گروه تعلیم و تربیت خبرگزاری فارس ـ لیلا قربانی اقدم: این روزها بحث بودجه سال 1400 داغ است و این بودجه در بخش‌های مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد؛ یکی از دستگاه‌های بسیار مهم در کشور، وزارت آموزش و پرورش است که در اهمیت و توجه به آن سخن‌ها زیاد گفته شده است اما این دستگاه در بودجه 1400 چه جایگاهی دارد؟
در این خصوص میزگردی با همکاری کانون تربیت اسلامی با حضور جبار کوچکی‌نژاد عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، موسی بیات پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش و مجری‌گری محمدحسن حسنی کارشناس آموزش و پرورش برگزار شد.
حسنی: بودجه آموزش و پرورش از مهمترین مباحث آموزش و پرورش است و اساساً سند بودجه با پیش‌بینی منابع درآمدی و تشخیص نیازها و ضرورت‌های هر دستگاه، اولویت‌ها را تعیین می‌کند. بنابراین با بررسی بودجه می‌توانیم سیاست‌ها و رویکردهای دولت را در زمینه آموزش و پرورش مشخص کنیم؛ به نظر شما چقدر بودجه 1400 آموزش و پرورش منطبق بر برنامه ششم توسعه است؟
کوچکی‌نژاد: بیشترین تکیه قانون برنامه ششم روی ماده 63 است که چند بند دارد و بندهای اساسی این ماده هم به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، رتبه‌بندی فرهنگیان، تربیت نیروی انسانی در آموزش و پرورش که فقط از طریق دانشگاه‌های شهید رجایی و فرهنگیان جذب شوند، توسعه آموزش فنی‌و‌حرفه‌ای که 50 درصد دانش‌آموزان در پایان برنامه باید زیر پوشش آموزش‌های فنی وحرفه‌ای و هنرستان‌ها باشند، اشاره دارد.
همچنین کمک به تشکل‌های دانش‌آموزی در آموزش و پرورش مثل بسیج دانش‌آموزی، اتحادیه دانش‌آموزان، سازمان دانش‌آموزی و تشکل‌هایی که باید در آموزش و پرورش بخش فرهنگی را پیگیری کنند و کمک به ارتقای سطح آموزش و پوشش تحصیلی دانش‌آموزان از دیگر موارد است؛ البته منع‌هایی هم دارد مثل جلوگیری از بسته‌های حمایتی که نباید در آموزش و پرورش انجام دهند.
* بودجه عجیب 1400 دولت
شاکله برنامه ششم در حوزه آموزش و پرورش ماده 63 است که من بخشی از اینها را مطرح کردم. اما بودجه 1400 مواردی دارد. اولاً نحوه ارائه بودجه به مجلس نسبت به 40 سال گذشته تفاوت کرد که همیشه رئیس دولت، بودجه را به مجلس ارائه می‌داد و سیاست‌های دولت در سال آینده را اعلام می‌کرد؛ خصوصاً اگر رئیس‌جمهور می‌آمد، تکیه روی آموزش و پرورش زیاد بود و همچنین در بحث رشد اقتصادی، مهار تورم، منابع قابل دست‌یافته و نگاه اقتصاد آینده را توضیح می‌داد.
متأسفانه یک ضرب‌المثلی است که «پیک بودجه را آورد» یعنی هیچ کسی از دولت نیامد که این سیاست‌ها را هم برای نمایندگان و هم برای مردم توضیح دهد که دولت در سال آینده چه کاری دارد انجام میدهد.
بودجه 1400 ویژگی‌های انتقال دو دولت است که از یک دولت به دولت بعدی است و در یک شرایط سخت تحریمی قرار داریم که نیاز بود که بودجه جهت‌گیری در رابطه با مهار تحریم، بی‌اثر کردن تحریم که تاکید مقام معظم رهبری بود، داشته باشد و همچنین بحران کرونا را داریم که آن هم باعث آسیب جدی به حوزه‌های اقتصادی به ویژه در بخش خرد شده است که بیشترین آسیب را طبقات پایین دست اجتماع دیدند و نیاز بود دولت در این بخش‌ها شفاف به مردم بگوید که چه کارهایی می‌خواهد انجام دهد.
در یک جلسه‌ای که آقای نوبخت هم بود گفتم من 13 سال در مجلس هستم و اولین بار است که می‌بینم که بودجه اینجور ارائه می‌شود و هم این بودجه عجیبی است؛ بودجه‌ای که در دل خودش بالای 300 هزار میلیارد تومان کسری نشان میدهد و منابعش اصلا پایدار نیست.
گاهی اوقات بودجه یک پیشنهاد و یک نگاه است ولی این نگاه باید حداقل با واقعیت‌ها یک مقداری هماهنگ باشد که این وجود ندارد. از سوی دیگر منابع بودجه هم جهش دارد. یعنی پارسال بیش از 570 هزار میلیارد تومان منابع بودجه عمومی کشور بود که امسال به 929 هزار میلیارد تومان رسید. از این 929 هزار میلیارد تومان حدود 800 هزار میلیارد تومان درآمدهای اختصاصی است که دستگاه‌ها کسب می‌کنند و اگر کسب کنیم حدود 800 هزار میلیارد تومان می‌شود که این افزایش بودجه آیا در جهت حمایت از بخش‌های مختلف است یا خیر؟
* بودجه آموزش و پرورش، آنچنان رشدی ندارد
شما می‌بینید بودجه عمرانی حدود 102 هزار میلیارد تومان است یعنی آنچنان رشدی نداریم و حالا در حوزه بودجه آموزش و پرورش که امسال حدود 72 هزار میلیارد تومان است که امسال به 112 هزار میلیارد تومان رسیده است؛ شاید آموزش و پرورش دلش خوش باشد که بودجه‌اش رشد خوبی داشته است ولی این رشد فقط در بند «و» است یعنی پرسنلی است.
اگر در بخش‌های دیگر نگاه کنید رشد آنچنانی با توجه به تورم و رشد سریع قیمت‌ها، نمی بینیم یعنی رشدها بسیار پایین است و اگر این رشدها در همه بخش‌های آموزش و پرورش بود می‌توانستیم بگوییم رشد بودجه در حوزه آموزش و پرورش، رشد خوبی است.
در حوزه‌هایی که باید اثرگذار باشند مانند فعالیت‌های پرورشی، فعالیت‌های آموزشی، ارتقای کیفیت، توجه به دانش‌آموزان مناطق محروم، پوشش تحصیلی و کمک به مدارس خارج از کشور در یک وضعیت خوبی به سر نمی‌برد و با توجه به افزایش قیمت‌ها، بودجه در این بخش‌ها ضعیف است.
بعضی از مسائل در آموزش و پروش را مجلس خیلی کار کرد. مثلا دو درصد شرکت‌ها را گفتیم که از منابع و سودش کم کنند و به آموزش و پرورش بدهند. اول مجلس روی یک درصد کار می‌کرد که دولت مقاومت می‌کرد اما در نهایت پذیرفت و سال گذشته دو درصد شد که این رقم حدود 15 هزار میلیارد تومان بود و قرار بود در رابطه با ارتقای کیفیت آموزش و پرورش و کمک به هنرستان‌ها هزینه شود که متاسفانه این بودجه را دولت به بودجه عمومی خودش آورد و سر آموزش هم کلاه گذاشت.
در بحث گاز در مجلس هشتم تصویب کردیم از اضافه وصولی که دارند به مدارس اختصاص یابد. این رقم قبلا 20 درصد بود که سال گذشته به 50 درصد ارتقاء پیدا کرد و بحث ما این بود که این 50 درصد هم در بخش گرمایشی، هم سرمایشی و هم تجهیزات آموزشی هنرستان‌ها باشد و آنها از این منابع که بیش از 2 هزار میلیارد تومان است، استفاده کنند.
دولت این را فقط در بخش گرمایشی آورده است و آن بخش‌ها را حذف کرده است. قطعاً بعضی از مناطق که نیاز به گرمایش ندارند دچار آسیب می‌شوند و یک تبعیضی برای بعضی از مناطق هم ایجاد می‌شود که از این نوع بحث‌ها در بودجه زیاد داریم.
* وقفه 5 ساله در ارائه نظام رتبه‌بندی معلمان
کوچکی‌نژاد: رتبه‌بندی فرهنگیان یک ابزاری هم دست نمایندگان و هم دست دولت شده است ولی این ابزار را آیا یک دستگاه و مجمعی می‌آید واقعا تعریف کند و تبیین کند؟ فقط ما دو ماه قبل یک طرحی در صحن مجلس ارائه دادیم که یک فوریت آن رأی آورد که نظام رتبه‌بندی را دولت 6 ماهه به مجلس ارائه بدهد.
از آن طرف، در بند «ب» ماده 63 قانون برنامه ششم آمده است که دولت نظام رتبه‌بندی را به مجلس ارائه دهد که حدود 5 سال قبل گفتیم و تا امروز ارائه نداده است.
حالا می‌آید می‌گویند هزار میلیارد تومان گذاشتیم و اینکه این هزار میلیارد تومان فقط گاهی اوقات به افزایش حقوق فرهنگیان کمک می‌کند نه رتبه‌بندی؛ چون درباره رتبه‌بندی هیچ مبنایی در آموزش و پرورش تا امروز نداریم فقط دوبار مصوب کردیم که رتبه‌بندی فرهنگیان اجرایی شود.
چه چیزی اجرایی شود. هیچی در زندگی، حکم و ارتقای فرهنگیان مشاهده نمی‌شود و دولت هم اخیراً گفت که در کمیته آموزشی خودم باید این را تصویب کنم و تا امروز هیچ چیز را فرهنگیان در رابطه با رتبه‌بندی خودشان ندیده‌اند.
حسنی: در بودجه آموزش و پرورش جایگاه سند تحول کجاست؟ چرا بخش‌هایی که در سند تحول بنیادین بر آن تأکید شده است مانند فناوری نوین در بودجه به آن توجه نمی‌شود؟
کوچکی‌نژاد: مجلس هم بحث هوشمندسازی را در قانون برنامه ششم دیده و وزارت ارتباطات را موظف کرده تا با کمک شرکت‌های وابسته، مدارس را هوشمند کنند. این یک حکمی است که در قانون برنامه آورده‌ایم و 4-3 سال گذشت و دولت هیچ کاری انجام نداد.
در بودجه سال 99 در تبصره 17 حدود 500 میلیارد تومان وزارت ارتباطات را مؤظف کردیم تا هوشمندسازی مدارس را شروع کند.در بودجه 1400 دولت دوباره در تبصره 17 این موضوع را آورده که هوشمندسازی مدارس را وزارت ارتباطات انجام دهد. وزارت ارتباطات می‌گوید «من تا جلوی درِ مدرسه می‌آورم و بقیه به من ربطی ندارد» در صورتی که قانو‌گذار، وزارت ارتباطات را موظف کرده است تا مدارس را هوشمند کند.
* وزارت ارتباطات هنوز هوشمندسازی مدارس را شروع نکرده است
حسنی: سند تحول موقعیت‌محور است و با توجه به پیچیدگی که آموزش و پرورش دارد، امکان پذیر نیست که آموزش و پروش به تنهایی بخواهد سند تحول را اجرا کند؛ همانطور که شما در ماده 96 هم آورده‌اید که وزارت ارتباطات هم بتواند این کمک را به آموزش و پروش داشته باشد. در بودجه می‌توانیم یک فرایندی را تخصیص دهیم که این موضوع امکان پذیر باشد؟
کوچکی‌نژاد: وزارت ارتباطات موظف شده 500 میلیارد تومان از منابع در اختیار هزینه کند؛ این حکم بودجه است و اگر شروع کند و نیاز به منابع بیشتری باشد، می‌توانیم در جاهای دیگر این منابع را ببینیم. مشکل این است که هنوز هوشمندسازی را شروع نکرده‌اند.
بعضی از مدیران خودشان که در مناطق برخوردار بودند، یکسری کارها در هوشمندسازی انجام داده‌اند ولی در مناطق محروم و کم برخوردار کاری در این بخش نشده است؛ معتقدم آموزش و پرورش باید بیشتر پیگیر این موضوع باشد و حکم قانون را در دولت بیاورد و از وزارت ارتباطات بخواهد که این کار را انجام دهد و البته دولت مسؤول هماهنگی وزر در جهت اجرای قانون است.
* قرار نبود در شهر تهران خرید خدمات داشته باشند
حسنی:نظرتان را درباره طرح خرید خدمات آموزشی بگویید و آیا در بودجه 1400، این موضوع جایی دارد؟
کوچکی‌نژاد: در قانون برنامه می‌بینید هر جا بحث خرید خدمات است به استثنای آموزش و پرورش نوشته‌ایم؛ در قانون تنظیم دولت یک بحثی بود که در جاهایی که اصلا پوشش تحصیلی نیست مثلا در یک روستایی هیچگونه مدارسی نیست، می‌توانند خرید خدمات از مدارس غیردولتی کنند و قرار نبود در شهر تهران خرید خدمات داشته باشند؛ ما اصلاً چنین چیزی در قانون نداریم.
ولی الان در شهر تهران بسته حمایتی انجام می‌دهند که خلاف قانون و برنامه است و بارها هم به وزیر تذکر داده شده است؛ ولی وقتی رئیس جمهور سال گذشته بودجه را به مجلس ارائه داد یکی از اهدافش این بود که آموزش و پرروش را واگذار کند و اگر یادتان باشد که مجلس آن زمان معترض شد که این سیاست‌ها خلاف اصل 30 قانون اساسی است و دولت باید آموزش و پرورش را تحت پوشش قرار دهد.
این مانع بخش خصوصی نیست یعنی بخش خصوصی هم می‌تواند فعال باشد ولی این وظیفه دولت است که آموزش و پرورش را تحت پوشش خودش قرار دهد.
* برای اجرای سند تحول هیچ اراده‌ای تاکنون در دولت ندیده‌ایم
حسنی: در بند 4 سیاست‌های ابلاغی اقتصادی مقاومتی به ارتقای شاخص عدالت آموزشی اشاره شده ولی در برنامه سالیانه نه تنها اشاره‌ای نشده بلکه سایر سیاست‌ها مثل خرید خدمات را جزو فعالیت‌های اقتصاد مقاومتی دانسته است؛ در حالی که ارتقای شاخص عدالت آموزشی را فقط پوشش تحصیلی نمی‌دانیم؛ شکاف آموزشی چطور می‌تواند کاهش پیدا کند؟
کوچکی‌نژاد: اعتقاد دارم سند تحول بنیادین باید به عنوان محور حرکت آموزش و پرورش باشد. همه این سیاست‌های کلان در سند تحول تقریباً نهفته است و برای اجرای سند تحول هیچ اراده‌ای تاکنون در دولت ندیده‌ایم.
فکر می‌کنم سال 1397 بود که حدود 600 میلیارد تومان برای اجرای سند تحول پیش‌بینی شد. برخی مدارس برای اجرای پایلوت طرح تعالی انتخاب شدند؛ سال بعد این ردیف حذف شد و به جایش ردیف بسته‌های حمایتی را ارتقا دادند.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش باید 10 سال یکبار بازنگری شود و از روزی که ابلاغ شده، 10 سالش تمام شده و هیچ اجرا هم نشده است و قطعا نمی توانند بازنگری کنند چون سندی که اجرا نشده، ضعفش مشخص نیست.
سند باید در واحدهای آموزشی بیاید و مدیران واحدهای آموزشی اجرا کنند و ضعف‌های سند را هر 10 سال یکبار پالایش کنند و مسیر جدیدی را تعیین کنند اما چون سند را به عنوان یک قاب در گوشه نگه داشتند، این سند اجرایی نشده و می‌بینید آموزش و پرورش یکبار منحرف می‌شود و به سمت سند 2030 می‌رود و یک بار به بخش‌های دیگر می‌رود. راهکار شفاف و منظم در آموزش و پرورش وجود ندارد.
چون بودجه هم بر اساس این سند نیست، انحرافات زیادی در آن می‌بینیم؛ اگر بودجه منطبق بر سند تحول آموزش و پرورش و سند توسعه 5 ساله کشور باشد، قطعا مسیر بودجه مشخص می‌شود که چه کاری می‌خواهد در سال بعد در آموزش و پرورش انجام دهد.
معتقدم بودجه یک رونویسی سال به سال دولت است و کل بودجه به یک شکل رونویسی می‌شود می‌گویند 25 درصد همه ردیف‌ها را افزایش دادند. حتی گاهی اوقات می‌بینیم ردیف‌هایی که نیاز نیست را در بودجه برایش اعتبار گذاشتند، یعنی بودجه را با سندهای بالادستی تطبیق نمی‌دهند که این بودجه واقعا تحقق می‌یابد یا خیر.
البته در آیین‌نامه داخلی مجلس است که دولت هروقت گزارش بودجه را می‌آورد، گزارش قانون برنامه و منطبق با بودجه را بیاورد و توضیح دهد چه قسمت‌هایی از برنامه اجرا شده یا نشده است و شما به خاطر همین می‌بینید بیش از دوسوم برنامه‌ها اجرا نمی‌شود و این مشکلی است که در حوزه‌های مختلف از جمله بودجه دارد.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
