غربالگری جنین؛ ظاهری اختیاری با اجرای اجباری/ استرس و خطری که بخاطر یک نفر به هزار مادر تحمیل می‌شود

به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، بحث انجام یا حذف غربالگری جنین چند روزی است که در رسانه‌ها داغ شده است. برخی اجبار به این کار و ایجاد تشویش در همه مادران باردار را با توجه به درصد ناچیز ابتلای جنین به ناهنجاری را یک خطای آشکار دانسته و برخی دیگر این حذف اجبار را نپذیرفته و این طرح را به حاشیه می‌رانند اما ماجرا از چه قرار است؟

هفته گذشته بود که «کبری خزعلی» رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده در شورای عالی انقلاب فرهنگی، خبر از لغو اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی(که باعث قتل جنین می‌شود)  داد و بیان کرد که دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست.

غربالگری سلامت جنین چیست؟

آزمایش‌های غربالگری مجموعه‌ای از تست‌های خون و سونوگرافی برای بررسی سلامت جنین از لحاظ بیماری‌های عفونی، سندروم داون و برخی دیگر از نقایص ژنتیکی است. به استناد اطلاعات یکی از آزمایشگاه‌های پاتوبیولوژی و ژنتیک کشور، غربالگری مرحله اول ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون مادر در سه ماه اول بارداری است. مرحله دوم غربالگری نیز در سه ماه دوم بارداری انجام می شود و درصد ریسک ابتلای جنین به ناهنجاری‌های کروموزومی و بیماری‌های مادرزادی را نشان می‌دهد.

غربالگری جنین استفاده می‌شود تا مادران بدانند فرزندی که قرار است به دنیا بیاورند سالم است یا ممکن است معلولیت داشته باشد از این رو برای مشخص شدن وجود بیماری مادرزادی و یا احتمال آن در جنین، آزمایش غربالگری انجام می‌شود. از سوی دیگر گفته می‌شود پزشکان در صورت به دنیا آوردن نوزادانی که به بیماری‌هایی از جمله سندروم داون مبتلا باشند، به پرداخت جریمه محکوم می‌شوند به همین دلیل ترجیح می‌دهند احتمال خطای بالا در غربالگری را نادیده بگیرند و اجازه سقط بدهند.

به همین دلیل گفته می‌شود کمیسیون مشترکی در مجلس قصد دارد برای به حداقل رساندن این خطاها و حمایت از پزشکان، طرح غربالگری فعلی را بازنگری کند. برای روشن شدن ابعاد این موضوع با دو نفر از متخصصان در این زمینه گفت‌وگویی انجام شده است.

اشکالات غربالگری حتماً باید اصلاح شود

زهرا علامه، متخصص زنان و زایمان در این باره می‌گوید: غربالگری ناهنجاری‌های مادرزادی، در حال حاضر، اشکالاتی دارد که حتماً باید اصلاح شود، سیستم بهداشتی، در عمل موجب ایجاد نوعی اجبار به مادران شده است.

وی با اشاره به مراجعات متعدد بهورزان شبکه بهداشت به خانه‌های مادران باردار برای تشویق مادران به تست‌های غربالگری که بر اساس دستورالعمل‌ها انجام می‌شود، گفت: مراجعه‌کننده‌های بسیاری داریم که از ما درخواست می‌کنند به شبکه بهداشت نامه بنویسیم و از بهورزهای شبکه بهداشت و درمان خواهش کنیم که پافشاری بیشتر به مادران باردار را متوقف کنند؛ بهورز، موظف است یک بار درب خانه مادران باردار برود و آن‌ها را تشویق به تست‌های غربالگری کند و اگر قبول نکردند، مجدد مراجعه می‌کند و باز اگر قبول نکرد، این روند ادامه پیدا می‌کند.

این متخصص زنان و زایمان، با اشاره به ایرادات این مراجعه و اصرار برای غربالگری گفت: سیستم بهداشتی جهت شناسایی یک جنین منگول، برای هزار مادر باردار تشویش خاطر به وجود می آورد و آسیب‌هایی بر مادران باردار تحمیل می‌کند که وی را دچار آسیب‌های روحی و روانی می‌کند و حتی ممکن است به سلامت او و جنین، لطمه وارد شود.

متخصص زنان و زایمان با بیان اینکه تستی در غربالگری نداریم که فقط یک بار مادر انجام دهد و بی‌عارضه و قطعی باشد، ادامه داد: ماهیت تست‌ها این است که چند مرحله‌ای انجام می‌شود و در مراحل اولیه، نتیجه قطعی ندارد؛ گاهی اوقات با بیان احتمالی بسیار پایین حتی کمتر از یک چند صدم واقعیت، مادر باردار، دچار ترس و نگرانی فوق‌العاده زیاد می‌شود و مدت‌ها کارش گریه است.

اجبار بر تشویق مادران به غربالگری متوقف شود

وی اعتقاد دارد که لازم است اجبار بر تشویق مادران به غربالگری متوقف شود و کاملاً اختیاری باشد. لازم است ادغام در شبکه بهداشت برداشته شود.

این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با ابراز نگرانی از مسائل قانونی تست‌های غربالگری، می‌گوید: در تست‌های غربالگری، پزشکان حمایتی نمی‌شوند و از ترس اینکه ممکن است ابتلا به سندروم داون اتفاق بیفتد، میزان ارجاع بیماران برای انجام آزمایشات تکمیلی بیش از حد استانداردهای دنیا است و سعی می‌کنند بیمار را برای غربالگری متقاعد کنند و این، بار مالی بزرگی را به مردم تحمیل می‌کند.

متخصص زنان و زایمان با بیان اینکه تست‌های تکمیلی غربالگری، بومی‌سازی نشده و برخی از آن‌ها باید به خارج از کشور فرستاده شود، اظهار داشت: ارز زیادی در این موضوع از کشور خارج می‌شود در حالی که می‌تواند برای مصارف ضروری بیماران هزینه شود.

این پژوهشگر علوم پزشکی، از مرگ نوزادان بسیاری به دلیل نبود NICU (بخش مراقبت ویژه نوزادان) در بعضی از شهرها و یا اعزام آن‌ها به مراکز استان‌ها خبر می‌دهد و تأکید می‌کند که این هزینه بسیار بالا که برای کشف سندروم داون انجام می‌شود اگر در کشور صرف نگهداری از نوزادان نارس و یا نوزادان معلول شود، نسبت به اینکه بخواهیم برای غربالگری صرف کنیم، اولویت دارد.

تست‌های تشخیصی بی‌خطر نیست

علامه در ادامه بیان می‌دارد: تست تشخیصی که به صورت مستقیم سندروم داون را شناسایی کند، در کشور نداریم و مجبور هستیم تست‌های متعدد با ریسک‌سنجی انجام دهیم و این تست‌های تشخیصی، بی‌خطر نیست.

این متخصص زنان و زایمان از پراکندگی جمعیت در ایران و عدم دسترسی مردم به آزمایشگاه معتبری که این تست‌ها را انجام دهد، می‌گوید که بسیار وقت‌گیر و همزمان صرف وقت و هزینه برای رسیدن به آن آزمایشگاه و پیمودن مسافت است.

وی با بیان اینکه همیشه پیمودن مسافت‌ها آسان نیست و یک خانم باردار باید مسافت چند صد کیلومتر را طی کند تا بدون ضرورت درمانی، به آزمایشگاه معتبر برسد و باید مجدد این مسافت را برای گرفتن جواب و رساندن آن به یک متخصص طی کند، گفت: صرف وقت، هزینه و مسافت، خیلی وقت‌ها همراه با آسیب روحی و حوادث جاده‌ای است و بارها شاهد بودیم مریض برای رسیدن به یک آزمایشگاه معتبر، خسارت جانی دیده و وسیله نقلیه خود را به طور کامل از دست داده است.

علامه نتیجه بررسی‌های خود را چنین دانست که در شرایط فعلی، اجبار زنان باردار در تمام نقاط کشور به غربال گری جنین، نامعقول بوده و حتی سلامت مادران را به خطر می‌اندازد. وی افزود: دولت باید قبل از اینکه سیستم بهداشتی را اجبار کند، دسترسی و رسیدن به یک آزمایشگاه یک مرحله‌ای را دنبال کند چرا که آزمایش‌های ما چند مرحله‌ای است و سبب می‌شود زنان باردار، چند بار این مسیرها را طی کنند.

برای کشف یک سندروم داون، بیش از هزار مادر با فرزند سالم را باید نگران کنیم

متخصص زنان و زایمان با تأکید بر اینکه باید قبل از همگانی کردن این موضوع آن را به صورت پایلوت اجرا می‌کردند تا مشکلات آن حل شود، تأکید کرد: طرح ادغام اجبار در سیستم برای ارجاع مادران جوان، با توجه به اینکه احتمال ابتلا به سندروم داون، کمتر از یک مورد در هزار مادر حامله است، هزینه‌های ملی آن برای کشف و سقط یک جنین در هزار مادر، نامعقول است.

وی با بیان اینکه بسیاری از کشورهای که درآمد سالانه مردم‌شان از ما بیشتر است، هرگز با این وسعت، پول مردم و دولت را برای انجام این کار بی‌مورد هدر نمی‌دهند، ادامه داد: بیشتر کشورها، تأکید روی ناهنجارزایی برای مردم ندارند و در این راستا، تنها یک اطلاع‌رسانی بدون تأکید انجام می‌دهند.

علامه می‌گوید: برای کشف یک سندروم داون، بیش از هزار مادر با فرزند سالم را باید نگران کنیم و آنان را مجبور به انجام آزمایشات بی‌مورد و متعدد کنیم.

انجام غربالگری از حالت اجبار به صورت اختیار

خانم دکتر صالحی، پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص مخالفت عده‌ای با لغو اجباری بودن غربالگری بارداری، بیان داشت: باید از این افراد علت مخالفت را سؤال کرد، در طرحی که ارائه شده، بر تغییر انجام غربالگری از حالت اجبار به صورت اختیار، شده است.

وی اشاره کرد: این طرح به اسم اختیار و به صورت اجبار در مراکز بهداشتی انجام می‌شود و واقعیت این است که در سیستم بهداشتی، وقتی موضوعی جزو پروتکل مراکز بهداشتی می‌شود، بدین معناست که در مراکز بهداشتی و خانه‌های بهداشت، از بخش آموزش گرفته تا بخش اجرا، همه موظف هستند که قضیه را به صورت جدی از مرحله آموزش و اقناع، تا اجرا، پیگیری کنند.

صالحی اضافه کرد: اگر فردی که مراجعه کننده است در اولین مرحله آموزش قانع نشد، این آموزش تکرار و تبیین مجدد شود تا فرد، به سطحی برسد که قانع شود تا یک حرکت را به صورت اختیاری انجام دهد.

این پزشک با اشاره به اینکه در آزمایش غربالگری ظاهر حرکت، اختیاری است، اما در باطن، اجباری است، تأکید کرد: ما بهورز و سایر پرسنل مراکز و خانه‌های بهداشت را آموزش می‌دهیم تا در مرحله آموزش چهره به چهره، چگونه، مراجعه‌کننده را، برای عمل به پروتکل‌های مربوطه، اقناع کنند.

وی ادامه داد: برای مثال، واکسیناسیون اطفال یک پروتکل است و بهورز و سایر پرسنل مربوطه در این راستا تلاش می‌کنند، تا مراجعه کننده را هر طور هست، اقناع برای انجام این پروتکل بکنند و این خیلی هم خوب بوده و با زحمات پرسنل، انجام می‌شود.

مجازات قضایی که مادر را به سمت سقط جنین سوق می‌دهد

صالحی تصریح کرد: در بحث غربالگری بارداری هم وقتی به صورت پروتکل مراکز بهداشتی در می‌آید، بار معنایی آن، در سیستم مراکز و خانه‌های بهداشت، این است که پرسنل مرتبط با مادر باردار، موظف هستند تا جلسه آموزشی گذاشته و او را آموزش داده و تشویق به ورود به آزمایش غربالگری مرحله اول بکنند و این آموزش و تشویق، به سمت اقناع و سوق مادر به سمت این کار، است.

این پزشک ادامه داد: در مواردی، بعد از مرحله اول و مثبت شدن تست، مجددا باید مشاوره و آموزش داد که به سمت مراحل بعدی برود و نهایتا، مثبت شدن تست در مراحل بعدی، سوق دادن بیمار به سمت سقط جنین است در واقع نتیجه ورود به مراحل غربالگری و مثبت شدن تست، چیزی جز سوق مادر به سقط نیست.

وی خاطرنشان کرد: واقعیت این است که ما برای این ناهنجاری‌ها، عملا درمانی در دورهٔ جنینی نداریم و تشخیص، مساوی است با سقط.

این پزشک و مدرس بهداشت مادر و کودک، افزود: از طرفی عده‌ای در طیف مقابل، ادعا می‌کنند که اجباری در انجام غربالگری نیست و این سوال مرطح می شود که اگر اجبار نیست، پس، قانون تصویب شده در رابطه با مسؤول و متهم بودن متخصص زنان در رابطه با غربالگری و پرداخت جریمه‌های سنگین جهت تولد جنین مبتلا به داون، چه معنایی دارد، آیا مجازات قضایی مطرح شده در این زمینه، مفهومی جز اجبار غیرمستقیم دارد.

وی اضافه کرد: واقعیت این است که وجود قانون مجازات قضایی برای پزشک متخصص زنان در رابطه با بحث نوزاد مبتلا به داون، باعث شده که پزشک متخصص زنان جهت اجتناب از درگیر شدن با این مشکل و بحث پیگیری قضایی موجود در رابطه با غربالگری، مجبور شود که مستقیم یا غیرمستقیم، مادر را اجبار به آزمایش غربالگری کندو چه بسا پیش آمده که پزشک بیچاره از ترس گرفتار شدن به این مسائل، مادر را تهدید کند که یا این آزمایش را انجام بده و یا دیگر به من مراجعه نکن و اگر این را از خیلی از مادران باردار بپرسید، شاید با این جمله، آشنا، باشند.

صالحی تأکید: کرد آزمایش غربالگری باید از پروتکل خارج شود و مانند خیلی از امکانات دیگر، اختیاری و بدون فشار جانبی در اختیار خواستاران آن، قرار بگیرد، نه اینکه به صورت اجبار نانوشته، باشد؛ مگر این فرم اجرای غربالگری، در چند کشور دنیا وجود دارد.

این پزشک بیان داشت: از نظر کیفیت خدمات ارائه شده در سیستم بهداشتی، در سطحی نیستیم که تمام مسائل اصلی و پایهه مرتبط با پیشگیری از مشکلات مادر و جنین، را حل کرده باشیم که حالا فقط این قضیه باقی مانده باشد.

بسیاری از مادران در سنین معمول بارداری در خطر این مشکلات جنینی نیستند

وی گفت: در حال حاضر، به سبب مشکلات اقتصادی شدید، خیلی از مادران باردار، بخصوص در شهرها و مناطق محروم، قادر به انجام آزمایش‌های غربالگری روتین، در رابطه با کم خونی و عفونت ادرار و .... و یا پرداخت هزینه‌های مربوط به یک تغذیه سالم و مکفی، جهت حفظ سلامت خود و جنین، نیستند، آن‌وقت چگونه فقط نگران غربالگری ژنتیک شده‌ایم که هم هزینه بسیار بالایی دارد و هم، بسیاری از مادران باردار، در سنین معمول بارداری، در خطر این مشکلات جنینی نیستند.

صالحی با طرح این سوال که در مرحله اول غربالگری که شامل حال همه مادران باردار، می‌شود، چند بیماری، قابل کشف است؟، اظهار کرد: آیا می‌دانید به غیر از سندروم داون، شیوع آن‌ها، چقدر است و آیا در چنین فضایی با مشکلات اقتصادی، اولویت دادن به این مسأله که اساسا شیوع بالایی هم در همهٔ سنین ندارد، توجیه اقتصادی دارد، آن‌هم برای مردمی که توان تهیه یک تغذیه سالم برای مادر باردار و یا انجام آزمایش‌های ضروری روتین را ندارند.

این پزشک با انتقاد از اینکه صحبت‌ها و برداشت‌ها نباید اشتباه در رسانه‌ها منعکس شود، ادامه داد: در کتاب‌های مشاوره ژنتیک، به عنوان یک اصل علمی و حرفه‌ای، تأکید شده که مادر باردار، در مسائل ژنتیکی، چه در بخش تشخیص ناهنجاری و چه در بخش مواجهه با ناهنجاری، نباید مستقیم و یا غیرمستقیم، تحت فشار روحی و روانی، قرار گرفته و به سمت تست و یا سقط، سوق داده شود.

وی گفت: در شرع، از نظر همه علما بالاتفاق، سقط جنین، صرفاً به دلیل ناهنجاری حرام است و گرچه بحث عسر و حرج در فتوای بعضی ذکر شده، ولی معنای فنی این کلمه، به معنای آنچه در روزمره، عسر و حرج می‌شمارند، نیست.

صالحی خاطر نشان کرد: بنابراین بنده به عنوان پزشک نمی‌توانم به راحتی مریض خود را به سمت آزمایشی سوق دهم که در صورت مثبت شدن، راه‌حل و درمانی، جز سقط و حذف جنین ندارد.

آزمایش‌های و آموزش‌های ضروری‌تر روی زمین‌ مانده است

این پزشک ادامه داد: باید بخش‌های پیشگیری به معنای حقیقی دنبال شده و شرایط آن تسهیل شود و مسؤولان باید جاده ارائه خدمات را که پیشگیری به معنای حقیقی است، تسهیل کنند. آن‌ها باید زمینه مشاوره‌های ژنتیک پیش از ازدواج را فراهم کنند، نه اینکه در شرایطی که این مراحل و آزمایش‌های و آموزش‌های مربوطه، به دلیل هزینه‌های بالا، معطل، مانده است، بخواهیم، سراغ موضوعی برویم که بسیاری از رده‌های سنی مادران، گروه در معرض خطر محسوب نمی‌شوند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: این واقعاً جای تعجب و سؤال دارد که ما آزمایش‌های و آموزش‌های ضروری‌تر و روی زمین‌مانده طبقات محروم جامعه را رها کرده و به جای کمک به ارتقا مراقبت‌های بارداری در آن بخش، به دنبال اجبار نوشته یا نانوشته آزمایش‌هایی برویم که بسیاری از مادران، گروه در معرض آن خطر محسوب نمی‌شوند.

انتهای پیام/۶۳۱۰۱/ص۲۰/و