خبرهایی که بر هیجانات سوار می‌شوند/ بررسی نکاتی پیرامون انواع اخبار جعلی و روش های کاربرد آن

گروه سواد رسانه خبرگزاری فارس - سعید نادری: این روزها همه‌جا صحبت از اخبار جعلی است؛ خبرهایی که حقیقت ندارند اما در شبکه‌های اجتماعی با سرعتی زیاد منتشر می‌شوند. این دست اخبار اگرچه، اگرچه پدیده نویی نیستند و از قدیم الایام وجود داشته‌اند، اما در سال‌های اخیر به‌خاطر گسترش رسانه‌ها و مخصوصا ظهور شبکه‌های اجتماعی در سطح بسیار گسترده‌تری منتشر می‌شوند و به همین‌خاطر دامنه اثرشان هم بیشتر شده است. مخصوصا در شکل‌دهی به نگرش‌های سیاسی، اثر ملموس‌تری داشته‌اند. اما ماهیت اخبار جعلی چیست؟ چه ویژگی‌هایی دارد و چرا تا این حد اثرگذار است؟ در ادامه به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم.

خبر جعلی الزاما به‌کلی غلط نیست

خبر جعلی به خبری گویند که تمام یا بخشی از آن نادرست باشد. معمولا این اخبار بهره‌ای از واقعیت دارد ولی تمام آن واقعی نیست. گاهی حتی نیاز نیست از اطلاعات غلط استفاده کرد وبا به کارگیری تکنیک تحریف تیتر و یا پاره حقیقت گویی میتواند تنها با یادآور شدن بخشی از حقیقت فرد را دچار اشتباه کند. اخبار جعلی معمولا با اغراضی خاص منتشر میشوند. چرا که بخشی از این دست اخبار، ناشی از قصور و یا عدم دریافت کامل خبر است. البته باید توجه داشت که اخبار جعلی در اکثر مواقع به جهت هدایت افکار عمومی به سمت خواسته ها و مطلوب‌های سازندگان یا حامیان آن ساخته میشود.

چرا اخبار جعلی به‌سرعت منتشر می‌شوند؟

نکته بسیار حائز اهمیت در خصوص خبر جعلی آن است که این اخبار معمولا از سرعت انتشار بیشتر و بازنشر بالاتری برخوردار است. در ادامه به بررسی برخی از عوامل انتشار بیشتر خبر جعلی می‌پردازیم.

خبر جعلی هیجانی تر است: در واقع مغز انسان در مواجه با اخبار روزمره دچار انفعال میشود. زمانی که خبری از عنصر شگفتی و یا نو و تازه بودن برخوردار باشد، مغز با افزایش ترشح دوپامین، در صورت تطابق با گرایشات فکری شخص، یک خاطره ایجاد کرده و آن را در بخش حافظه بلند مدت قرار میدهد. از این رو خبر جعلی ضمن آنکه جلب توجه میکند میتواند با تاثیر بر حافظه بلند مدت بر باورهای فرد نیز تاثیر بگذارد. برای مثال برخی تلاش کردند تا با انتشار خبر فعال شدن آتشقشان دماوند، از آن حیث که بسیار هیجان انگیز و پر استرس است، از آن جهت ترویج ناامیدی و ترس مردم پایتخت  از آن بهره‌برداری نمایند.

^{تکذیب خبر جعلی فعال شدن آتشفشان دماوند و بهره گیری از عنصر هیجان در خلال انتشار خبر جعلی}

اخبار جعلی معمولا احساسی‌اند: مغز نمی تواند تحلیل درستی را در خصوص داده های احساسی داشته باشد، چرا که زمان تحلیل اخبار احساسی بسیار کوتاه است. از این رو احساسی بودن میتواند ضمن پذیرش سریع موجب واکنش فوری به آن شود. برای مثال سعی شد با انتشار خبر جعلی مبنی بر اعدام یک کودک ۱۶ ساله، فضای افکارعمومی را تحت تاثیر احساساتشان در قبال اعدام یک کودک جریحه دار کنند. این در حالی بود که فرد یاد شده قاتلی بود که یک شخص را با چاقو کشته بود و همچنین او نه در ۱۶ سالگی که در ۲۹ سالگی پس از امتناع اولیاء دم از رضایت، قصاص شد.

^{خبر جعلی در خصوص اعدام یک جوان 16 ساله، این درحالی بود که قاتل در سن 29 سالگی پس از عدم رضایت خانواده مقتول ، قصاص شد. در این خبر تلاش شد احساسات مخاطبین درگیر شود.}

خبر جعلی، خبر خاصی است: افراد در مواجه با اخبار جعلی ، از آنجا که این اخبار یک خبر نو و جدید است. سعی می‌کنند تا در فضای خبری مطرحش کنند و خود را با داشتن آن خبر به عنوان یک مطلع از اخبار معرفی کنند.مشابه تصویری که از یک شیء عجیب در لواسان دست به دست میشد. ولی در نهایت مشخص شد که تصویر منتشر شده جعلی است. اما این خبر به خاطر نو بودنش و اینکه اتفاقی نادر به حساب می آمد، بازنشر داده می‌شد.

_{جعل و دستکاری تصویری در خصوص وجود یک شیء عجیب در لواسان. تلاش برای بهره گیری از عنصر نو بودن خبر جعلی منتشر شده؛}

خبر جعلی، خبر موثری است: معمولا اخبار جعلی با اهداف سیاسی، اقتصادی، امنیتی و ... ایجاد میشوند. از این رو این اخبار توسط تولیدکنندگانش به گونه ای ایجاد می‌شود که مردم گمان کنند تاثیر بالایی بر زندگیشان دارد. برای مثال شایعه بیماری رهبر معظم انقلاب که توسط نیوزویک منتشر شد، از آنجایی که این خبر از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به اعتبار منتشرکننده(نیوزویک)، این خبر جعلی با هدف تشویش اذهان عمومی تا حدودی سریع بازنشر شده و منتشر می‌گردد.

^{شایعه در خصوص سلامتی رهبر معظم انقلاب توسط برخی رسانه ها؛}

دسته‌بندی‌های رایج اخبار جعلی

گذشته از تمام آنچه بیان شد، اخبارجعلی را میتوان از حیث منبع نشر به دو دسته اخبار جعلی با هویت واقعی و اخبار جعلی با هویتی جعلی تقسیم کرد:

الف)اخبار جعلی با هویتی واقعی: این حالت زمانی است که یک منبع خبری ، خبری جعلی را منتشر کند، بدون آنکه جعلی در هویت ناشر وجود داشته باشد. برای مثال انتشار خبر جعلی وخامت حال رهبر معظم انقلاب توسط خبرگزاری آمریکایی نیوزویک.

ب)اخبار جعلی با هویتی غیرواقعی: این حالت زمانی است که خبر جعلی توسط یک منبع ساختگی (منبعی که با دستکاری در منابعی با هویت مشهور ساخته میشود) منتشر میشود. برای مثال یک صفحه متعلق به یک شخصیت سیاسی مانند سردار قآنی در توییتر اظهاراتی را در خصوص انتقام سخت دارد که به سرعت توسط مقامات رسمی تکدیب و از اساس هویت آن صفحه تحت شائبه قرار میگیرد.

^{جعلی بودن حساب کاربری منتسب به سردار قاآنی در توییتر؛}

گاهی احتمال دارد که خبری جعلی توسط یک منبع با هویتی واقعی نشر داده شود. ولی این خبر نه توسط صاحبان صفحه که توسط تعدادی هکر منتشر شود. مشابه خبری که اسوشیتدپرس در خصوص زخمی شدن باراک اوباما (طی دو انفجار در کاخ سفید) در زمان ریاست جمهوری اش منتشر کرد.

^{خبری جعلی در خصوص دو انفجار پی در پی در کاخ سفید و زخمی شدن باراک اوباما رئیس جمهور وقت آمریکا، توسط اسوشیتد پرس؛}

 گاهی هم هویت برخی اشخاص از اساس دزدیده میشود. برای مثال در حادثه سقوط هواپیمای اکراینی، فیلم هایی از اعتراض خانواده های قربانیان و صفحاتی از قربانیان منتشر شد، که بعدا مشخص شد این اشخاص اصلا ارتباطی با قربانیان نداشته‌اند.

در برخی موارد یک منتشر کننده خبرجعلی از چنان توجهی برخوردار میشود که نقش یک رسانه جایگزین را (در مقابل رسانه جریان اصلی) ایفا می‌کند. مشابه کانال خبری آمدنیوز که علی رغم انتشار اخبار جعلی برای برخی به عنوان یک مرجع خبری تبدیل شده‌بود.

جعل عمیق، یک روش برای انتشار خبر جعلی به حساب می‌آید. در این روش از یک ویدیو که فردی در آن در حال صحبت است استفاده میگردد، با استفاده از هوش مصنوعی و ویرایش حرکات دهان و زبان بدن فرد آمده در ویدیو، هر آنچه سازندگان بخواهند، را از زبان فرد یادشده بیان میکنند. مشابه اقدامی که درخلال انتخابات انگلیس و در ضمن ویدیو‌های تبلیغاتی بوریس جانسون و جرمی کوربین رخ داده است، یکی از راه های استفاده از هویت واقعی با انتشار اخبار جعلی و نسبت دادنش به آن هویت واقعی است.

آنچه که در خصوص خبر جعلی باید به آن توجه داشت

۱- خطاهای شکلی و دستوری و عدم مطابقت محتوی: معمولا این اخبار از غلط های عامدانه تایپی، دستوری برای ایجاد ابهام و عدم تشخیص در سرچ های مستقیم، ساخته میشوند.

خبر جعلی و اشتباه عامدانه العربیه در کاربرد کلمه پهپاد؛

۲- نداشتن منبع معتبر: معمولا این دست اخبار از منبع معتبری برخوردار نیستند. و همچنین عدم تایید توسط باقی منابع.

۳-معمولا همراه با ذکر توصیفات به شدت منفی مانند ترس، نفرت، خشم و... است.

راهکارهایی برای جلوگیری از آلوده شدن به مقاصد اخبار جعلی

آنچه میتواند موجب شود تا مخاطبین اخبار، به دام های اخبار جعلی نیافتند، توجه به منبع انتشار خبر و چک کردن خبر دریافتی در منابع متعدد و معتبر دیگر است. همچنین عدم بازنشر خبر تا هنگام کسب اطمینان کامل از صحت خبر دریافتی در ضمن دسته بندی منابع و نشردهنده‌های اخبار . البته تنها بخشی از توصیه ها متوجه خوانندگان است و بخش اعظمی از این توصیه‌ها متوجه سیاستگذاران حوزه رسانه و ارتباطات می‌شود تا با مدیریت هویت کاربران و افزایش سواد رسانه ای عمومی از انتشار این اخبار جلوگیری نمایند.

انتهای پیام/