نگاهی به تبادل علم و فناوری در سند راهبردی ایران و چین/ یک ظرفیت منحصربفرد برای گسترش زیست‌بوم دانش‌بنیان و خلّاق

گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛  یکی از بخش‌های مهم در سند همکاری ایران و چین، تبادل علمی و فناوری بین این دو کشور است که انتقال دانش و فناوری از طریق شرکت‌های دانش بنیان فناور ونوآور و گسترش همکاری با این شرکت‌ها را دنبال می‌کند. این موضوع بسیار مهم در حواشی رسانه‌ای این روزها کمتر مورد توجه قرار گرفته است.  این همکاری علمی و فناورانه چه ابعادی دارد، چه فرصت‌هایی را در اختیار دو طرف قرار می‌دهد و چه مواردی برای تحقق اهداف آن باید مدنظر قرار بگیرد. این‌ها سوالاتی است که برای پاسخ به آن با «پرویز کرمی» مشاور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

* تبادل علمی و فناورانه بر اساس چه ضرورت‌هایی در سند همکاری ایران و چین گنجانده شده است؟

 کشور ایران طی سال‌های اخیر ظرفیت‌های ویژه‌ای را در جامعه جهانی از خود بروز و ظهور داده است از این رو بسیاری از کشورها تمایل به همکاری و مشارکت با ایران دارند. در این چهل سال و به خصوص در ده سال اخیر تحریم‌های به شدت ظالمانه‌ای بر علیه کشورمان وضع شده است، اما تاب آوری ملی و نمونه‌ای از سوی کشور و حاکمیت به جامعه جهانی نشان داده شده است. فناوری‌ها و نوآوری‌ها، کسب رکوردهای عالی در بسیاری از زمینه ها، خصوصا در زمینه‌ی علم و فناوری باعث شده است که توانمندی ایران به شکل بهتری در منظر عموم و جامعه بین الملل دیده شود. 

از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که جامعه بین الملل، به کشورهای غربی و آمریکا ختم نمی شود. در گذشته به واسطه سیر ارتباط ما با اروپا و غرب در تحصیل و تجارت، تعاملات بین المللی ما عمدتا با اروپا و آمریکا انجام می‌شد. اما در کنار این کشورها، کشورهای نوظهوری از جمله کشورهای حوزه بریکس، اوراسیا، شانگهای به خصوص چین در طی این سال‌ها رشد چشم گیری در حوزه‌های علمی- فناوری داشته اند و فعالیت‌های خودشان را ارتقا داده اند. امروز چین به یکی از بزرگترین قدرت‌های اقتصادی، فناوری دنیا تبدیل شده است و در خیلی از موضوعات توانسته است گوی سبقت را از آمریکا بگیرد.

غرب در هیچ برهه‌ای حاضر به انتقال فناوری و دانش به ایران نشده است

همیشه در تعاملات بین المللی کشورمان خصوصا در حوزه فناوری و نوآوری حتی زمانی که تحریم ها به این شدت نبودْ وقتی با کشورها و شرکت های غربی نشست و برخواست میکردیم یک تحفظ ویژه و خاصی در حوزه انتقال فناوری و نوآوری داشتند و به هیچ عنوان قائل به انتقال فناوری و نوآوری به کشور ایران نبودند. اما چینی ها در این زمینه برعکس هستند و یک گشاده دستی خاصی در این موارد دارند . اما کشورهای دیگر تمایلی به انتقال فناوری خصوصا به ایران نداشتند. چرا که فناوری موجب ایجاد رشد و توسعه و ارزش افزوده می شود و باعث می شود رشد و نواوری در آن کشور سرعت بگیرد. اما از آن جایی که چینی ها در انتقال فناوری با کشورهای دیگر موفقیت های زیادی داشته اند در این حوزه یک گشاده دستی خاصی دارند که ما می توانیم با همکاری های دانشگاهی و مراکز علمی که بین دو کشور از طریق اجرایی شدن این برنامه انجام می شود شاهد رشد و توسعه در گسترش همکاری های دانشگاهی ها و اولویت دادن به انتقال فناوری و نوآوری باشیم. 

یادمان باشد غربی ها و اروپایی ها حتی در رژیم گذشته هم ایران را به نوعی تحریم کرده بودند؛ مثلاً نه اروپایی ها و نه آمریکایی ها هیچوقت صنایع نو و سنگین خود را به ایران ندادند؛ برای همین در شروع نوسازی ایران در رژیم گذشته نیز ناچار صنایعی مانند ذوب آهن و ماشین سازی تبریز را از روسیه به ایران منتقل کرد.

نکته دیگر حساسیت‌ها و نگاه‌هایی است که به برنامه نقشه راه 25 ساله ایران دوخته شده است. این موضوع از جهاتی مثبت است به شرطی که نگاه به این موضوع صفر و صدی نباشد. یعنی باید دانشگاهیان، اقتصاددانان، سیاسیون احزاب و گروه‌ها در موضوع قراردادهای بین المللی و تفاهم نامه‌های بین المللی حساس باشند همچنین مجلس شورای اسلامی باید نقش خود را در این زمینه خوب اعاده کند. اساتید دانشگاه ها، کارشناسان همه باید نظر بدهند.

یک برنامه استراتژیک برد_برد

چیزی که در حال حاضر در دستور کار ما قرار دارد یک نقشه راه جامع است که چشم انداز همکاری ایران را با کشور چین مشخص می‌کند، درواقع این نقشه راهی که بین دو کشور بسته می‌شود یک برنامه استراتژیک برد_برد است که هم به نفع ایران  و هم به نفع کشور چین است. چین به واسطه توانمندی‌ها داشته‌ها و موقعیت ژئوپولتیک و سرزمینی که کشور ایران دارد در این منطقه حساس به سراغ ما آمده است.

* این سند همکاری چه فرصت‌هایی را در زمینه علمی و فناوری در اختیار دو کشور قرار می‌دهد؟

اقتصاد نوآور ایران با تکیه بر شرکت‌های دانش بنیان از توانمندی خوبی برخوردار است. کشور چین نیز به این موضوع که ما یک نیروی انسانی خیلی متخصص و توانمند داریم آگاه است. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم چینی‌ها نیز نیروی انسانی قوی و توانمند و ارتباطات وسیع بین المللی دارند. آن‌ها توانسته اند رشد سالانه 10 درصد را تجربه کنند و در خیلی از صنایع تراز اول هستند. چینی‌ها بازارهای بین المللی را در اختیار دارندو  تجربه خوبی را  در فضای فناوری‌های نو دارند که می‌توانند در  انتقال این فناوری به شرکت‌های دانش بنیان و خلاق کمک کار باشند.

بسترهای لازم برای همکاری‌های برد-برد با سایر کشورها

بحث بعدی اولویت دادن به شرکت‌های دانش بنیان است. شرکت‌های دانش بنیان رشد خوبی را در کشور پیدا کرده اند. ما برای اینکه بتوانیم همکاری‌های برد _ برد با سایر کشورها داشته باشیم باید بسترها و پلت‌فرم‌هایی داشته باشیم که بتوانند از فناوری‌ها و نوآوری‌های کشور مقابل که حاضر به انتقال آن‌ها هستند استفاده کنند درواقع شرکت‌های دانش بنیان نقش سلول‌های انتقال دهنده و رابطی را دارند که می‌توانیم ظرفیت‌های آن‌ها را در اجرای بهتر این تفاهم‌نامه بکار بگیریم.

موضوع دیگر اکوسیستم نوآوری و خلاق در کشور است‌. چندسالی است که این اکوسیستم در کشور ما شروع به فعالیت کرده است و اقدامات خوبی هم انجام داده اند. ما توانسته ایم استارت‌آپ‌های خوبی در این زمینه داشته باشیم. شرکت‌های خلاق و خانه‌های نوآوری خوبی را در استان‌های مختلف شکل داده ایم‌. ما می‌توانیم به وسیله این پتانسیل‌ها  نوآوری را در منطقه به صورت مشارکتی با طرف‌های چینی و از طریق بخش خصوصی ایجاد کنیم. همین حالا نیز در همسایگی ما امارات قطر و سایر کشورها از توانمندی‌های چین استفاده می‌کنند. به طور مثال سینوفارم چین با امارات به صورت مشترک در زمینه تولید واکسن کووید_19 فعالیت می‌کند. حتما ما باید در این زمینه ورود پیدا کنیم و اینکار را انجام دهیم.

* در کدام حوزه‌های علمی و فناورانه، بین ایران و چین فرصت‌های تعامل و همکاری وجود دارد؟

از توانمندی حوزه نفت و انرژی تا احیای جاده ابریشم

یکی ازتوانمندی‌های ایران، بحث توسعه در زمینه صنعت نفت و انرژی است. شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند در این زمینه‌ها ورود پیدا کنند و مجری و اقدام کننده این تعاملات مشترک باشند. در زمینه جایگاه صنعت خودرو نیز ما در حال حرکت از شکل طبیعی و فعلی خود به سمت خودروهای برقی و الکتریکی و همینطور خودروهای هوشمند و خودران هستیم که چین در این زمینه  فعالیت‌های بسیار ویژه‌ای را انجام داده است. از این رو شرکت‌های خودرو ساز خصوصا شرکت‌های خصوصی، شرکت‌های دانش بنیان فعال در این حوزه می‌توانند از طریق این تفاهم‌نامه ورود پیدا کنند و نقش خوبی را در بازار منطقه ایفا کنند.

همچنین کشور چین می‌تواند تعاملاتی در گسترش کوریدورها و راه‌های حمل و نقل و ارتباطی از طریق راه ابریشم و کریدور شمال جنوب و شرق به غرب فعالیت‌های جهش واری را در کشور ما ایجاد کند. در این زمینه نیز شرکت‌های دانش بنیان حوزه حمل نقل و راه می‌توانند در پروژه‌های بالادستی و اصلی آن ورود پیدا کنند و فعالیت‌های خود را دنبال کنند.

ما در حوزه نفت، گاز و انرژی شرکت‌های خیلی خوبی داریم و فعالیتهای خوبی درحال انجام است. در زمینه پتروشیمی شرکت‌های دانش بنیان ماکارهای بی نظیری را انجام می‌دهند‌. اگر ما بتوانیم از توانمندی‌های چین هم در این زمینه استفاده کنیم این نوآوری و فناوری می‌تواند به ما خیلی کمک کند.

در حوزه مناطق آزاد تجاری و صنعتی شرکت‌های دانش بنیان ما ورود پیدا کرده اند و در حوزه منطقه آزاد چابهار شرکت‌های دانش بنیان خوبی داریم که در  حوزه پتروشیمی، نفت و انرژی‌های نو ورود پیدا کرده اند. به صورت کلی کاری که چین می‌تواند برای ما انجام دهد درست مانند یک همراه بزرگ است.

فرصت‌های منحصربفرد در فناوری‌های ارتباطی

در حوزه فناوری‌های IT و هوش مصنوعی و پلت‌فرم‌هایی که به  حوزه فناوری ارتباطات کشور چین در اشل‌های خیلی بزرگ و نوآورانه کار کرده است .در 5G چین حرف اول دنیا را می‌زند در فضای پلت‌فرم‌های دیجیتال توانمندی‌های خیلی خوبی را از خودش بروز و ظهور داده است. خیلی از پلت‌فرم‌های ما می‌توانند به کمک چین به این موضوعات ورود پیدا کنند و فعالیت‌های خودشان را در این زمینه گسترش دهند. در حوزه فناوری و ارتباطات چین جزو کشورهایی است که اپ هایش میلیاردی است. ما می‌توانیم از این موضوع کمک بگیریم و شرکت‌های خود را به این موارد وصل کنیم.

در حوزه فناوری ارتباطات از راه دور نسل پنجم در دست چین است .ما می‌توانیم در این حوزه از خدمات اساسی آن‌ها مثل موتورهای جستجو، پست الکترونیک، پیامرسان‌های اجتماعی، مسیریاب‌ها، سرور ها، سیستم عامل‌ها  و حتی تولید تجهیزاتی که برای تلفن همراه، تبلت، لپ تاپ و موارد دیگر شرکت‌های دانش بنیان خودمان را وارد کنیم به دلیل اینکه این‌ها می‌توانند توسعه نرم افزاری خوبی را از این طریق داشته باشند.

در حال حاضر اکوسیستم خلاق و دانش بنیان ما توانمندی خوبی را در اجرا دارد لذا نیازمند بازار و همینطور تبادل اطلاعات و توسعه را داریم که چین می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند.  در تقویت همکاری‌های ماهواره‌ای و رادیویی چین می‌تواند کمک حال خوبی برای ما باشد. در حوزه همکاری‌های فینتک و مالی نوآوری‌هایی که در چین اتفاق افتاده است می‌تواند در کشور ما نیز باشد.

در زمینه شرکت‌های خلاق بحث گردشگری و میراث فرهنگی و فناوری‌های نرم  در حوزه‌های نوظهور کشور چین فعالیت‌های خوبی را دارد که شرکت‌های خلاق ما می‌توانند در این حوزه همکارهای خوبی را در فضای شرکت‌های چینی پیدا کنند.

* ما پیش از این نیز با کشورچین ارتباط داشتیم، انعقاد این سند راهبردی چه کمکی به تقویت این ارتباطات می‌کند؟

در فضای تحریم وقتی که  شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق ایرانی با شرکت‌های چینی‌ همکاری می‌کردند به دلیل موانع قانونی و فرا قانونی زیادی که توسط نظام بین الملل جلوی پای آنها قرار می‌گیرفت نمی‌توانستند ظرفیت‌ها و موفقیت‌های زیادی کسب کنند. دولت چین نیز در این زمنیه حمایت و تضمین خاصی در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی قرار نمی‌داد و شرکت‌های ما به تنهایی و بدون هیچ حمایت و مشوق خاصی با شرکت‌های چینی کار می‌کردند و تابع ضوابطی بودند که دو کشور باهم داشتند.

اما وقتی بحث همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین مطرح می‌شود تمام تضمین‌ها و حمایت‌های قانونی لازم توسط دولت چین و ایران به شرکت‌هایی که خواستار فعالیت در این حوزه‌ها هستند داده می‌شود. یعنی وقتی که این تفاهم‌نامه بین دو دولت منعقد شد شرکت‌ها به راحتی می‌توانند از حمایت‌ها و مشوق‌هایی که دو دولت در جریان این تفاهم‌نامه ایجاد کرده اند  استفاده کنند. این کمک‌ها می‌تواند تسهیلات بانکی، اقامتی، دریافت زمین، معافیت‌های مالیاتی و گمرکی باشد که در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌گیرد در واقع بسیاری از این حمایت‌ها پس از عقد این تفاهم‌نامه و قراردادهای جانبی که بعدا بسته می‌شود برای شرکت‌ها در نظر گرفته می‌شود.  

ارتباط دانشگاه‌های ایران و چین نظام‌مندتر و دقیق‌تر می‌شود

دانشگاه‌ها به عنوان منبع اصلی پرورش و تولید نیروی انسانی و علم حلقه اول اقتصاد دانش بنیان را تشکیل می‌دهند بعد از آن پارک‌های علم فناوری و بعد از آن شرکت‌های دانش بنیان ،استارتاپ‌ها و شتاب دهنده‌ها هستند. این نهادها در کشور چین رشد خوبی داشته و در این زمینه تعامل خوبی در حال انجام است.

هرچند امروز نیز دانشگاه‌ها شرکت‌های دانش بنیان و پارک‌های علم و فناوری ما با کشور چین ارتباط خوبی دارند اما با منعقد شدن این تفاهم‌نامه بین دو کشور و سپس با اجرای اکشن پلن آن، این ارتباط نظام مند تر و دقیق تر می‌شود .

* با وجود این فرصت‌های منحصربفرد، چرا شاهد جوسازی‌های منفی علیه این سند همکاری هستیم؟

یک عده می‌خواهند این تفاهم‌نامه را هجو کنند و مخالف انجام این موضوع هستند این افراد دو دسته هستند؛ یا کسانی هستند که نا آگاه هستند و عدم اطلاع آنها و صرفا به استناد پمپاژهای رسانه‌ای غربی مخالفت می‌کنند که پشت سر آن‌ها در درجه اول دولت امریکا است برای اینکه یکی از راهکارهای نمایش شکست تحریم‌ها عقد این نوع تفاهم نامه‌ها و قراردادها است و ما باید مانند اینگونه اقدامات را با هند و روسیه نیز داشته باشیم. 

مطلب بعدی این است که با اجرایی شدن این سند راهبردی بازار 80 میلیونی ایران از دست آن‌ها خارج می‌شود .آمریکا و دولت‌های غربی علاوه بر تحریم ایران می‌خواهند بازار ایران را در دست داشته باشند همچنین از طرف دیگر نمی‌خواهند ایران به تفاهمات بین المللی که در نهایت به خروج از بن بست و دسترسی به فناوری‌های نو کمک می‌کند به همین دلیل است که کشور آمریکا از مخالفان این تفاهم‌نامه است. لذا مردم ایران باید ضمن پیگیری این موضوع، مطالبه هوشیاری کنند. مجلس شورای اسلامی نیز باید بر این قراردادها نظارت کامل داشته باشد. ولی در حال حاضر هیچ موضع نگران کننده‌ای درباره این قرارداد وجود ندارد که بدخواهان و کشورهای غربی این جو منفی را در ایجاد کنند.

انتهای پیام/