اخبار فارس من افکار سنجی دانشکده انتشارات توانا فارس نوجوان

دفاتر منطقه ای  /  آسیای مرکزی و روسیه

خط‌آهن ترکمنستان افغانستان تاجیکستان؛ ریل‌گذاری در مسیری ناهموار

سرنوشت خط آهن ترکمنستان- افغانستان- تاجیکستان (TAT) هنوز نامشخص است اگرچه از نظر اهمیت این پروژه می توانست با برنامه «یک کمربند یک جاده» چین رقابت کند.

خط‌آهن ترکمنستان افغانستان تاجیکستان؛ ریل‌گذاری در مسیری ناهموار

به گزارش خبرنگار دفاتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، سرنوشت خط آهن ترکمنستان- افغانستان- تاجیکستان (TAT) هنوز نامشخص است، اگرچه از نظر اهمیت، این پروژه می تواند با برنامه «یک کمربند یک جاده» چین رقابت کند.

به باور تاجیکستان، هدف اصلی احداث خط آهن TAT استفاده از آن بعنوان مسیری جایگزین برای کشورها جهت دور زدن ازبکستان است.

بیش از 7 سال از زمان امضای توافقنامه در خصوص این پروژه گذشته با این وجود، به سبب مجموعه ای از دلایل و شرایط مختلف، تا کنون این پروژه به نتیجه قطعی نرسیده است.

این شرایط عبارتند از: تغییر در چشم انداز سیاسی (مرگ ناگهانی اسلام کریم‌اف و کنار رفتن نور سلطان نظربایف از مسند ریاست جمهوری قزاقستان) و یا نوسان در روابط بین برخی کشورهای منطقه (مثلا رابطه ازبکستان- تاجیکستان).

به تازگی رسانه های جمعی دولتی و خصوصی در کشورهای آسیای مرکزی دست از پوشش دادن و انتشار اخبار پیرامون پروژه TAT کشیده اند، اگرچه از نظر اهمیت این پروژه می تواند با برنامه «یک کمربند یک جاده» چین رقابت کند.

*** TAT وزنه ای سنگین در برابر ازبکستان

93 درصد مساحت تاجیکستان را نواحی کوهستانی و رشته کوهها تشکیل می دهند که در برقراری ارتباطات حمل و نقل چه در درون این کشور و چه با کشورهای همسایه معضلاتی را ایجاد می کند. کشور تاجیکستان که از دوران شوروی از طریق زیرساختهای حمل و نقل با ازبکستان در ارتباط بود، همواره به تاشکند وابسته بوده و توانایی مالی برای احداث مسیرهای جایگزینی که این کشور همسایه‌اش را دور بزند نداشته است.

این جایگاه ممتاز از سوی رهبران سابق ازبکستان ، تحت ریاست اسلام کریم‌اف، مورد استفاده قرار گرفت. هرگاه که بین تاجیکستان و ازبکستان مشکلاتی پدید می آمد ، تاشکند دست به مسدود کردن مسیرهای حمل و نقل و ارتباطی به روی دوشنبه می زد. این گونه شدت عمل با وجود توافق " دوستی ابدی " این دو کشور صورت می گرفت.

ریشه تضعیف روابط بین دوشنبه و تاشکند از سرگیری احداث نیروگاه برق آبی «روگان» در کشور تاجیکستان بود. ازبکستان تا جایی که می توانست با اجرای این پروژه مخالفت کرد و بیم از آن داشت که احداث این پروژه موجب تغییر در ساختار جریان رودخانه آمودریا گردد و متعاقبا بر امنیت آب، غذا و محیط زیست ازبکستان تاثیر بگذارد.

در راستای ممانعت از این موضوع، رهبران ازبکستان اقدام به مسدودسازی مسیرهای ریلی نمودند که از طریق آنها همه تجهیزات و مصالح مورد نیاز برای احداث نیروگاه برق آبی (HPS)  روگان آورده بودند.

در این زمینه، دوشنبه به دنبال راهکارهایی برای اوضاع حاکم بود. راهبردهای ملی تدوین شد که در چارچوب آنها یکی از وظایف اصلی خروج از انزوای ارتباطی (بن بست های حمل و نقل که ازبکستان موجب شده بود) و ایجاد مسیرهای ارتباطی جایگزین بین تاجیکستان و دنیای خارج بود.

مضاف بر آن، دسترسی به بنادر تجاری بین المللی (ایران ، پاکستان) از طریق گشایش و بازسازی مسیرها ( ارتباطات جاده‌ای، ریلی و هوایی) با دیگر همسایگان، بویژه چین، در زمره تکالیف مورد نظر بود.

بنابراین در سال 2010، رئیس جمهور تاجیکستان در پیام سالانه اش به پارلمان کشور راهبردی را برای خروج کشور از انزوای ارتباطاتی تعریف کرد. وی به طور ویژه تصریح نمود " ما از طریق احداث تونل ها، پل ها، خطوط ریلی و مسیرهای جاده ای مدرن و همچنین زیرساخت های حمل و نقلی و ارتباطی هوایی در این راستا تلاش می کنیم."

در سال 2013، رؤسای کشورهای تاجیکستان، ترکمنستان و افغانستان در عشق آباد گردهم آمده و یک یادداشت تفاهم سه جانبه بین این کشورها در خصوص پروژه احداث خطوط ریلی TAT امضا شد.

پیشنهاد شد که یک خط ریلی به طول بیش از 400 کیلومتر از مرز ترکمنستان از طریق شهرهای آکینا- آندخوی- شیبیرجان- مزارشریف- قندوز- شیرخان بندر در افغانستان گذر کرده و به نواحی پیانج سفلی و جلال الدین بلخی در تاجیکستان برسد.

*** تلاش برای خروج از انزوا

لازم به ذکر است که تاجیکستان قادر به مشارکت در این گونه پروژه های زیرساختی بدون مساعدت های مالی صندوق های بین المللی و دیگر کمک های مالی نیست. به همین دلیل، از لحظه رسیدن به استقلال تا کنون، همه پروژه های کلان که در تاجیکستان طراحی و احداث گردیدند ( نیروگاه برق آبی سنگ توده -1 – روسیه- نیروگاه برق آبی سنگ توده 2- ایران ، TPP دوشنبه -2- بزرگراه چین، دوشنبه- خجند چاناک : چین ) از خارج ، کمکهای مالی دیگر کشورها و صندوق های بین المللی (EBRD, ADB, IMF) تامین مالی گردیدند.

پروژه خط آهن ترکمنستان- افغانستان- تاجیکستان نیز از این امر مستثنی نبود. بخش تاجیک این مسیر باید از سوی «بانک توسعه اسلامی» تامین مالی می شد.

به طور خاص رئیس وقت «بانک توسعه اسلامی» (IDB) ، «احمد محمد علی»، پس از سی و هشتمین نشست هیات رئیسه IDB که از تاریخ 18 تا 22 می 2013 در دوشنبه برگزار گردید، گفت: ما به پیاده سازی پروژه هایی علاقه‌مند هستیم که صرفا منافع یک کشور را در نظر نگرفته باشند. ترکمنستان شروع به احداث سهم خود از خط آهن مربوطه کرده است. گذشته از آن، در آینده نزدیک ما گردهم خواهیم آمد و در خصوص تامین مالی بخشی از راه آهن که مربوط به تاجیکستان است بحث و گفتگو خواهیم کرد.

در سال 2016 ، ترکمنستان احداث بخش مربوطه در نواحی مرزی با افغانستان را به اتمام رساند. کل طول این مسیر ریلی جدید معادل 88 کیلومتر بود که 85 کیلومتر آن در قلمرو ترکمنستان واقع شده است و سه کیلومتر پایانی – بین نقاط مرزی امام نظر و آکین – در قلمرو افغانستان واقع شده است.

در ماه جولای 2019 ، بخش دیگری افتتاح شد. ترکمنستان اقدام به احداث مسیر ریلی 10 کیلومتری از مرزهای خود تا ایستگاه آکینا نمود.  روند احداث مسیر به شهر آندخوی افغانستان آغاز شده است.

با این وجود، در سال 2016،  در اثنای تضعیف شدن روابط با ازبکستان، شرایط برای تاجیکستان رنگ و بوی مثبت به خود گرفت. ارتباطات جاده ای، ریلی و هوایی با ازبکستان احیا شد که موجبات تغییرات شگرف در اولویت های دوشنبه را فراهم آورد.

تاجیکستان روند پیاده سازی پروژه TAT را به آینده ای به اصطلاح بهتر موکول کرد که موجبات واکنشهای منفی ترکمنستان بویژه رئیس جمهور این کشور «قربانقلی بردی محمداف» را در پی داشت.

به دنبال این جریانات، رهبران ترکمنستان اقدامات سخت گیرانه علیه تاجیکستان را در دستور کار قرار دادند.

*** خشم ترکمنستان

از نظر ترکمنستان ، TAT دارای اهمیت راهبردی شایان هم از نظر اقتصادی و هم سیاسی است. به باور رهبران ترکمنستان، این پروژه دستاوردی عظیم نه تنها برای کشورهایی که این خط آهن را افتتاح کرده اند بلکه برای کل منطقه آسیای مرکزی است.

آنها باور دارند در چارچوب پروژه TAT در آینده اروپا و آسیا به هم پیوند خواهند خورد. با این وجود، از نظر ترکمنستان این پروژه در وهله نخست می تواند به جایگاه محوری در ارتباطات حمل و نقل منطقه ای آسیای مرکزی رسیده و جانشین ازبکستان گردد.

دوم، مسیری مناسب برای چین و آسیای مرکزی جهت ورود به بازارها و بنادر اروپاست. سوم، برای ورود به بحث رهبری در منطقه ، دور شدن تدریجی از انزوا و خط مشی " بی طرفی" .

بنابراین، انفعال تاجیکستان در چارچوب پروژه TAT می تواند منجر به برانگیختگی عشق آباد در مراحل اولیه گردیده و بعدها بی عملی کامل دوشنبه با توجه به تضعیف روابط با تاشکند به نقطه حساسی برای ترکمنستان تبدیل شد.

این روند تحولات از ماه فوریه 2019 مقامات ترکمستان را برانگیخت تا بر جابجایی کامیون های در حال سفر به تاجیکستان و یا در حال برگشت از آنجا ممنوعیت هایی را اعمال کرده و متعاقبا تصمیم بر آن گرفته شد در این زمینه از ازبکستان که طی سالیان متمادی محموله‌های تاجیک و مسافرانش را منع کرده یا تقلیل داده، پیروی  کنند. پس از آن، ممنوعیت بر حمل و نقل محموله های ریلی به تاجیکستان اعمال شد.

مقامات عشق آباد این گونه اقدامات را به " ملاحظات امنیتی " نسبت می دهند، اما تحلیلگران مستقل در ترکمنستان مدعی شده اند ترکمنستان از این طریق نارضایتی اش را ابراز می کند و قصد دارد مقامات تاجیک را مجبور به شتاب بخشیدن به روند پیاده سازی پروژه TAT کند.

احداث بخش تاجیک مسیر ریلی مزبور طی چند سال به تاخیر افتاد که پیامدش نارضایتی رهبران ترکمنستان بود. بنابراین، در تاریخ 22 سپتامبر 2018، وزارت امور خارجه ترکمنستان در ارتباط با اظهارات سفیر تاجیکستان در ازبکستان، «صادق امامی»، مبنی بر اینکه دوشنبه در صدد تعلیق ایده احداث خط آهن TAT تا آینده ای بهتر است، اظهار شگفتی کرد.

با این وجود، سفیر تاجیکستان در ازبکستان در ماه سپتامبر اظهار داشت که در مصاحبه با کامرسانت (Kommersant) ابدا چنین چیزی را نگفته بود.

*** بازگشت تاجیکستان به TAT

در تاریخ 17 جولای 2019، در یک کنفرانس مطبوعاتی در شهر دوشنبه، «سهراب میرزازاده» – معاون اول وزیر حمل و نقل تاجیکستان- اظهاراتی را مطرح کرد که در قالب آنها اشاره شده بود افغانستان و تاجیکستان به توافقی در خصوص احداث TAT دست یافته اند و تا پایان سال جاری ( 2019) ، دوشنبه سهم خود را از احداث پروژه نهایی خواهد کرد.

بر اساس گفته های وی، تاجیکستان برای ارسال منابع مالی جهت مشارکت بیشتر کشورش در پروژه TAT  برنامه ریزی کرده بود. در مرحله نخست، طرح مطالعاتی برای امکان سنجی (FS) در خصوص بخش تاجیک خط آهن مزبور برنامه ریزی شد.

انتظار می‌رفت که این پروژه تا پایان سال 2019 به اتمام برسد. علاوه بر آن، میرزازاده تاکید کرد که بخش تاجیک پروژه در قلمروهای جلال الدین بلخی و پیانج کشیده خواهد شد و به قندوز در افغانستان متصل خواهد گردید.

در تاریخ 30 دسامبر 2019، مقامات تاجیکستان و افغانستان در شهر دوشنبه ملاقات کرده و توافقی در خصوص احداث یک خط آهن در مسیر جلال الدین بلخی- جیحون – پیانج سفلی ( تاجیکستان) – شیرخان بندر ( افغانستان) را امضا نمودند. این توافقنامه به امضا وزیر حمل و نقل تاجیکستان و رییس اداره راه آهن افغانستان رسید.

هنوز مشخص نیست که چرا رهبران تاجیکستان روند احداث خطوط آهن TAT را از سر گرفتند. از یک سو، احتمالا دوشنبه در اثر فشارهای ترکمنستان مذاکرات را آغاز نموده و وارد روند توافق با افغانستان شده است. از دیگر سوی، می‌توان فرض نمود که رهبران تاجیکستان ریسک تکرار خط مشی انزوا از طرف تاشکند در صورت شرایط اختلاف برانگیز یا تداوم خط مشی خارجی و داخلی سابق دوشنبه که درتعارض با منافع تاشکند است را سبک و سنگین می کنند.

به همین دلیل، تاجیکستان تصمیم گرفته است تا روند احداث پروژه TAT را تداوم بخشیده و از این مسیر به عنوان جایگزینی موثر بهره ببرد.

اکنون تاجیکستان تلاش می کند رهبری منطقه ای را بدست گیرد و خط مشی خارجی " لیبرال " شوکت میرضیایف یکی از ابزارهای در اختیار برای دستیابی به این هدف است. از این حیث، تاشکند نسبت به روند احداث راه جایگزین در جمهوری های مجاور خرسند نیست و رهبران جدید کشور به هر طریقی که بتوانند مانع این هدف گردیده و در صورت لزوم از اهرم فشار بر روی کشورهای شرکت کننده در پروژه TAT بهره خواهند برد.

 با این وجود، برخلاف دوران کریم‌اف ، شوکت میرضیایف با همسایگان درگیر نخواهد شد، بلکه در مقابل تاشکند روابط خود با دوشنبه را تعمیق کرده و ارزان ترین گزینه ها را برای مسیرهای دارای اولویتهای مختلف برای هر یک از کشورهای منطقه پیشنهاد خواهد کرد.

پیامدهای ناشی از سالهای متمادی روابط دشوار بین کشورها ممکن است تبعات منفی در پی داشته باشد، حتی پس از شکل گیری روابط حسنه بین تاشکند و دوشنبه. بنا براین، یک سناریو محتمل است و آن عبارت است از اینکه احتمالا تاشکند قادر خواهد بود خط مشی کریم‌اف را در قبال تاجیکستان تکرار کند.

*** وضعیت کنونی

هنوز مشخص نیست چه زمانی احداث پروژه TAT پایان خواهد یافت. در تاریخ 15 جولای 2019 در کنفرانس وزارت حمل و نقل تاجیکستان ، وزیر حمل و نقل در حالیکه به سوالات در خصوص مسدود بودن مرزهای ترکمنستان در برابر ترانزیت کالاهای تاجیک و سرنوشت کامیون های تاجیکی گرفتار در مرز ترکمنستان پاسخ می داد، خاطر نشان کرد اگرچه طرف ترکمنی هنوز در این خصوص شفاف سازی نکرده اما اوضاع  در دست بررسی است.

در نتیجه، با وجود آنکه تاجیکستان از سرگیری فعالیتهایش در پروژه TAT را اعلام کرده اما شرایط همچنان لاینحل باقی مانده است.

بر اساس برخی گزارشات، تا 3 سپتامبر سال جاری، مقامات ترکمنستان همچنان – بدون هیچ دلیل و توضیح قانع کننده‌ای – به کامیون های تاجیک اجازه ترانزیت از طریق قلمروشان را نمی دهند. اکنون، راننده های تاجیک در امتداد مسیر جایگزین ترکیه- آذربایجان-گرجستان-روسیه- قزاقستان-ازبکستان-تاجیکستان عبور و مرور می کنند.

علاوه بر آن، بسیاری از مردم اشاره داشته اند که این مسیر حدود 3000 کیلومتر طولانی تر است. احتمالا، مقامات ترکمن مطمئن نیستند که تاجیکستان به طور فعالانه در روند احداث خط آهن مزبور مشارکت خواهد داشت. می توان فرض را بر آن گذاشت که تا زمانی که نتایج قطعی از طرف تاجیکی مطرح نشود ، این خط مشی عشق آباد تداوم خواهد داشت.

*** چه اتفاقی خواهد افتاد؟

یکی از عوامل مانع احداث این خط آهن سر برآوردن ناگهانی بیماری کرونا بود. همه کشورهای جهان مرزهایشان را بسته اند، از جمله کشورهای آسیای مرکزی.

در حال حاضر، همه کشورها تلاش می کنند مانع ورود این بیماری به درون مرزهایشان شوند و بنابراین در این راستا اقدامات سخت گیرانه ای را به کار بسته اند. نکته حائز اهمیت آن است که در راستای از سرگیری روند احداث پروژه TAT در تاجیکستان ، لازم است که متخصصین خارجی در این زمینه جذب گردند اما تا کنون این گونه افراد متخصص تمایلی برای ورود به تاجیکستان را نشان نداده اند زیرا بیم از آن دارند که آمارهای رسمی در خصوص موارد ابتلا و مرگ و میر کرونا خلاف واقعیت باشند.

سوال دیگر عبارت است از اینکه آیا روند احداث پس از این بیماری عالم گیر ادامه خواهد داشت یا نه؟ چند عامل وجود دارند که نشان می دهند روند ساخت و ساز پروژه TAT تداوم نخواهد داشت.

با توجه به وقایع کنونی جهان، می توان به طور قطع و یقین گفت که در سال جاری تقریبا مرزهای همه کشورهای جهان بسته خواهد ماند. به احتمال فراوان گشوده شدن مرزها در اوایل یا اوسط سال 2021 صورت خواهد گرفت.

با پیدایش ویروس کرونا و بسته بودن مرزها، رکود اقتصادی در همه کشورهای جهان آغاز گردید و به دنبال خود بیکاری، تورم، افزایش خیره کننده تقاضا برای مواد غذایی و امثالهم را در پی داشته است. در این زنجیره بیماری کرونا، تاجیکستان نیز مستثنی نیست.

کاملا قابل درک است که با گسترش موج کرونا، و با توجه به اینکه تاجیکستان فقیرترین کشور در عصر پساشوروی است، در میان مدت شرایط مالی این کشور اجازه نخواهد داد که روند احداث خط آهن TAT در پیش گرفته شود.

آن گونه که اشاره شد، موسسات مالی بین المللی از قبیل ADB و IDB از تامین مالی و ارائه وام به کشورهای تاجیکستان و افغانستان برای احداث این پروژه به دلایل متعدد ( شرایط متلاطم در افغانستان، اوضاع وخیم مالی در تاجیکستان ) خودداری کرده اند. مضاف بر آن، ورود ویروس کرونا از جمله یکی از عوامل دیگری بوده که مانع تامین مالی پروژه خط آهن TAT از سوی بانکهای بین المللی گردیده است.

*** گزینه‌های روی میز

بنابراین، با توجه به همه عوامل اشاره شده فوق ، نظرات و تحلیل های صورت گرفته در خصوص پروژه خط آهن ترکمنستان- افغانستان- تاجیکستان ، پیشنهادات زیر را می توان مطرح کرد.

دولت تاجیکستان باید سهم خود از روند احداث پروژه خط آهن TAT را شروع کند. پروژه TAT به یکی از گزینه های جایگزین برای این کشور در دوران بسیار سخت تبدیل خواهد شد زیرا روند کنونی بهبود و از سرگیری مناسبات با تاجیکستان ممکن است بار دیگر منتهی به وابستگی دوشنبه به همسایه شمالی اش از نظر حمل و نقل و ارتباطات در صورت تضعیف روابط گردد.

این سناریو با توجه به ماهیت و خاستگاه رژیم های آسیای مرکزی و رهبرانشان کاملا محتمل است.

با اتمام و بهره برداری از پروژه چینی خط آهن TAT ، تاجیکستان اهرم فشار خود را خواهد داشت که در صورت لزوم به عنوان ابزاری برای پشتیبانی و پیشبرد منافع ملی اش قابل استفاده خواهد بود.
دولت تاجیکستان در راستای احداث بخشی از پروژه که در قلمرو اش است باید از دولت چین درخواست مساعده مالی نماید.

فقط چین قادر است به تاجیکستان وام های کلان با نرخ های بهره پایین بدهد. مضاف بر آن، می تواند تجهیزات و متخصصین مورد نیاز را عرضه کند. تاجیکستان به نوبه خود می تواند ذخایر منابع طبیعی ( طلا، نقره و...) را برای مدت زمان معینی در اختیار چینی‌ها قرار دهد تا بدهی هایش را از این طریق بازپرداخت کرده باشد.

این شیوه به کرات از سوی دوشنبه به عنوان روشی در چارچوب "همکاری های سودمند دوجانبه" مورد استفاده قرار گرفته است.

انتهای پیام/ح

این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنید
نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط خبرگزاری فارس در وب سایت منتشر خواهد شد پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد
Captcha
لطفا پیام خود را وارد نمایید.
پیام شما با موفقیت ثبت گردید.
لطفا کد اعتبارسنجی را صحیح وارد نمایید.
مشکلی پیش آمده است. لطفا دوباره تلاش نمایید.

پر بازدید ها

    پر بحث ترین ها

      بیشترین اشتراک

        اخبار گردشگری globe
        اخبار کسب و کار تریبون
        همراه اول