برداری به شدت افزایش یابد زیرا هزینه اصلی یک پتروپالایشگاه هزینه ناشی از خرید خوراک خود است و در صورت اعطای تنفس خوراک هم مدت زمان بازگشت سرمایه کاهش می‌یابد و هم میزان سود افزایش پیدا می‌کند.
در این راستا برای بررسی دقیق‌تر الگوهای احداث پتروپالایشگاه و اقتصاد این واحدها و همچنین بررسی توانمندی‌های داخلی در سه حوزه تامین مالی طرح‌های پتروپالایشی، لایسنس این واحدها و تامین تجهیزات با فرهاد احمدی مدیرعامل اسبق شرکت مهندسی و ساختمان نفت به گفتگو نشستیم. مصاحبه با فرهاد احمدی در دو بخش منتشر خواهد شد.
مشروح بخش اول مصاحبه به شرح زیر است:
* تغییر رویکرد جهانی از پالایشگاه‌سازی به سمت پروژه‌های پتروپالایشی
فارس: در سال‌های اخیر رویکرد کشورهای مختلف از احداث پالایشگاه به پتروپالایشگاه تغییر کرده است. دلیل این تغییر رویکرد چیست؟ مگر پتروپالایشگاه‌ها چه مزیت و برتری نسبت به پالایشگاه‌ها دارند؟
احمدی: پتروپالایشگاه یا همان پتروکمیکال ریفاینری نسل جدیدی از پالایشگاه‌ها است که به دلیل تجمیع پالایشگاه و پتروشیمی در یک نقطه، بنا به مصالح اقتصادی و عملیاتی تحت عنوان پتروریفاینری عنوان می‌شوند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان از جمله عربستان و کویت و کشورهای بلوک شرق و حتی کشورهایی که نفت خام هم ندارند به سمت احداث واحدهای پتروپالایشی رفته‌اند.
زیرا رفته رفته محصولات پاک‌تر در حال جایگزینی با سوخت‌های فسیلی و سوخت‌های تولیدی در پالایشگاهی مثل بنزین و گازوئیل و نفت سفید و نفت کوره هستند. از طرفی دیگر با تبدیل نفت و میعانات گازی به محصولات پتروشیمیایی ارزش افزوده بیشتری نیز تولید می‌شود. طبق مطالعاتی که انجام شده، تا سال 2050 رشد تقاضا و عرضه فرآورده های پالایشی 1.3 درصد است ولی تقاضای محصولات پتروشیمی سالی 5 درصد رشد می‌کند.
در حال حاضر برخی کشورها نسل جدیدی از پتروشیمی‌ها را به سمت تولید محصولات دارویی سوق میدهند. از طرفی محصولات پتروشیمی جایگاه خود را در صنایع و سبد مصرف خانوارها پیدا کرده است و با افزایش جمعیت دنیا از 7.6 به 9 میلیارد نفر، میزان تقاضا برای محصولات پتروشیمی افزایش خواهد یافت. بنابراین حرکت کشور به سمت احداث پتروشیمی اولویت دارد ولی چون مقدمه رفتن به سمت پتروشیمی، گذر از پالایشگاه است، بنابراین احداث پتروپالایشگاه‌ها در اولویت قرار می‌گیرد. ببینید نفت خام بدون پالایش هیچ کاربرد عملی ندارد. پس ابتدا باید نفت خام در پالایشگاه فرآورش شده و سپس محصولاتش به واحدهای پتروشیمی ارسال شود.
به طور کلی پتروشیمی‌ها بر اساس نوع خوراک به دو دسته خوراک گازی و خوراک مایع تقسیم می‌شوند. میزان محصولات تولیدی از پتروشیمی‌های خوراک مایع 8 تا 10 برابر خوراک گازی‌ها است. یعنی اگر ما به پتروشیمی‌ها نفتا به عنوان خوراک بدهیم، تولید محصولات آن 7 تا 8 برابر خوراک گازی است. بنابراین در کشورهای نفتی مثل کشور ایران چون منابع نفتی غنی وجود دارد باید به اولویت توسعه پتروشیمی با خوراک مایع توجه شود.
*فناوری COTC انقلاب جدیدی در صنعت پتروپالایشگاهی ایجاد می‌کند
فارس: در واحدهای پالایشی به طور مرسوم حداکثر 10 درصد نفت خام به نفتا تبدیل می‌شود و همین مقدار نفتا نیز قرار است به واحدهای الفینی تزریق شود. یعنی باز هم در پتروپالایشگاه‌ها اکثر تولیدات سوخت هستند. در حالی که تاکید ما به تولید محصولات پتروشیمیایی است. این چالش چگونه حل خواهد شد؟
احمدی: نه اینگونه که شما می‌فرمایید نیست. موج سومی در این صنعت در حال شکل‌گیری است که انقلابی در پتروشیمی ایجاد می‌کند. بدین صورت که نفت سفید را هم می‌شود به نفتا تبدیل کرد. گازوئیل را هم می‌شود به نفتا تبدیل کرد. شرکت پترورابغ عربستان، موسسه آرامکو و شرکت سومیتمو ژاپن تا سال 2025 نسل جدیدی از پتروپالایشگاه‌ها را در سرویس قرار میدهند که با این فناوری‌های جدید می‌توان بعضا بیش از 30 درصد نفت خام را به نفتا تبدیل کرد. یعنی تولید خوراک واحدهای پتروشیمی در پتروپالایشگاه‌ها افزایش می‌یابد. همچنین عربستان پتروپالایشگاهی در شهر ینبع احداث کرده است که 20 میلیون تن نفت خام سبک را به 9 میلیون تن محصولات پتروشیمی تبدیل می‌کند. یعنی تقریبا 45 درصد نفتش را به خوراک واحدهای پتروشیمی تبدیل می‌کند.
فارس: پس احداث پتروپالایشگاه صرفا به معنای احداث یک پالایشگاه و پتروشیمی در کنار هم نیست. بلکه تکنولوژی و فناوری حاضر در این واحدها مورد استفاده قرار می‌گیرد و طراحی این واحدها متفاوت است. درست است؟
احمدی: بله. اینگونه نیست که ما فکر کنیم دو پالایشگاه و پتروشیمی را اگر در کنار هم احداث کنیم تبدیل به پتروپالایشگاه می‌شود، بلکه بده بستان‌هایی که بین این دو هست و واحدهایی که بعضا می‌تواند همپوشانی یا حذف شود. مثلا پتروپالایشگاه یک مدیرعامل و یک واحد یوتیلیتی میخواهد ولی اگر پالایشگاه و پتروشیمی کنار هم ساخته شود هر یک از واحدها جداگانه به این موارد نیاز دارند. لذا تعداد نیروی انسانی پتروپالایشگاه‌ها کمتر می‌شود و تحت مدیریت واحد هستند. از طرفی در پتروپالایشگاه‌ها چون جریان‌های دو واحد به هم ارتباط دارد، برخی مواد از پالایشگاه به پتروشیمی و برعکس منتقل شده و مورداستفاده قرار می‌گیرد و سوخت همدیگر را تکمیل می‌کنند. مثلا گازهایی که در پتروشیمی تولید می‌شود می‌تواند سوخت پالایشگاه را تامین کند.
بنابراین بحث ما تنها این نیست که یک پالایشگاه و پتروشیمی را کنار هم احداث کنیم، بلکه نگاه ما به فناوریCOTC است که انقلاب جدیدی را در صنعت پالایشی ایجاد می‌کند. بدین صورت بیشترین حجم تولیدی نفتا در این واحدها تولید می‌شود و تولید سوخت فسیلی در پتروپالایشگاه‌ها به حداقل می‌رسد. در همین قانون پتروپالایشی که تصویب شده است ماکزیمم تولید نفت کوره را 10 درصد تعیین کردند که در فناوریCOTC این میزان به صفر می‌رسد و بدین صورت می‌توان از معضل تولید نفت کوره عبور کرد.
*نرخ بازگشت سرمایه پتروپالایشگاه‌ها تقریبا سه برابر پالایشگاه‌ها است
فارس: چه الگوهایی برای احداث پتروپالایشگاه وجود دارد؟
احمدی: به طور کلی سه الگو برای احداث پتروپالایشگاه‌ها وجود دارد. یکی اینکه به همین الگوی پالایشگاهی، واحدهای استیم کراکر(Steam Cracking) اضافه کنیم. روش دوم این است که به الگوی پالایشگاه یک واحد آروماتیکی(BTX) اضافه کنیم. روش سوم این است که هر دو واحد استیم کراکر و آروماتیکی به الگوی پالایشگاه در طراحی‌های جدید اضافه شود. موسسه آرامکو با همین روش پتروپالایشی که با فناوری COTC دارد می‌سازد، محصولاتی نظیر اتیلن، پروپیلن، بنزین پیرولیز، هیدروژن، متان، روغن و ... را تولید می‌کند و اگر ما دیر بجنبیم بازار محصولات پتروشیمیایی را این کشورها خواهند گرفت.
هند در حال احداث دو پتروپالایشگاه بزرگ است که از سال 2023 تا 2025 وارد سرویس می‌شود. این دو پتروپالایشگاه‌ها بیش از یک میلیون و دویست هزار بشکه ظرفیت دارند. چین برای اینکه میخواهد بزرگترین بازار محصولات پتروشیمی را داشته باشد، به این سمت حرکت کرده و پروژه‌های خود را به صورت پتروپالایشگاه تعریف کرده است. از طرفی کویت نیز در حال احداث یک پتروپالایشگاه 400 هزار بشکه‌ای است. ما نیز طرح احداث پتروپالایشگاه‌ها را در دستور کار قرار دادیم ولی فعلا از سایر کشورها خیلی عقب هستیم.
بر اساس نتایجی که از سمینار 2017 در هند منتشر شد (تصویر1)، برای یک پالایشگاه 250 هزار بشکه‌ای با فناوری امروزی، حدود 5 میلیارد دلار سرمایه گذاری لازم است. نرخ بازگشت این پالایشگاه نیز حدود 15 درصد محاسبه شده است. حال اگر یک واحد استیم کراکر به آن اضافه کنیم و پالایشگاه را به پتروپالایشگاه تبدیل کنیم، نرخ بازگشت سرمایه آن از 15 به 22 درصد می‌رسد درحالیکه میزان سرمایه آن تنها 1.6 میلیارد دلار به آن اضافه می‌شود. اگر به این مجموعه واحد آروماتیک هم اضافه کنیم، یعنی سه واحد پالایشگاه، استیم کراکر و واحد آروماتیکی تجمیع شوند، نرخ بازگشت سرمایه به 39 درصد افزایش می‌یابد. یعنی از 15 درصد به 39 درصد می‌رسد.
تصویر 1
از طرفی دیگر ما بازار بالقوه‌ای در کنارمان برای مصرف پروپیلن و اتیلن و خوراک‌های واحدهای پتروشیمی داریم که تا سال 2050 رشد قابل توجهی خواهند داشت. در نتیجه باید روی بحث پتروپالایشگاه‌ها سرمایه‌گذاری شود. اجازه دهید تصویری دیگری به شما نمایش دهم. کشور ما در خاورمیانه قرار دارد که در این منطقه فقط 16 درصد به سمت پتروپالایشگاه حرکت شده است و تقریبا 84 درصد واحدها براساس همان ریفاینری با تکنولوژی قدیمی است. در صورتی که در آمریکا بالای 51 درصد و در آسیای شرقی بالای 64 درصد واحدها در قالب پتروپالایشگاه تعریف شده‌اند.
آمار دیگری نیز خدمت شما عرض کنم اینکه اگر یک واحد پالایشگاهی به صورت تک باشد در بهترین حالت 47 درصد تولیداتش به محصولات سبک تبدیل می شود ولی اگر ما پالایشگاه و پتروشیمی را تحت عنوان پتروپالایشگاه ادغام کنیم میزان تولید محصولات سبک از این واحدها به 84 درصد کل تولیدات می‌رسد. از طرفی سود این واحدها نیز از 7 درصد به 15.8 درصد می‌رسد که این اطلاعات نیز در سمینار بین‌المللی دیگری عنوان شده است (تصویر2).
تصویر 2
* هدف از احداث پتروپالایشگاه‌ها تکمیل زنجیره صنایع پایین‌دستی نفت است
فارس: آیا امکان احداث پارک‌های شیمیایی در اطراف پتروپالایشگاه‌ها وجود دارد؟
احمدی: قبل از پاسخ به پرسش شما ابتدا یک نکته درباره قانون حمایت از احداث پتروپالایشگاه‌ها مطرح می‌کنم و اینکه امیدواریم متقاضیان بر اساس مطالعات بازار هدف، طرح‌ها را تدوین کرده باشند به گونه‌ای که با محصولات روز و نیازهای آتی همخوانی داشته باشد. دید ما به پتروپالایشگاه‌ها باید ناظر به فناوری COTC باشد تا حداکثر تولید محصولات سبک و با ارزش افزوده بالا انجام شود. در حال حاضر در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی بیش از 6 هزار نوع محصول تولید می‌شود ولی در کشور ما حدود 70 نوع محصولش تولید می‌شود.
درباره پرسش شما خدمتتان عرض کنم که الان در اطراف پتروپالایشگاه‌ها حتی واحدهایی برای تولید دارو و محصولات پزشکی در نظر گرفته می‌شود یعنی گستره تعریف واحدهای پایین‌دستی در محصولات پتروشیمی بسیار متنوع است. خیلی از وسایل دندان‌پزشکی و پزشکی از فرآورده‌های نفتی تولید می‌شود. اینها صنایع پایین دستی است که ما به این سمت نرفتیم که اگر برای آن برنامه‌ریزی کنیم می‌توانیم هزاران صنعت پایین‌دستی و هزاران شغل را ذیل این برنامه ایجاد کنیم.
بحث ما این است که در قانون جدید، تکمیل زنجیره را تا جایی که می‌توانیم با استفاده از کارشناسان این حوزه، در نظر بگیریم. چون مطالعاتی که منجر به این قانون شد تا سال 2050 را بررسی کرده است که ما چه محصولاتی را نیاز داریم و نیاز منطقه چیست و چه کششی دارد تا براساس آن الگوی پتروپالایشگاه را تعریف کنیم. اینکه اقتصاد ما وابسته به نفت نباشد نگاه درستی است، ولی این بدان معنا نیست که از نفت استفاده نکنیم بلکه بدین معناست که خام‌فروشی نکنیم.
مصاحبه از سیداحسان حسینی
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
