خبرگزاری فارس- گروه رادیو و تلویزیون: اینکه فرهنگ به پای اقتصاد ذبح شود، گرچه اتفاق تازه‌ای نیست اما مسئله پلتفرم سرمایه‌داری، با سرویس‌هایی چون آپارات، فیلیمو، نماوا و ... دوباره مورد توجه و پرسش قرار گرفته است.
«فیلیمو» و سابقا «آپارات» پرچمدار جذب مخاطب میان سامانه‌های پخش درخواستی(VOD) شدند. اما اخیرا تغییر رویکردی در تولیدات فیلیمو به چشم می‌خورد. در کنار تولید سریال‌ها و برنامه‌های طنز و استفاده از مهمان‌های مشهور، ساخت برنامه‌ای در حوزه تاریخ اسلام را آغاز کرده‌اند که در نگاه اول با ماموریت جذب مخاطب و سرگرمی ناهمخوان است. این اتفاق در تکمیل سبد محتوای یک رسانه ضروری ست اما باید دید آیا مخاطب فیلیمو برای دریافت چنین محتواهایی به سراغ او خواهد رفت یا ساخت و پخش این جنس محتواها اهداف دیگری را دنبال میکند. یکی از این برنامه ها «فریدا» است که «حامد جوادزاده» آن را ویژه شهادت حضرت فاطمه(س) تهیه کرده است.
شخصیت‌های حاضر در گفتگو-نمایش «فریدا»، ابوعبیده و سعد بن عباده، امّ سلمه،خالد بن ولید و خالد بن نویره، اسما بنت عُمَیس، مغیره و مقداد هستند. این برنامه به موضوعاتی چون خطبه فدکیه، ماجرای سقیفه، انتخاب جانشین برای حضرت رسول، استمداد یاری حضرت فاطمه و ماجرای بدعت ستاندن از حضرت علی(ع) پرداخته است.
درباره طراحی چنین برنامه هایی که به موضوعات مهم تاریخی می پردازند، با محمدهادی صلح‌جو از مجریان برنامه های معارفی رسانه ملی گفت و گو کردیم.
**آقای صلح‌جو برنامه متفاوتی به نام «فریدا» برای ایام فاطمیه پخش شد که در فصل قبل یعنی محرم، انتقادات جدی به آن وارد بود. سوالی که وجود دارد این است که مسئله فاطمیه مسئله حساسی است. شما به عنوان کسی که اجراهای زیادی در حوزه معارف داشتید اساساً پرداخت به مسئله فاطمیه در رسانه را چطور آسیب‌شناسی می‌کنید؟
-من به صورت جدی قائل به موضوع تقریب بین شیعه و سنی هستم و با هر چیزی که بخواهد اضطرابی بین شیعه و سنی ایجاد کند مخالف هستم. در یک جلسه به اتفاق چند تن از بچه‌های رسانه خدمت رهبری بودیم و جلسه تقریباً نیمه خصوصی بود. برخی از دوستان شروع به صحبت کردند که باید درباره موضوع شیعه و سنی کار کنیم تا حقانیت شیعه را ثابت کنیم، ایشان به شدت نهی کردند از این که کاری کنیم که شکاف ایجاد شود. ایشان جدی و محکم بیان کردند که به شدت مراقبت کنید از این که شکافی بین جامعه اسلامی ایجاد نشود.
در ایران بخشی از جامعه شیعه و سنی را داریم اما در سطح فراتر در جهان اسلام سطح وسیعی از مسلمانان اهل سنت هستند. امروز به نظرم مسائل جدی‌تر و مهم‌تر در جهان اسلام داریم که باید به آنها بپردازیم و سرگرم شدن به وجوه افتراق میان شیعه و سنی بازی در پازل دشمن است.
نکته دیگر این است که حال که این مسئله وجود دارد نباید هیچکاه از حضرت صدیقه(س) و از ماجرای شهادت ایشان صحبت کنیم؟ به نظرم می‌رسد این طور نیست. باید چه کار کنیم؟ مدتهاست که برنامه‌های مناسبتی ما در رسانه از یک قالب و یک فرم بسیار سنتی پیروی میکند. یعنی ما در تلویزیون به صورت مشخص مجری داریم در یک دکوری که فضای آن منعطف به مناسبت خاص است، نشسته است و یک روحانی فاضلی را دعوت کردند که با او صحبت می‌کنند و نهایتاً یک مداح چهره‌ای هم مداحی میکند و فضای دلی و حسی ایجاد می‌شود.
این برنامه‌های مناسبتی ما در صداوسیما است. برنامه های عزا به یک گونه و برنامه‌های شادی به گونه دیگری است. «حامد جوادزاده» یک جوان خلاق و خوش‌قریحه است که اتفاقاً دغدغه کار در حوزه دینی را دارد. اگر «حامد جوادزاده» الان بفرمایید شام می‌ساخت کسی هم متعرض به او نمی‌شد.
ما تا کار دینی و مذهبی می کنیم سریع انگشت اتهام به سمت ما دراز می‌شود. من نمی‌گویم افراد رها باشند و هر کاری خواستند در این حوزه انجام دهند. منظور این نیست. اما اجازه امتحان کردن قالب‌های نو را باید به برنامه‌سازان بدهیم. من بسیار جدی از این شکل کار دفاع می‌کنم که از زبان نمایش برای بیان صفحه‌های تاریکی از تاریخ اسلام استفاده میکند.
چند روز پیش کلیپی را آماده کردم و از شبکه قرآن می خواستم پخش کنم، که در آن سکانس های مبهم و تاری از در نیم سوخته و لگد خوردن به در و آتش روشن کردن پشت این در بود. این کلیپ اجازه پخش پیدا نکرد. یعنی اجازه نداریم در صداوسیما در بیان تاریخ حضرت زهرا (س) تصویری از در یا آتش گرفتن را نشان دهیم. باید از این موضوع بگذریم. وقت این رسیده که برخی از ساختارها نو و تازه شود و یک قالب جدیدی برای بیان تاریخ شهادت حضرت زهرا (س) ارائه شود.
**این نکته‌ای که درباره نظر رهبری بیان کردید و بحث تقریب، خیلی عقلایی است، اما مسئله این است که برنامه‌ای که به این جنس موضوعات بپردازد مثل «فریدا» یا «روز رستاخیز»، بیش از این که مخالفت را از جانب اهل سنت برانگیزد از ناحیه بخشی تندروهای شیعه؛ مخالفت برانگیز است. یکی آنها که اساساً با تصویر کردن موضوعات مرتبط با اهل بیت مخالفت دارند و دیگری کسانی که با موضوعات خاص و فرم‌های جدید مخالفت دارند. «فریدا» در این پنج قسمت به مسئله تحریق نپرداخت، اما فدک و ماجرای بیعت گرفتن و سقیفه و... را آورده است. برای مثال یکی از مهمانان برنامه «مُغیره» است. گروهی به جد معتقد هستند که اصلا در قاب قرار گرفتن چنین شخصیتی با آن سابقه جنایت، اشتباه است.
-خیر من اصلا این را نمی‌پذیرم.
**سوالم این است اینکه برنامه‌ای موجبات اعتراض و انتقاد بخشی از شیعیان را فراهم کند و در نتیجه این واکنش، احتمال اهانت به اهل سنت از جانب شیعیان تندرو بالا برود، مصداقی از تفرقه افکنی به شمار نمی رود؟
-درباره رستاخیز هم این مشکل وجود داشت. یک گروهی کفن پوشیدند و بیرون آمدند. به نظرم می رسد این هم نکته مهمی است و نباید در جامعه اسلامی در میان شیعیان اضطرابی ایجاد شود ولی نیاز به فرهنگ‌سازی جدی در این زمینه داریم. یعنی باید اندیشمندان و خصوصاً علمای دین چون دین را از علمای دین دریافت می کنیم باید بگویند در بین مقدسات اسلامی آیا نشان دادن تصویر حضرت ابراهیم (ع) اشکال دارد یا حضرت عباس؟ در مبانی دینی ما جایگاه کدام یک از اینها بالاتر است؟
برخی عشق حضرت عباس را چنان دارند که در مقام تخریب انبیاء اولی‌العزم برمی آیند. یعنی حضرت عیسی (ع)، حضرت موسی (ع) و غیره را تخریب می کنند که حضرت عباس را بالاتر ببرند. این کاملاً اشتباه و غلط است. از ابتدا با مبانی دینی ما سازگار نیست. با ذوقیات برخی هیئتی‌ها ممکن است سازگار باشد.
**دقیقاً مسئله این است که شکل این فرهنگ‌سازی به چه صورت است و آیا رسانه می‌تواند میدان‌دار باشد؟
-باید حتماً مراقبت کنیم. در همین بحث شمایل بیان کنیم که این امر با کدام یک از معیارهای دینی ناسازگار است؟ سریال‌هایی که کار شد و تصاویری که از ایشان منتشر شد در مقام اعتلای شخصیت ایشان بود نه تنزل شخصیت ایشان و خب این نوعی از فرهنگ‌سازی ست.
**بعضی معتقدند باید حتما مدیر یا مقام بلندپایه‌ای مطالبه کند و بدون چنین مجوزی رسانه جرات این کار را به خود نمی‌دهد در صورتی که اگر اتفاقی مثل «فریدا» از تلویزیون و با رعایت همه مناسبات و شئونات رسانه هشتاد میلیونی پخش می‌شد، مشکلی هم ایجاد نمی‌شد. در «فریدا» ام سلمه را آورده‌اند و به شرح واقعه و دفاع از حقانیت حضرات ائمه میکند اما نقاب به چهره دارد و این حجاب به نوعی است که کاملا با میزانسن کار هنری همخوانی دارد.
یعنی رسانه ملی اگر در اینجا پرچمدار می‌شد، به نحوی منتظر نمی‌ماند که از سطوح بالا این مطالبه را کند. این برنامه‌ها مخاطب خاصی دارد ولی فقط برای یک طیف از مخاطب. برای طیفی دیگر شاید ناچار باشیم که بی‌طرفانه و با حداقل عاطفه، ماجرا را نشان دهیم. این برنامه طبیعتا نواقص و اشکالاتی دارد اما من از فرم حرف می‌زنم یعنی آیا چنین فرمی که به ما زبان جدیدی در ارائه معارف می‌دهد، می توانست در رسانه ملی به کار گرفته شود؟
-در حوزه کارهای دینی و معارفی همین طور است. نیاز به افراد جسور و خط‌شکن داریم که مبانی را بشناسند، خطوط قرمز را بشناسند، آسیب‌ها را بدانند. اگر بخواهیم از حامد جوادزاده تعریفی کنیم کسی است که روی لبه پرتگاه حرکت میکند.
**البته لزوما حرکت در منطقه خطر ویژگی مثبت یک برنامه‌ساز نیست. چه بسا گاهی نگرانی‌هایی را هم ایجاد کند. چون رسانه ملی محل آزمون وخطا و مشق تجربه افراد نیست.
-حتما حق با شما ست. این نقطه جای حساسی است. او اصولا نه در دره پرت می‌شود و نه از این سو می‌افتد یعنی سعی میکند در خطی حرکت کند که کسی جرات نزدیک شدن به آنجاها را ندارد. من کاملاً این حرکت و اصل این برنامه را تائید می کنم. برنامه محقق و پژوهشگری دارد که دیالوگ ها و گفتگوهای بین این شخصیت ها درگرفته را استخراج کرده است. اینا اوهام و توهمات نویسنده نیست بلکه بر اساس منابع تاریخی دیالوگ هاطراحی شده است. لذا این روایت جدیدی از تعریف تاریخ برای مخاطب است. این برنامه یک حرکت عالی است و قویاً تائید می‌کنم. البته اصل کار جدید نیست. قبلاً هم در تلویزیون حافظ و سعدی و غیره را آوردیم.
**اتفاقاً شکل بدی هم داشت. در «فریدا»ی محرم هم خیلی با همان برنامه شبکه چهار مقایسه شد و برخی منتقدین می‌گفتند هر دو بار این فرم موقعیت کمیک ایجاد کرده پس اساسا این فرم برای آن جنس محتوا غلط است. اما در «فریدا»ی فاطمیه نتیجه کار بسیار متفاوت شده. فرم همان فرم است. اما محتوا از ناحیه متن و بازی‌ها تقویت شده و نشان می‌دهد انتقاد به ناکارامدی این فرم نیاز به استدلال‌های دیگری دارد.
-بله همین طور است. فریدای محرم را من هم دیدم و بسیار نقد کردم. اما فرم خوب بود، محتوا ضعیف بود. در این فصل محتوا گرچه خیلی ارجاعات دقیق‌تری دارد اما باز در متن اصول هنری خیلی رعایت نشده است. تیم تولید اثر بیش از یک نفر هستند و باید آورده افراد هم‌افزایی کند. باید نویسنده نه اینکه لزوما مشهور اما خلاق و اهل ظرافت باشد. برخی دقایق و ظرایف در کار هست که رعایتش با دستیاران و تیم نزدیک به سازنده است. گرچه مسئولیت پایانی با یک فرد است. اما در نهایت می‌خواهم بگویم کاری که اتفاق افتاد و قالب جدیدی که ارائه شد قالب بسیار تازه برای روایت قصه‌های تاریخی است و اتفاقاً شکل و شیوه برنامه‌های معارف مناسبتی تغییر میکند. اگر بخواهیم معارف را به مردم با گونه جدیدی ارائه کنیم نیاز داریم افراد خط شکن و جسوری داشته باشیم که از این تیغ تیز انتقاد منتقدین نترسند چون افراد معمولاً تلاش می‌کنند طوری رفتار نکنند که پر کار به کسی بگیرد. اصولاً می‌خواهند آهسته بروند و بیایند و در نهایت پول خود را بگیرند.
**در فریدای یک هم برخی منتقدین حق داشتند و موقعیت معکوس شده.
-اما این کار انصافاً قابل دفاع است و اینجا تیغ نقد را می‌توان سمت مدیران تلویزیون برد. حتماً در این ایام جای خالی فریدا را در تلویزیون حس می‌کنیم. کسی ذوق این کار را ندارد.یا ذوق‌ها را از بین بردند یا افراد خوش‌ذوق را از مجموعه طرد کردیم. در نظر داشته باشید همین اتفاقی که در فیلیمو می‌افتد را تائید نمی‌کنم در تلویزیون پخش شود. برخی اصول رعایت نشده است. اگر برای تلویزیون این کار را ساخته شود حتماً باید تغییراتی در آن ایجاد شود و چه بسا بهتر از این است که الان ساخته شده.
**شما به عنوان کسی که سال‌ها در گروه معارف کار کردید فکر نمی‌کنید آقای جوادزاده در ناحیه محتوا سهل‌گیرانه عمل می‌کنند؟
-واقع ماجرا این است که مجموعاً اگر بخواهم حرفی به آقای جوادزاده بیان کنم حتماً خواهم گفت در حوزه پژوهش و تحقیق باید قوی تر عمل کرد.
**نکته ای از جایی دارید؟ مشخصا به کجای کار اشاره دارید؟
-چون هنوز دقیق ندیده‌ام کار را نمی‌توانم به جزییت بگویم اما حداقل یکی دو مورد را می‌دانم که حیف هم هست به خاطر آوردن چند روایت تاریخی اشتباه کار مورد نقد واقع شود. بنای پژوهش و متن باید استوارتر باشد. دیالوگ‌ها می‌توانست با یک بازنویسی حتی اثرگذارتر باشد باز هم می‌گویم چنین برنامه‌هایی حاصل تلاش جمعی ست که برنامه‌ساز راهبری میکند.
** نویسنده نداشتند؟
-داشتند.
**نویسنده ای که کار تخصصی او ادبیات نمایشی باشد؟
-مشخصاً از او سوال کردم برای این متون و مطالبی که آقای آقاپور می گوید متن به او دادید؟ گفتند بله، همه را مکتوب کردند. مثلاً در فیلم امام علی (ع) از مرحوم اقای حسین پناهی استفاده می کنید. پناهی نویسنده است. چقدر این دیالوگ ها قوی و هنرمندانه و خلاقانه است. این فوق العاده بود. همان ذوق و قریحه را در مختار می بینید. آقای جوادزاده نیازمند این است که در حوزه نویسندگی و در حوزه سناریو حتما از افراد برجسته تر استفاده کند که کار قوی تر شود.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
