گروه خانواده: تعطیلات نوروزی فرصت مناسبی برای برخی کارهای خانوادگی از جمله تماشای انیمیشن است. این روزها انیمیشن‌های پرطرفدار دنیا فقط مخاطب کودک ندارند و از جنبه سرگرمی قابلیت جذب بزرگترها را هم دارند. به همین خاطر ممکن است بسیاری از ما به عنوان والد، بخواهیم یک انیمیشن روز را انتخاب و کنار خانواده خود با طیف سنی گسترده فرزندان بیینیم. اما واقعیت این است که هر انیمیشنی حتی اگر دوبله و سانسور شده باشد مناسب تماشا با همه افراد خانواده نیست.
انیمیشن‌ها دارای رده‌بندی سنی هستند. همچنین چون بسیاری از آثاری که تماشا می‌کنیم تولید فرهنگ ما نیست، ممکن است از جهت فرهنگی با ارزش‌های ما تناقض داشته باشد. بعضی محتواها از جمله روابط والد و فرزندی و نمایش هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی هم باید با سبک روابط و هنجارهای جامعه ما همخوانی داشته باشد.
همه اینها نیازمند دانستن مهارتهایی برای والدین جدای از مهارت سانسور صحنه و کلمات نامناسب است. در این گفتگو؛ قاطمه مقیم‌خان کارشناس علوم تربیتی و متخصص حوزه انیمیشن، چندین مهارت برای انتخاب یک انیمیشن خانوادگی و تماشای آن توسط همه اعضای خانواده را ارائه داده است.
اگر بخواهیم یک تعریف از «انیمیشن خانوادگی» ارائه بدهیم، چه تعریفی است؟
درحالت کلی انیمیشن خانوادگی، انیمیشنی است که که طیف سنی گسترده‌ای را در بربگیرد و تک‌تک اعضای خانواده بتوانند پای تماشای این انیمیشن بنشینند. گسترده‌ترین طیف سنی ما از مثبت سه سال تا بی‌نهایت است. یعنی انیمیشنی که سه ساله بتواند مخاطب آن باشد، کودک 10ساله علاوه بر سرگرم شدن بتواند پیام مثبتی از انیمیشن دریافت کند، نوجوان 12ساله درگیر انیمشن بشود و تماشای آن برایش لذتبخش باشد و نوجوان 17ساله هم بتواند احساس کند که اوقات فراغت خوبی از تماشای این انیمشینش برایش فراهم شده است.
این حداقلی است که یک انیمیشن می‌تواند برای یک خانواده در طیف سنی گسترده فراهم کند. یعنی حتی اگر پیام‌های مثبت اثر برای سن نوجوان جدید نیست اما از 17سال تا والد40ساله از تماشای آن انیمیشن سرگرم می‌شوند و برایشان جذاب است. ما به چنین انیمیشنی که برای هر سنی یک آورده و امتیاز مثبت دارد، انیمیشن خانوادگی می‌گوییم.
اصلا همچین انیمیشنی وجود دارد؟
واقعیت این است که برای طیف سنی گسترده مثبت سه سال تعداد انگشت‌شماری از این دست انیمیشن‌ها وجود دارد. یکی از خلاهای جدی رسانه همین است که نمی‌تواند با یک اثر برای هر سنی یک آورده و امتیاز داشته باشد.
اما اگر بخواهیم از حالت ایده‌آل فاصله بگیریم، انیمیشن‌هایی هم که مثبت هفت یا نه سال هستند، می‌توانند انیمیشن خانوادگی باشند. به شرطی که والدین این را در نظر بگیرند که کودکان زیر سن هفت یا نه سال خود در زمان پخش این انیمیشن در خانه مشغولیتی داشته باشند. مثلا زمان خواب آنها، این انیمیشن در خانه پخش بشود. در واقع چون این دسته دریافتی از محصولی که مناسب سنشان نیست ندارند، بهتر است آن را تماشا نکنند.
پس اگر از حالت ایده‌آل انیمشن مثبت سه سال فاصله بگیریم، محصولات مثبت هفت‌سال تا مثبت نه سال هم می‌توانند با شرط لحاظ کردن محدودیت‌های کودک زیر این سنین، انیمیشن خانوادگی لقب بگیرند.
ویژگی‌های یک انیمیشن خانوادگی به صورت مصداقی و موردی چه چیزهایی هستند؟
یک ویژگی انیمیشن خانوادگی این است که جدای از خشونت و ترس، ناهنجاری اجتماعی را هم به صورت حداقلی نمایش می‌دهند. در انیمیشن یا باید با این ناهنجاری اجتماعی مقابله بشود یا مورد توبیخ قرار بگیرد و تقبیح بشود. به عنوان مقال ممکن است یک شخصیت در یک انیمیشن وضعیت آشفته‌ای داشته باشد و شلخته باشد و از قضا شخصیت تاثیرگذاری هم نباشد. این سطح از ناهنجاری برای یک انیمیشن خانوادگی ایرادی ندارد. اما انیمیشنی که ناهنجاری اجتماعی در آن گسترده است و تکرر دارد نمی‌تواند برای خانواده مناسب باشد.
منظور از این ناهنجاری اجتماعی چیست؟
ناهنجاری اجتماعی رفتاری است که انجام آن در عرف پذیرفته شده نباشد. از زیرپا گذاشتن قانون و قانون‌گریزی شامل ناهنجاری می‌شود تا وضعیت آشفته ظاهری و رعایت نکردن آداب معاشرت. بر اساس اینکه انیمیشنی چه سطحی از این ناهنجاری‌ها را داراست، ما می‌توانیم به آن درصد بدهیم و مثلا بگوییم درصد ناهنجاری اجتماعی در انیمیشن الف بالا و در انیمیشن ب پایین است و قابل اغماض است.
پس مهترین معیار برای یک انیمیشن خانوادگی این است که ناهنجاری اجتماعی برای آن پایین باشد.
دوبله کردن آثار انیمیشنی به زبان فارسی چقدر می‌تواند این ناهنجاری‌ها را پوشش بدهد؟
متاسفانه این اتفاق اغلب به صورت برعکس می‌افتد. گاهی در زبان اصلی انیمیشن، ناهنجاری‌های اجتماعی بسیار کم است. اما برخلاف تصور وقتی دوبله و حتی سانسور هم می‌شود، آنقدر دوبله‌ها دور از واقعیت انیمیشن هست و آنقدر نکات منفی، اصطلاحات بزرگسالانه و شوخی‌های رایج اینستاگرامی دارد که ما مجبور می‌شویم دو رده سنی به این انییمشن بدهیم. مثلا یک انیمیشن در زبان اصلی رتبه مثبت هفت دارد اما با دوبله مثبت دوازده سال می‌شود. به خاطر اینکه در دوبله آن ناهنجاری کلامی، فحاشی و تکه کلام‌های نامناسب برای زیر سن 12سال دیده می‌شود.
در این روزها، این موضوع در دوبله‌ها بسیار زیاد شده است و تقریبا هر VODبرای خودش یک دوبله ارائه می‌دهد. این کار را برای والدی که می‌خواهد یک انیمیشن مناسب سن در اختیار فرزندش بگذارد خیلی سخت می‌کند. چون ممکن است آن والد درباره انیمیشن تحقیق کند و ببنید برای فرزند 7ساله‌اش مناسب است. اما وقتی نسخه دوبله شده آن را در اختیار فرزندش می‌گذارد حاوی ناهنجاری کلامی باشد.
البته در این بین بعضی از VOD دوبله‌های تمیزتری نسبت به سایرین دارند و این بسته به گروه و سرپرست دوبله دارد. احتمالا والدین حساس، بعد از چندبار بررسی این دوبله‌ها از VODمختلف با شنیدن اسم یک نفر که معمولا دوبله‌های بدی ارائه می‌دهد، انیمیشن با آن دوبله را به کلی کنار خواهند گذاشت.
کار بد و اشتباه در انیمیشن کودک باید به طور مستقیم تقبیح بشود؟
تقبیح مستقیم و غیرمستقیم آن بستگی به هنر سازنده دارد. اما همیشه صرف تقبیح هم موثر نیست. گاهی یک انیمیشن حاوی ناهنجاری اجتماعی بسیار کمی است که توسط شخصیت اصلی انجام داده شده و اتفاقا شخصیت از انجام آن اظهار پشیمانی هم کرده است. یعنی در واقع تقبیح هم رخ داده است. اما چون شخصیت اصلی آن را انجام داده است باز هم آن ناهنجاری ممکن است تاثیر سوء خود را بر مخاطب بگذارد. به همین خاطر این سبک نمایش ناهنجاری حتی در صورت کم بودن و تقبیح شدن برای مخاطب زیر 8سال توصیه نمی‌شود.
به علاوه اینکه در کل کودکان زیر 6سال درکی از پشیمانی و تقبیح یک کار بد ندارند. عموما در این سن نمایش دادن یک سری از ناهنجاری‌ها به مخاطب در هر صورتی ممنوع است. یعنی تقبیح آن مهم نیست، به طور کلی در سنین پیش‌دبستانی اصلا نباید کودک را با آن ناهنجاری آشنا کرد.
به عنوان مثال تصور کنید، شخصیت اصلی یک انیمیشن با مخاطب زیر شش سال، دزدی کند و بلافاصله هم بگوید که پشیمان است. صرف نمایش حرکت دزدی رده سنی انیمیشن را به مثبت شش سال می‌برد. چون نمایش دزدی حتی برای تقبیح آن به کودک زیر شش سال مجاز نیست.
این موضوعات را نمی‌توان با گفتگو برای کودک جا انداخت. اینکه دزدی در هر صورت بد است و... ؟
به صورت کلی انیمیشن خانوادگی، انیمیشنی است که اعضای خانواده بتوانند در سنین مختلف درباره آن با هم گفتگو کنند. به عنوان مثال اگر خانواده با هم انیمیشن« زوتوپیا» را نگاه می‌کنند، باید بتوانند درباره ناهنجاری اجتماعی آن با هم گفتگو کنند. مثلا این سوال در جمع خانواده مطرح بشود که چه چیزی باعث پیشمانی و تحول شخصیت روباه شد؟ چرا قبل از اینکه با خرگوش آشنا بشود دزدی می‌کرد؟ چرا به روباه‌ها برچسب مکار زده بودند؟
منظور این است که انیمیشن خانوادگی به جز بحث سرگرمی و تفریح بتواند این دست مسائل را در خانواده مطرح و امکان گفتگو را فراهم کند. اما باز هم همانطور که گفتن به طور کلی نمایش ناهنجاری مثل دزدی برای کودک پیش‌دبستانی طبق اصول تربیتی جایز نیست و گفتگو درباره این موارد اصل لازم برای کودکان بالای 6سال است.
به صورت خلاصه این موارد می‌تواند یک انیمیشن را به یک اثر مناسب برای تماشای خانواده تبدیل کند. اول اینکه انیمیشن طیف سنی گسترده‌ای در بر بگیرد. دو اینکه ناهنجاری اجتماعی آن حداقلی باشد، سه پیام مثبت و الگوی مثبت داشته باشد و برای تمام رده‌های سنی قابل برداشت باشد و چهار اینکه سیر داستان و روایت داستان پیچیدگی نداشته باشد تا برای سنین کمتر هم قابل درک باشد.
نقش نمایش روابط خانوادگی در یک انیمیشن مناسب برای خانواده چه‌طور تعریف می‌شود؟
انیمیشنی که در آن خانواده به عنوان محیط امن مطرح نمی‌شود، انیمیشن مناسب خانواده نیست. در برخی از انیمیشن‌ها به خصوص در کارهای والت‌دیزنی به وفور دیده می‌شود که خانواده در مقابل فرزند دارد و این به خصوص درباره نقش پدر اتفاق می‌افتد. یا اصلا نقش پدر کمرنگ و غیرقابل لمس است. در نهایت انیمیشن هم می‌بینیم که حق با بچه و قهرمان اثر بود که مقابل پدرش قرار گرفت و موفق هم شد.
این موضوع باید در انتخاب یک انیمیشن خانوادگی در نظر گرفته بشود و به آن درصد داده بشود. مثلا در انیمیشنی مثل «زوتوپیا» حد اختلاف فرزند و والدین این است که والدین محافظه‌کاری و ترسهایی دارند که فرزند ندارد. اما در «کوکو» شخصیت اصلی کاملا سیر زندگی‌اش را از خانواده جدا می‌کند و از آنها فرار می‌کند. حتی در انیمیشن‌های کلاسیک و قدیمی مثل سفیدبرفی و سیندرلا، خانواده کاملا حذف شده‌اند و شخصیت اصلی یک شخصیت تنها و پر از دلشوره‌ها و نگرانی‌هاست. این نگرانی‌ها به مخاطب کودک هم منتقل می‌شود.
در حالت ایده‌آل تماشای این دست انیمیشن‌ها در خانواده توصیه نمی‌شود. اما باز هم بستگی به شناخت والدین از فرزندان و فضای تعاملی و گفتگویی که می‌توانند با تماشای این آثار در خانه مهیا کنند، برمی‌گردد. این فضای تعاملی با نوجوان در اکثر موارد به دست می‌آید. به عنوان مثال می‌توان بعد از تماشای انیمیشن یا حتی قبل از تماشای «کوکو»، پدر با فرزند مثبت ده سال و نوجوان در رابطه با اینکه او هم ممکن است مانند پدر کوکو در بعضی موارد با فرزندش به مشکل بخورد صحبت بکند. پدر مطرح می‌کند که «در این انیمشن فرزند زندگی‌اش را از والدین جدا می‌کند. ما این را اصلا تایید نمی‌کنیم و در خانواده ما همیشه مهم است که مشکلات در فضای صمیمی و با صحبت کردن حل بشود. تو این انیمیشن را با توجه به این اختلافی که بین خانواده ما و خانواده کوکو وجود دارد نگاه کن.» این یک نمونه از صحبت و ایجاد فضای تعاملی درباره یک انیمیشن بین والد و فرزند است.
درست است که در بسیاری از آثار هالیوودی روابط خانوادگی بسیار کمرنگ است اما در سالهای اخیر توجه به این روابط در برخی آثار بیشتر شده است. مثلا در انیمیشن «پارک عجایب» غم از بیماری مادر نشان داده می‌شود اما آن ارتباط خوب با مادر و اعضای خانواده هم بسیار قشنگ نمایش داده شده است.
انیمیشن آخر والت دیزنی به نام «رایا و آخرین اژدها» ارتباط بسیار صمیمانه‌ای بین رایا و پدر را نشان می‌دهد. این انیمیشن‌ها شرط نمایش پایدار روابط خانوادگی را دارند اما باز هم تماشای آنها به صورت خانوادگی صرف داشتن این قید صحیح نیست. به صورت کلی تماشای هیچ انیمیشنی به صورت خانوادگی بدون در نظر گرفتن شرایط سنی تماشاکنندگان آن و امکان گفتگو بعد یا قبل از آن توصیه نمی‌شود.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
