ایران و آسیای مرکزی؛ زمین‌های هموار گسل‌های پنهان

«مارس ساری اف» کارشناس سیاسی قرقیز در یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در بیشکک قرار داد به چرایی سفر دورهای «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران به کشورهای آسیای مرکزی پرداخت.

در این یادداشت آمده است: ازبکستان اولین کشوری بود که دیپلمات ارشد ایران در 5 آوریل به آنجا رفت. وی سپس به قرقیزستان سفر کرد و بعد از این کشور به قزاقستان رفت. و سفر دورهای خود را در ترکمنستان به اتمام رساند.

«ظریف» مذاکرات با تاجیکستان را در جریان نشست «قلب آسیا - فرایند استانبول» در اواخر ماه مارس برگزار کرده بود.

سفر وزیر امور خارجه ایران به کشورهای آسیای مرکزی با این واقعیت مرتبط است که اکنون وضعیت منطقه رو به وخامت است.

به این دلیل که شرایط دشوار افغانستان زمینه بی ثباتی در منطقه آسیای مرکزی به ویژه منطقه اویغور نشین خودمختار «سین کیانگ» در چین، فراهم کرده و امکان بی ثباتی بسیار است.

همانطور که می‌دانید، اخیرا آمریکا جنبش اسلامی ترکستان شرقی را از لیست تروریست‌ها حذف کرد و از طرف غرب فشار شدیدی بر چین به واسطه مسئله اویغورها آغاز شده است.

به عنوان مثال ، برخی از شرکت‌های اروپایی خرید پنبه از سین کیانگ را متوقف کرده‌اند. در همین رابطه یک جنجالی در چین آغاز شد و مردم خواستار تحریم کمپانی‌های خرید پنبه مانند H&M و Nike شدند.

علاوه بر این، غرب از نظر فرهنگی و اقتصادی تحت فشار است. ایالات متحده همچنان، در مورد مسئله اویغورها اغراق می‌کند.

فقط این موارد نیست و قطعاً می‌تواند با این واقعیت مرتبط باشد که ایران روابط نظامی - سیاسی خود را با چین تقویت و به این سمت و سو پیش می‌رود.

 ما در مورد توافق 25 ساله ایران با چین در زمینه همکاری‌های سیاسی، استراتژیک و اقتصادی صحبت می‌کنیم که در تاریخ 27 مارس توسط وزیران امور خارجه چین «وانگ یی» و «محمد جواد ظریف» امضا شد.

فرض بر این است که در 25 سال آینده، چین 400 میلیارد دلار در 10 بخش اقتصاد ایران سرمایه گذاری خواهد کرد، یعنی در زمینه‌های ارتباطات از راه دور، بانکداری، زیرساخت‌هایی مانند (بنادر و راه آهن)، مراقبت‌های بهداشتی، فناوری اطلاعات، تولید نفت و سایر بخش‌ها.

البته تسویه حساب و تبادل ارز بین چین و ایران با واحد پولی چین «یوآن» چین انجام می‌شود که اخیراً یوان دیجیتال معرفی شده است و طرفین سعی می‌کنند از تسویه حساب به دلار آمریکا خودداری کنند.

 همه اینها اوضاع خاورمیانه را پیچیده‌تر خواهد کرد زیرا غرب به دنبال جلوگیری از این نوع اتحادها است و مشخص نیست که در آینده کجا آتش خود را دامن بزند؛ در آسیای مرکزی یا خاورمیانه.

اکنون وضعیت دشواری در قفقاز جنوبی به ویژه پس از جنگ در قره باغ بوجود آمده است.  پس از این درگیری و رویداد، شورای ترک‌زبان‌ها تصویب شد که اتحادیه‌ای از کشورهای ترک زبان است. بنابراین این احتمال بسیار زیاد وجود دارد که دولت‌های ترک زبان در طرح نظامی - سیاسی نزدیک شوند. 

لازمه همه اینها این است که ایران موقعیت خود را در شرایط بسیار متغیر و به سرعت در حال تغییر قفقاز جنوبی مشخص کند.

ایران همواره مورد توجه ایالات متحده بوده و سفر وزیر خارجه ایران به آسیای مرکزی، نوعی شناسایی اوضاع است. تهران باید توافق‌ها و حمایت‌های کشورهای آسیای مرکزی را تأمین کند تا منطقه بتواند موقعیت خود را به روشنی درک کرده در نتیجه اقدامات بعدی خود را برنامه ریزی کند.

تلاش‌هایی برای بی ثبات سازی منطقه وجود دارد و این موضوع به ویژه پس از اتحاد با چین شدت خواهد گرفت در نتیجه وضعیت بسیار دشواری در آسیای مرکزی است که ایران را نیز نگران می‌کند.

تهران متحد مسکو است و متناسب با شرایط عمل می‌کند و همچنین مانند روسیه به ثبات در آسیای مرکزی علاقه مند است.

ایران با دقت هر چه تمامتر رفتار و اقدامات اتحادیه کشورهای ترک زبان را بررسی می‌کند و زیر نظر دارد. به ویژه پس از درگیری‌ها در قفقاز جنوبی این دقت بیشتر شده است.

در نتیجه جنگ، ترکیه موقعیت خود را در منطقه تقویت کرده و بدین ترتیب، آذربایجان تحت کنترل آنکارا قرار دارد.

ارمنستان که مورد حمایت ایران و روسیه قرار گرفته بسیار ضعیف شده است، در نتیجه مواضع ایران در قفقاز جنوبی نیز امروز ضعیف شده است.

بنابراین، من فکر می‌کنم ترکیه به ایجاد یک اتحاد نظامی نزدیک که شامل کشورهای آسیای مرکزی نیز می‌شود، فکر می‌کند و روی این موضوع کار می‌کند. 

این گرایش‌ها را می‌توان در آخرین شورای کشورهای ترک زبان مشاهده کرد.

در عین حال، رویارویی با سرعت بسیار زیادی پیش می‌رود.

نتایج سفر «ظریف» به کشورهای آسیای مرکزی

ازبکستان

در پی سفر به ازبکستان، توجه ویژه‌ای به جهات همکاری اقتصادی، توسعه روابط تجاری و ارتقا پروژه‌های جدید همکاری صورت گرفت.

در این دیدار بر اهمیت ایجاد همکاری در حوزه حمل و نقل و ارتباطات، از جمله استفاده موثر از بنادر دریایی ایران و توسعه کریدور حمل و نقل ازبکستان، ترکمنستان، ایران – عمان تاکید شد و مورد توجه قرار گرفت.

قرقیزستان

ایران و قرقیزستان در مورد مسائل منطقه‌ای و بین المللی تبادل نظر کردند. «روسلان قزاق بایف» وزیر خارجه قرقیزستان، ایران را شریک استراتژیک قرقیزستان خواند. وزرای خارجه هر دو کشور بر موضوعات منطقه‌ای و روند صلح در افغانستان تمرکز کردند.

طرفین گسترش همکاری‌های سیاسی، تجاری، اقتصادی، فرهنگی، بشردوستانه و سرمایه گذاری را مورد توجه قرار دادند.

تهران و بیشکک توافق کردند که در سیزدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی، بر گسترش رایزنی‌های سیاسی و کنسولی و گسترش همکاری‌های دو جانبه در زمینه حمل و نقل، متمرکز شوند.

قزاقستان

وزیر امور خارجه ایران با «مختار تلئوبردی» در مورد وضعیت فعلی و چشم انداز توسعه همکاری‌های دوجانبه گفت‌وگو کرد و همچنین در مورد موضوعات مهم بین المللی و منطقه‌ای تبادل نظر کرد.

وزرای خارجه در مورد راه‌های ایجاد همکاری‌های تجاری و اقتصادی گفت‌وگو کردند و در مورد ضرورت هماهنگی بر اقدامات مشترک در زمینه توسعه منطقه دریای خزر نیز بحث و تبادل نظر شد.

طرفین تعامل و همکاری را در چارچوب سازمان ملل، سازمان همکاری‌های اسلامی، سازمان اقتصاد جهانی و کنفرانس تعامل و اعتماد سازی آسیا  و سایر سازمان‌های بین المللی را مثبت ارزیابی و توافق کردند که در این راستا کار را ادامه دهند.

 پس از مذاکرات، طرفین برنامه همکاری بین وزارتخانه‌های امور خارجه جمهوری قزاقستان و ایران را امضا کردند.

ترکمنستان

تهران و عشق آباد همکاری‌های فرهنگی و انسانی را با جزئیات بررسی کردند.  طرفین به سازماندهی و برگزاری رویدادهای مشترک فرهنگی ابراز علاقه کردند و به بازخورد مثبت استفاده از تجربیات در تعامل و همکاری اشاره کردند.

در این دیدار توافق شد که در زمینه توسعه ارتباطات در زمینه علوم، آموزش و پزشکی بین ترکمنستان و ایران اقدام کنند.

در پی سفر ظریف به کشورهای آسیای مرکزی می‌توان خلاصه کرد که ایران به همکاری تجاری و اقتصادی نزدیکتر با این کشورها علاقه مند است که این امر بدون ثبات و امنیت امکان پذیر نیست و محقق نخواهد شد.  اذعان شد که بی ثباتی احتمالی منطقه نه به نفع تهران است و نه به نفع مسکو و پکن.

نفت ایران می‌تواند قیمت بنزین را در قرقیزستان کاهش دهد. با تأمین نفت خام ایران در قرقیزستان، این اقدام می‌تواند به کاهش بحران سوخت در قرقیزستان کمک کند.

در سال‌های اخیر ، روابط بین ایران و قرقیزستان در حال بهبود بوده است اما متأسفانه بیماری همه گیری تاثیرات خاص خود را انجام داده است.

واقعیت این است که پس از 10 سال توقف، بالاخره در سال 2020 ، ترافیک هوایی بین ایران و قرقیزستان از سر گرفته شد و پرواز مستقیم بیشکک - تهران راه اندازی گردید.

درست است که این پرواز موفق شد، چندین رفت و آمد را انجام دهد اما به دلیل بیماری همه گیری دوباره متوقف شد. فکر می‌کنم که در آینده، ایران و قرقیزستان به طور پویا روابط را توسعه می‌دهند، زیرا ما دارای منافع مشترک هستیم.

تهران می‌تواند به کاهش بحران سوخت در قرقیزستان کمک کند و تأمین نفت خام در قرقیزستان از طریق قزاقستان را آغاز کند. ایران نفت خام خود را به قزاقستان و به «شیمکنت» می‌فرستد و سپس به پالایشگاه «جوندا» و دیگر مکان‌ها در جنوب قرقیزستان واقع شده‌اند، وارد می‌شود.

بنابراین ، قیمت‌های بالای سوخت بنزین، که اکنون شاهد آن هستیم، کاهش می‌یابد که متعاقباً به کاهش تنش‌های اقتصادی - اجتماعی منجر خواهد شد.

یک توافق نامه تجارت آزاد با فرمت کامل بین ایران و کشورهای اوراسیا وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران در نظر دارد در آینده نزدیک به عضوی دائمی در این اتحادیه تبدیل شود.

در قرقیزستان احتمال تنش‌های حاد اقتصادی وجود دارد. بنابراین، ممکن است یک انفجار اجتماعی در بهار امسال پس از همه پرسی قانون اساسی جدید که در 11 آوریل برگزار خواهد شد، اتفاق بیفتد.

بی ثبات سازی در این کشور امکان پذیر است و پشت سر تمامی این تنش‌ها، برخی بازیگران جهانی قرار دارند. 

انتهای پیام/ح